سرویس شهرستان ها: آبیاری مزارع و زمین‌های کشاورزی با فاضلاب شهری و تصفیه نشده مشکلی است که طی سال های گذشته گریبانگیر مردم برخی مناطق کشورمان از جمله شیراز شده است؛ معضلی که برخی آن را به ظرفیت پایین تصفیه‌خانه شیراز و برخی هم آن را به منفعت طلبی بهره برداران کشاورزی نسبت می‌دهند.
مشکل آبیاری مزارع با آب فاضلاب در استان فارس مشکل جدیدی نیست؛ نزدیک به ۲ دهه است که مسئولان و مردم این استان نسبت به آبیاری برخی مزارع و زمین‌های کشاورزی در برخی مناطق با فاضلاب تصفیه نشده ابراز نگرانی می‌کنند، البته این موضوع بارها در نقاط مختلف استان گزارش شده است اما این دفعه مسئولان با جدیت بیشتری خواستار رسیدگی به این موضوع هستند.
شاید یکی از مهمترین دلایل بی‌توجهی به موضوع آبیاری مزارع با فاضلاب تصفیه نشده پاس‌کاری وظایف بین دستگاه‌های مختلف باشد، طبق قانون چندین دستگاه در بحث نظارت آبیاری مزارع و اراضی کشاورزی دخیل هستند با این وجود پاس‌کاری وظایف موجب شده است تا کابوس آبیاری برخی محصولات کشاورزی با آب‌های آلوده آرامش مردم را برهم بزند. لذا نیاز است که با هم‌افزایی بیش از پیش دستگاه‌های اجرایی این مشکل هر چه سریعتر حل و فصل شود تا آسیب بیشتری به بدنه سلامت جامعه وارد نشود.
اقدام مسئولان اثرگذار است
بازدید میدانی از محل کاشت محصولات کشاورزی در مناطق پایین دست شیراز ، بیانگر کانال ها و مجاری است که پساب های جاری در این منطقه به مزارع کشاورزی می رسد.
در ابتدای برنامه حضور مسئولان در این منطقه، آنها به بازدید از تصفیه‌خانه فاضلاب شماره یک شیراز و کانال فاضلابی که از شهر شیراز به سمت زمین‌های کشاورزی در مناطق بالادست دریاچه مهارلو کشیده شده است پرداختند، تصفیه‌خانه‌ای که به گفته مسئولان ظرفیت تصفیه همه فاضلاب شهر شیراز را ندارد.
بهمن بهروزی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب شیراز در این بازدید گفت: تصفیه خانه فاضلاب شماره یک شیراز با ظرفیت حدود ۸۱هزار مترمکعب در شبانه روز برای جمعیت حدود ۴۲۵هزار نفر در حال فعالیت است. تصفیه‌خانه شماره ۲هم در مجاور شهرک صنعتی با ظرفیت ۱۰۰هزار مترمکعب برای جمعیت ۶۰۰هزار نفر در مدار بهره‌برداری قرار دارد.
بهروزی افزود: اگر جمعیت شیراز را ۲میلیون نفر در نظر بگیریم، تصفیه‌خانه شماره یک می‌تواند پاسخگوی نیاز جمعیتی در حدود یک میلیون و ۴۵هزار نفر باشد. لذا نیاز به ساخت تصفیه‌خانه جدید به شدت احساس می‌شود. این در حالیست که راه‌اندازی تصفیه خانه جدید با ظرفیت ۱۰۰هزار مترمکعب دو یا سه سال طول می‌کشد و به اعتباری بیش از ۱۵۰۰ میلیارد تومان نیاز دارد.
وی با بیان این که ساخت تصفیه‌خانه جدید با محدودیت‌های اعتباری مواجه است، افزود: قانون برای توسعه و ساخت تصفیه‌خانه راه‌های مختلفی را پیش‌بینی کرده است. در واقع می‌توان از محل فروش پساب، این اعتبار را تأمین کرد. ما همه این راه‌ها را رفته‌ایم اما هنوز به نتیجه نرسیده‌ایم. البته همچنان در حال پیگیری هستیم تا اقدامات لازم برای توسعه تصفیه‌خانه شماره یک شیراز تا یک یا ۲ ماه دیگر انجام شود. به گزارش ایرنا، بهروزی با اشاره به این که سالانه حدود ۳۵هزار مشترک جدید اضافه می‌شود، گفت: در صورتی که تأمین اعتبار شود شرایط لازم برای طراحی و ساخت تصفیه خانه جدید مهیا است.
آبیاری زمین‌های کشاورزی با پساب فاضلاب
وی درباره آبیاری زمین‌های کشاورزی با پساب این تصفیه خانه افزود: پسابی که از تصفیه خانه خارج می‌شود در رنج و سطح استاندار زیست محیطی قرار دارد و ما مشکل خروجی تصفیه‌خانه نداریم اما آنچه در بالادست و در کانال مجاور مشاهده می‌شود آب‌های سرگردان هستند که از طریق زه‌کشی که توسط سازمان آب اجرا شده است، با آب پساب مخلوط می‌شود به پایین دست می‌روند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب شیراز با بیان این که کشت محصول با این پسابی که منشأ بخشی از آن مشخص نیست غیرقانونی است، ادامه داد: متأسفانه پساب کارخانه روغن نباتی وارد تصفیه خانه می‌شود. البته در حال پیگیری قضایی برای حل این مشکل هستیم اما همه عوامل باید همکاری کنند که این کار به نتیجه برسد.
وی با بیان این که اعتبار شرکت آب و فاضلاب در لایحه بودجه ۱۴۰۲حدود ۵۰میلیارد تومان است؛ گفت: قطعا با این اعتبار نمی‌توان تصفیه‌خانه ساخت. از طرفی تحت فشار هستیم که هر روز باید شبکه احداث کنیم. لذا این کار از عهده یک دستگاه اجرایی خارج و اولویت اصلی تامین منابع مالی
است.
غیرقانونی بودن آبیاری مزارع با آب فاضلاب
هرچند برخی از کشاورزان معتقدند عدم حمایت از معیشت آنها و از سویی نبود برنامه‌ریزی درست برای اجرا و پیاده‌سازی سیستم‌های نوین آبیاری موجب شده است تا برای ادامه فعالیت خود و آبیاری مزارع دست به گریبان آب‌های فاضلاب شوند اما آبیاری مزارع با آب فاضلاب غیرقانونی است. در حقیقت آبیاری مزارع کشاورزی با فاضلاب خام و پساب تصفیه نشده، ممنوع است و در صورت مشاهده افراد خاطی از طرف مراجع قضایی، بر اساس ماده ۶۸۸قانون مجازات‌های اسلامی، ماده ۱۵حفاظت از خاک و ماده ۴۶قانون توزیع عادلانه آب، مورد پیگرد قضایی قرار می گیرند و حتی در صورت لزوم، مزرعه معدوم خواهد شد.
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی فرمانداری شیراز هم معتقد است که برخوردهایی که با کشاورزان متخلف طی چند سال گذشته شده، بازدارنده‌ای نبوده و نیاز است که برخورد جدی‌تری با این افراد متخلف شود.
جعفر طاهری با بیان این که بیش از ۵۰تا ۶۰درصد از فاضلاب شهر شیراز تصفیه و مابقی این فاضلاب در محیط و کانال‌های مختلف رها می‌شود، ادامه داد: اکنون کشت با پساب فاضلاب خام یکی از دغدغه‌های مهم مسئولان شهر شیراز است و این موضوع سبب شده است میوه‌ها و محصولات کشاورزی دچار آلودگی شوند.
با کشاورزان متخلف برخورد می‌شود
وی افزود: با توجه به حساسیت شورای تأمین نسبت به این مساله، چندین جلسه کارشناسی برگزار شد و بنا است با محوریت شهرداری شیراز نظارت جدی بر نحوه آبیاری زمین‌های کشاورزی این منطقه اعمال شود؛همچنین مقرر شده است دستگاه‌های مربوطه مانند دامپزشکی، جهاد کشاورزی و منابع طبیعی به این موضوع ورود کنند؛ چرا که کشت محصولات کشاورزی به این روش از نظر بهداشتی کاملا غیرقانونی است.
طاهری ادامه داد: برخوردهایی که با کشاورزان متخلف طی سال های گذشته شده، بازدارنده‌ای نبوده که قرار است با یک برخورد بازدارنده از این کار جلوگیری شود.
وی تاکید کرد: با توجه به اینکه برخی از مواد غذایی تولید شده توسط پساب فاضلاب خام می‌تواند مسموم کننده باشد و سلامت شهروندان را تهدید کند با جدیت این مساله را دنبال خواهیم کرد؛ بدون تردید با همکاری دستگاه‌های مختلف و نظارت گشت‌های مشترک می‌توانیم از ادامه این کار جلوگیری کنیم. البته شهرداری شیراز هم درصدد است که چندین تصفیه خانه محلی راه‌اندازی کند؛ اگر سالانه چندین تصفیه‌خانه محلی فعال شود می‌توان در بازه چند ساله تصفیه فاضلاب شیراز را به طور کامل انجام داد.
صنایع آلاینده هم مقصرند
البته در بحث آبیاری اراضی کشاورزی با فاضلاب نمی‌توان از ذکر یک نکته مهم غافل شد، در سال‌های اخیر شهرنشینی و صنعت در استان فارس رشد یافته است اما تدابیری برای ساماندهی فاضلاب صنایع، بیمارستان‌ها و ساختمان‌سازی‌هایی که در شهر انجام می‌شود اتخاذ نشده است.
مصطفی مشفقیان مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری فارس در این باره گفت: رهاسازی بخشی از فاضلاب شهر شیراز در محیط، موجب بروز مشکلات زیست محیطی و آلاینده‌های زیستی در پایین دست تصفیه خانه شماره یک و در مسیر منتهی به دریاچه نمک شده است. در واقع بخشی از فاضلاب شهر شیراز در تصفیه خانه‌های موجود تصفیه نمی‌شود؛ بدون شک این فاضلاب در محیط راهسازی می‌شود.
وی با بیان این که زیرساخت‌های بهداشتی و تصفیه‌خانه‌های موجود در شیراز متناسب با گسترش شهر و رشد جمعیت تقویت نشده‌اند، افزود: وقتی با رهاسازی فاضلاب در محیط مواجه هستیم قطعا تبعات زیست محیطی هم دامنگیرمان می‌شود. همین تصفیه خانه هم به دلیل تخلف برخی کارخانه‌های آلاینده که در شیراز مستقر هستند و عدم رعایت برخی رستوران‌های بزرگ که روغن‌ها را قبل از تصفیه اولیه وارد شبکه فاضلاب می‌کنند با مشکلات بسیاری مواجه است و مجموع این مسائل سبب شده است کیفیت پساب خروجی تصفیه خانه کاهش یابد.
مشفقیان با بیان این که ۴۰درصد فاضلاب شهر شیراز تصفیه نمی‌شود، ادامه داد: تصفیه نشدن فاضلاب شیراز خبر هشدار دهنده‌ای است چراکه این فاضلاب به طور خام وارد محیط می‌شود.
مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری فارس اظهار داشت: هکتارها زمین به طور غیرقانونی توسط برخی کشاورزان تصرف شده است که در این زمین‌ها کشت محصول با فاضلاب خام و به طور غیرقانونی انجام می‌شود. این در حالیست که کشت محصول با فاضلاب خام غیرقانونی است و محصولی که از این روش به دست می‌آید کاملا آلوده است و موجب بروز انواع بیماری‌ها از جمله سرطان می‌شود. اکنون محصولاتی که از این روش غیرقانونی تولید می‌شود وارد زنجیره غذایی مردم شده است.
مشفقیان افزود: بارها تذکر کتبی و نامه نگاری برای حل این مشکل انجام شده است اما اقدامات لازم برای رفع این معضل انجام نگرفته است. این تذکرات حتی به مرحله توقیف کارخانه‌ها هم رسید اما به دلیل مشکل بیکاری کارگران و از چرخه خارج شدن تولید این اتفاق نیفتاد. هرچند معتقد هستیم ادامه فعالیت این کارخانه‌ها با همین روند هم خروجی نامطلوبی در حوزه زیست محیطی دارد.
وی همچنین تاکید کرد: اکنون تخلفی در شهر شیراز به لحاظ زیست محیطی اتفاق می‌افتد که طی آن ، فاضلابی که از سطح شهر شیراز جمع‌آوری می‌شود به جای این که وارد فرآیند تصفیه شود توسط کامیون‌هایی به طور خام وارد کانال فاضلاب می‌شود که در طول روز بیش از ۱۰۰کامیون در این کانال تخلیه فاضلاب انجام می‌دهند.
مشفقیان گفت: اراده حاکمیتی در استانداری فارس برای ساماندهی این وضعیت وجود دارد اما از آنجا که اصلاح وضع موجود هزینه‌های بسیاری به همراه دارد و کاری بین‌بخشی محسوب می‌شود نیاز است که رسانه‌ها برای رفع این معضل پای کار بیایند تا هم مردم آگاه شوند و هم تلاش دستگاه‌های اجرایی به صورت مستمر ادامه پیدا کند.
راهکار کارشناسان بهداشت
کارشناسان بهداشت هم در این بازدید حضور داشتند و هرکدام به ارائه راهکاری برای حل این مشکل پرداختند.
محمدعلی محسنی‌پور کارشناس بهداشت محیط مرکز بهداشت والفجر اظهار داشت: فاضلاب رها شده شهر شیراز وارد کانالی می‌شود که در انتهای این کانال حدود یک هزار هکتار گندم کاشته شده است. باید از این اتفاق جلوگیری شود تا این گندم بر سر سفره مردم نرود.
وی ادامه داد: از ۱۰ سال قبل پیگیری‌های لازم برای جلوگیری از این روند را انجام داده‌ایم و حتی برای ۱۰نفر از کشاورزان متخلف حکم تعزیری صادر شده است اما متأسفانه این حکم بازدارنده نبوده و نه فقط از کار آن ها جلوگیری نشده است بلکه این افراد در حال گسترده‌تر کردن زمین‌های کشاورزی خود هستند.
محسنی‌پور گفت: باید عوامل اجرایی از جمله نیروی انتظامی، شهرداری، بهداشت و محیط زیست پای کار بیایند تا از کار این کشاورزان جلوگیری و محصولات آن ها امحا و از دسترس مردم خارج شود.
علیرضا فاتح کارشناس بهداشت محیط هم با استفاده از نقشه‌های هوایی مزارعی که با فاضلاب در اطراف شیراز آبیاری می‌شوند و با مقایسه عکس‌های هوایی سال ۲۰۰۳و ۲۰۲۲گفت: با مقایسه تصاویر سال ۲۰۲۲با ۲۰۰۳به وضوح تفاوت و تسخیر اراضی منطقه مشخص و قابل مشاهده است. اکنون وارد جنگ بی سرانجام با کشاورزان شده ایم که به جای برخورد با کشاورزان باید فاضلاب را از دسترس آنها خارج کنیم.
اکبر عزیزی قراردادریالی اجرا شدنی نیست