هواشناسی این هشدار را داده بود که سرما و یخبندان در راه است و تجربه سرمازدگی دو سال گذشته هم به کمک آمده بود اما کشاورزان نمی‌دانستند سرما تا این حد شدید خواهد بود و با وجود این که اقدامات پیشگیرانه‌ای از جمله آتش زدن گازوئیل برای مراقبت از محصول خود انجام داده بودند، زور سرما چربید و بخش زیادی از پسته را از بین برد.
سرمازدگی پسته طی سه سال اخیر به یک چالش جدی در استان کرمان تبدیل شده و تولید محصولی را که درآمد و اشتغال جمعیت زیادی به آن بستگی دارد کاهش داده است.
پانزدهم فروردین‌ماه بود که کاهش دمای هوا در سه شب متوالی اتفاق افتاد و در شهرستان رفسنجان به‌عنوان یکی از مناطق مهم کاشت پسته در دنیا، ۱۲ هزار هکتار از باغ‌ها را تحت‌تأثیر قرار داد، به گونه‌ای که این باغات بین ۱۰ تا ۹۰ درصد دچار سرمازدگی شدند.
در شهرستان زرند به‌عنوان یکی دیگر از قطب‌های تولید پسته، اوضاع بدتر از این شد و ۹۰ درصد باغ‌ها در این منطقه بین ۳۰ تا ۱۰۰ درصد خسارت دیدند.
بنا به گفته مسئولان استان کرمان، زرند بیشترین خسارت را از این سرمازدگی بهاره دید و ۶۵ درصد محصول امسال از بین رفت.
مهدی سیف‌الدینی، دبیر خانه کشاورز استان کرمان می‌گوید: هواشناسی درباره کاهش دمای هوا و بروز سرمازدگی اطلاع‌رسانی کرده بود و از کشاورزان خواسته بود با توجه به اینکه دمای هوا به زیر صفر می‌رسد تمهیدات لازم را انجام دهند اما موج سرما بسیار عجیب بود. در زرند تصور بر این بود که در نهایت،دمای هوا در حومه شهر و باغ‌ها به صفر تا منفی یک درجه برسد اما در مناطق بحرانی که دچار سرمازدگی شدید شدند، طی دو شب، دمای هوا به منفی چهاردرجه رسید. یک وارونگی هوا داشتیم که منطقه‌ای بود.
این توده هوای سرد از شمال و شمال‌غرب کشور آمده بود. گفته بودند استان یزد را در برمی‌گیرد اما شمال استان کرمان را هم در برگرفت و در بین مناطق شمالی استان، این کاهش دما در زرند بیشتر مشاهده شد.
رضا محمدی، رئیس جهاد کشاورزی شهرستان زرند، در این‌باره گزارش می‌دهد: پیش‌بینی می‌شد در سال‌جاری حداقل ۱۷ هزار تن پسته از سطح باغ‌های شهرستان برداشت شود اما برآوردهای اولیه نشان می‌دهد ۶۵ درصد کل محصول، یعنی حدود ۱۱ هزار تن پسته از بین رفته است. هواشناسی احتمال خسارت سرمازدگی را اعلام کرده بود اما بیشتر مناطق در این شهرستان، دمای کمتر از منفی چهار و منفی پنج درجه را تجربه کردند، ضمن اینکه مدت زمان بروز این کاهش دما هم طولانی بود. در نتیجه برخی اقدامات کشاورزان مانند ایجاد آتش و دود، چندان تأثیری نداشت.
علی باقری، مدیر جهاد کشاورزی رفسنجان هم با اشاره به وجود بیش از ۸۰ هزار هکتار باغ پسته در این شهرستان اظهار میکند: در جریان سرمازدگی که در روزهای سوم، چهارم، چهاردهم و پانزدهم فروردین‌ماه به صورت مکرر اتفاق افتاد، ۱۲ هزار هکتار از باغ‌های رفسنجان بین ۱۰ تا ۹۰ درصد دچار سرمازدگی شدند. عمده خسارات در همه باغ‌های پسته منطقه نوق، کبوترخان و حومه شهر رفسنجان رخ داد.
انواع سرمازدگی
سرمازدگی پدیده‌ای جوّی است و وقتی اتفاق می‌افتد که درجه حرارت محیط کمتر از میزان دمایی باشد که برای رشد گیاه لازم است. ممکن است سرمازدگی با بادهای سرد، هوای ابری و کاهش شدید دما همراه باشد و گستره وسیعی را در بر بگیرد که در این صورت، کنترل و مقابله با آن نیز دشوارتر خواهد بود.
در این نوع از سرمازدگی، آسمان معمولا ابری است، باد ملایم تا شدیدی می‌وزد و رطوبت نسبی هوا پایین است. چنین سرمازدگی گاهی تا چند شب به طول می‌انجامد.
نوع دیگر سرمازدگی که بیشتر در ساعات نزدیک به طلوع آفتاب رخ می‌دهد، به گونه‌ای است که هوا کاملا آرام و بدون باد و ابر است. این سرمازدگی گستره محدودتری را در برمی‌گیرد و روش‌هایی نیز برای مقابله با آن و مراقبت از گیاهان در برابر آن وجود دارد.
این یخبندان پس از طلوع آفتاب از بین می‌رود و اگر در ساعات شب، شرایط لازم وجود داشته باشد، می‌تواند دوباره اتفاق بیفتد.
کارشناسان معتقدند در این نوع از سرما و یخبندان، چون با حرکت ملایم و اندک هوا مواجهیم، انسان کمتر سرما را احساس میکند. به همین دلیل، اغلبِ کشاورزان در تشخیص این نوع یخبندان دچار اشتباه می‌شوند.
تغییر اقلیم و سرمازدگی
سرمازدگی می‌تواند در پاییز، زمستان و بهار اتفاق بیفتد. خطرناک‌ترین و خسارت‌بارترین ِ آن در بهار اتفاق می‌افتد، زیرا این زمانی است که گیاهان شکوفه و گل و میوه داده‌اند و در برابر سرما حساسیت بیشتری دارند.
سرمازدگی بهاره همواره در کشور ما وجود داشته و کشاورزی ایران را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد اما اگر در سال‌های دهه هفتاد خورشیدی این سرمازدگی به صورت محدود و تنها در برخی از سال‌ها اتفاق می‌افتاد، از سال‌های میانی دهه هشتاد تاکنون، به یک پدیده مکرر تبدیل شده و در سه سال اخیر، با چنان شدتی اتفاق افتاده که برخی پسته‌کاران را در استان کرمان تا مرز ورشکستگی کشانده است.
از بین رفتن جوانه‌ها و قهوه‌ای شدن رنگ آنها، تغییر رنگ، چروکیدگی و پیچیدگی برگ‌ها از جمله برخی نشانه‌های سرمازدگی است.
آتش در برابر سرما
وقتی سرمازدگی اتفاق می‌افتد، ساکنان مناطق پسته‌خیز استان کرمان، دود سیاهی را در آسمانشان مشاهده می‌کنند. سال گذشته این دود ناشی از سوزاندن لاستیک توسط کشاورزان برای مراقبت از باغ‌هایشان بود اما از سوی پژوهشکده پسته هشدار داده شد: لاستیک علاوه بر اینکه آلودگی هوا را به دنبال دارد، دودی که تولید میکند باعث می‌شود نور خورشید دیرتر به سطح زمین برسد، در نتیجه، سرمازدگی را تشدید میکند، بنابراین از روش سوزاندن لاستیک به هیچ‌وجه نباید استفاده شود.
در پی این هشدارها، امسال، تولید دود و حرارت از طریق سوزاندن گازوئیل امتحان شد.
بنا به گفته استاندار کرمان، در بهار امسال برای پیشگیری از خسارت گسترده سرمازدگی،بیش از یک میلیون لیتر گازوئیل بین پسته‌کاران توزیع شد و فقط در شهرستان شهربابک که از مناطق سردسیر این استان است، به خصوص دربخش خاتون‌آباد که احتمال خطر بیشتر بود، ۷۵۰ هزار لیتر گازوییل توزیع شد.
دبیر خانه کشاورز استان کرمان اما درباره استفاده از روش آتش زدن گازوئیل برای پیشگیری از سرمازدگی می‌گوید: کشاورزان این کار را به صورت تجربی یاد گرفتند و به صورت خودجوش آن را انجام دادند. سال گذشته در خاتون‌آباد با روشن کردن گازوئیل در قوطی‌های حلبی موفق شدند از سرمازدگی در دمای منفی پنج درجه جلوگیری کنند و فیلم این کار در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. کسانی که این فیلم‌ها را دیده بودند، امسال از این روش استفاده کردند و توزیع بیشتر گازوئیل در منطقه خاتون‌آباد انجام شد اما در شهرستانی مثل زرند فقط ۲۰ هزار لیتر گازوئیل استفاده شد. در رفسنجان نیز حجم گازوئیلی که برای گرم کردن باغ‌ها استفاده شد، کم بود. در دیگر مناطق پسته‌خیز استان از جمله انار، سیرجان، راور، بردسیر، کرمان و… هم از این روش خیلی محدود استفاده
شد.
این وضعیت نشان می‌دهد که کشاورزان در شهربابک و خاتون‌آباد بر اساس تجربه سرمازدگی سال گذشته درخواست گازوئیل دادند و فرماندار و استاندار هم حمایت کردند در نتیجه حجم گازوئیل زیادی در این مناطق استفاده شد، در حالی که در دیگر مناطق پسته‌خیز چنین شرایطی را شاهد نبودیم، چرا که با توجه به قاچاق سوخت، گرفتن سهمیه گازوئیل کار بسیار دشواری است.
وی ادامه می‌دهد: اگر سوزاندن گازوئیل روشی علمی است و قرار بود سرمازدگی هم داشته باشیم، چرا از چند روز قبل به کشاورزان اطلاع ندادند که با استفاده از گازوئیل می‌توانند دمای چهار تا پنج درجه را تعدیل کنند؟ اگر این‌طور عمل شده بود، همه شهرستان‌ها درخواست گازوئیل را ارائه می‌کردند.
دبیر خانه کشاورز استان کرمان تأکید میکند: استفاده از گازوئیل برای حفاظت از محصول در برابر سرمازدگی فراگیر نبود و همه شهرستان‌های استان نتوانستند از این روش استفاده کنند.
حمایت اندک از خسارات سنگین
عوامل محیطی بر رشد و عملکرد گیاهان تأثیرات جدی دارد. این عوامل شامل مواردی از جمله شرایط آب‌وهوایی، رطوبت خاک و تابش نور خورشید است. با تغییر در هریک از این موارد، رشد و نمو گیاه تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. در این بین، دمای هوا به عنوان مهم‌ترین متغیر هواشناسی، بیشترین تأثیر را بر کشاورزی دارد. نوسانات دمایی از جمله سرمازدگی اغلب موجب وارد آمدن خسارات سنگین به محصولات کشاورزی می‌شود.
سرمازدگی در سال گذشته، ۱۴ هزار میلیارد تومان به پسته استان کرمان و شش هزار میلیارد تومان به سایر محصولات کشاورزی خسارت زد.
بنا به گفته دبیر خانه کشاورز استان کرمان پارسال ۱۰ هزار تن پسته از سطح باغ‌های استان برداشت شد، در حالی که در سال‌های پیش از آن بیش از ۲۰۰ هزار تن پسته در استان برداشت می‌شد.رقم نهایی خسارت سال جاری هنوز گزارش نشده است.
سال گذشته دولت برای جبران خسارات سنگینی که به کشاورزی استان کرمان وارد شد، وعده‌هایی از جمله پرداخت تسهیلات به کشاورزان داد.
مهدی سیف‌الدینی، دبیر خانه کشاورز استان کرمان اما تصریح میکند: پرداخت این تسهیلات گرهی از کار کشاورزان باز نکرد. آنها روز‌به‌روز بیشتر گرفتار می‌شوند، خسارت سرمازدگی سال گذشته حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده بود و قرار شد ۱۳ هزار میلیارد تومان تسهیلات و امهال وام‌ها به کشاورزان پرداخت کنند که این وعده روی کاغذ ماند و فقط نماینده سیرجان و بردسیر در مجلس موفق شد ۱۵۰۰ میلیارد تومان از مس برای کشاورزان کمک بگیرد.
کشاورزان آن‌قدر با مشکلاتی مانند ضامن و سایر بروکراسی‌های اداری مواجه هستند که حتی نتوانستند وامی را که از طریق کمک مس و توسط بانک کشاورزی پرداخت می‌شد به راحتی جذب کنند و این موضوع مشکلی را از کشاورزان حل نکرد.
با توجه به مسائلی مانند کم‌‌آبی و خساراتی که به پسته وارد شده و همچنین عدم حمایت کافی دولت از کشاورزان، ما پسته را از دست خواهیم داد. کشاورزی که دو سال محصولی برداشت نکرده و امسال نیز خسارت دیده است، با توجه به هزینه‌های سرسام‌آور بخش تولید، توان مالی برای رسیدگی به باغ خود را ندارد و در نتیجه این شرایط، به تدریج پسته را از دست می‌دهیم.
محمد مهدی فداکار،استاندار کرمان با تأکید بر ضرورت حفظ پسته و تأثیر آن بر اشتغال استان می‌گوید: سال گذشته به دلیل سرمازدگی بیش از ۲۰ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان سرمایه از زندگی مردم خارج شد و باید کمک کنیم مشکل سرمازدگی حل شود.
کاهش صادرات پسته
بر اساس آمار گمرک، در سال گذشته بیش از ۵۶ هزار و ۲۹۸ تن پسته و مغز پسته از کشور ما به ۵۷ کشور مختلف صادر شده است که ارزشی بالغ بر ۱۱ هزار و ۵۴۷ میلیارد تومان معادل ۴۰۵ میلیون و ۴۴ هزار دلار داشته است.
البته این آمار بیانگر کاهش ۵۸.۴۰ درصدی از نظر وزنی، کاهش ۴۴.۹۸ درصدی از نظر ریالی و کاهش ۵۵.۷۰ درصدی از نظر ارزش دلاری صادرات پسته در سال ۱۴۰۰ است.
به نقل از ایسنادر میان خریداران پسته در سال گذشته، روسیه با ۷۳۲۹ تن، بزرگ‌ترین مشتری این محصول صادراتی بود.
پس از آن هند با خرید معادل ۷۱۳۹ تن در رتبه دوم قرار دارد و عراق، امارات، پاکستان، قرقیزستان، چین، آلمان، ترکیه و تاجیکستان به ترتیب دیگر مشتریان عمده پسته ایرانی بودند.
اردن، ارمنستان، ازبکستان، اسپانیا، استرالیا، اسلواکی، افغانستان، آلبانی، آلمان، امارات متحده عربی، انگلستان، اوکراین، ایتالیا، بحرین، برزیل، بلاروس، بلژیک، پاکستان و تاجیکستان از دیگر مشتریان پسته ایرانی در ۱۲ ماه سال گذشته‌اند.
نکته جالب توجه در جداول محصولات صادراتی سال گذشته گمرک، خرید اندک پسته توسط برخی کشورهاست که جای سؤال دارد؛چراکه به عنوان مثال نیوزلند به عنوان یکی از مشتریان، تنها یک کیلوگرم پسته از ایران خریداری کرده است و موریس به خرید ۱۶ کیلوگرم از این محصول در ۱۲ ماه سال گذشته اکتفا کرده است!
حمایت از تولید پسته
پسته از جمله مهم‌ترین محصولات غیرنفتی ارزآور کشور است که حدود ۸۰ درصد آن صادر می‌شود. تا حدود یک دهه پیش، ایران در تولید و صادرات پسته، رتبه اول جهان را داشت. به تدریج اما باغ‌های پسته در آمریکا توسعه پیدا کرد و این کشور در تولید و صادرات از ایران
جلو زد.
علاوه بر آمریکا، کشوری چون اسپانیا نیز تولید خود را افزایش داده، آن‌چنان که در چهار پنج سال آینده قرار است حدود ۲۰ هزار تن تولید داشته باشد. روند تولید پسته در ترکیه نیز افزایشی است. تولیدات باغ‌های سوریه هم بنا به پیش‌بینی کارشناسان قرار است به بازار برگردد.
در ایران، اگرچه براساس آمار جهاد کشاورزی، در حدود ۲۷ استان سطح زیرکشت پسته وجود دارد، اما تولید به خصوص در مناطق پسته‌خیزی چون کرمان طی چند سال اخیر کاهش پیدا کرده که وقوع سرمازدگی‌های مکرر در آن نقش بسزایی دارد. همین کاهش تولید، بازار را برای رقبا وسیع‌تر کرده است. انجمن پسته ایران تولید محصول در سال گذشته را ۱۰۶ هزار تن اعلام کرد.
امسال، اگرچه خسارت سرمازدگی نسبت به سال گذشته کمتر بوده و پیش‌بینی می‌شود تولید بیشتراز سال گذشته باشد اما اینکه صادرات چه وضعیتی داشته باشد را کارشناسان به تصمیمات و سیاست‌هایی مرتبط می‌دانند که دولت در خصوص صادرات محصولات کشاورزی می‌گیرد.
گفته می‌شود زندگی ۲۰ درصد از جمعیت ایران به‌طور مستقیم و ۴۰ درصد به‌طور غیرمستقیم با حجم صادرات محصولات کشاورزی وابسته است که حدود ۵۰ میلیون نفر می‌شود. در این شرایط، حمایت دولت از کشاورزان ضروری‌تر از هر زمان دیگری به نظر می‌رسد.
محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس و نماینده کرمان و راور می‌گوید: حدود ۷۰ درصد از صادرات استان کرمان را پسته و مغزپسته تشکیل می‌دهد، ۱۵ درصد محصولات مسی و بقیه مربوط به سایر موارد است. صادرات پسته و مغزپسته، منوط به تولید این محصول بوده و تولید آن به شرایط جوی بستگی دارد که طی دو سه سال گذشته به دلیل مشکلات، تولید وجود نداشته و صادراتی هم نیست.سال‌های گذشته تا دومیلیارد دلار صادرات پسته از استان کرمان داشتیم و امسال نذر کردیم دیگر اتفاقی برای پسته استان کرمان نیفتد تا کشاورزان جان بگیرند.
اکبر عزیزی اقدامی دیر، اما باارزش