تحریم ها تبدیل به تهدیدی جدی برای صنایع شده است؛ در چنین شرایطی تنها از طریق تولید بار اول اقلام استراتژیک و توسعه زنجیره ارزش محصولات می‌توان با آنها مقابله کرد. هر چند مصوبه شورای عالی امنیت ملی‌خریدکالاهای فناورانه بار اول را تضمین کرده اما موفقیت این طرح در گرو تبدیل شدن آن به قانون است.
شهریور سال ۱۳۹۸بود که به منظور مقابله با تحریم‌های محصولات فناورانه، کارگروهی تحت عنوان کارگروه تولید بار اول با عضویت نمایندگان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت صنعت، معدن و تجارت شکل گرفت.
در صورت تأیید کارگروه فوق الذکر، برای عقد قرارداد با شرکت‌های دانش‌بنیان به منظور تولید بار اول اقلام فناورانه تحریمی و راهبردی، الزامی به برگزاری مناقصه نیست و معامله مورد نظر بدون انجام تشریفات قانونی و مقررات برگزاری مناقصات قابل انجام است. سقف هر قرارداد هم برای حوزه انرژی ۵هزار میلیارد ریال و برای سایر حوزه‌ها ۲۵۰۰میلیارد ریال برآورد شده است.
همچنین با درخواست انعقاد قرارداد تولید بار اول لازم است نامه تقاضا از سوی بالاترین مقام دستگاه اجرایی (مدیران عامل یا رؤسای هیات مدیره شرکت‌ها و همچنین رؤسای موسسات و سازمان‌هایی که طرف قرارداد با شرکت دانش بنیان هستند) به دبیرخانه تولید بار اول معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ارسال شود.
سیاست «تولید بارِ اول» که از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و با هدف مقابله با تحریم‌های عدم فروش تجهیزات راهبردی مورد نیاز صنایع طراحی و تدوین شده است، رویکردی جدید است که زمینه را برای ورود جدی و بیش از پیش دانش‌بنیان‌ها به حوزه صنایع بزرگ کشور فراهم می‌کند.
تحریم‌های اقتصادی که به طور مستقیم صنایع بزرگ کشور را هدف گرفته، از یک دهه گذشته وارد فاز جدیدی شده است و هر روز هم شدیدتر می شود. در چنین شرایطی نیاز به برنامه ریزی برای برخورد و مواجهه متفاوت با این تحریم‌ها بیش از هر زمان دیگری احساس می شود. از این رو، راهبردی جدید به پشتوانه شرکت‌های دانش‌بنیان و توانمند داخلی برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها در پیش گرفته شده است. این مواجهه هدفمند و متقابل با تحریم‌های عدم فروش تجهیزات راهبردی مورد نیاز صنایع کشور، زیرنظر معاونت علمی و فناوری رئیس جمهوری طی سال‌های اخیر تحت عنوان سیاست تولید بار اول شکل گرفت ؛ سیاست جدیدی که برای دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ و با رویکرد ارتباط موثر بین صنعت و شرکت‌های توانمند دانش‌بنیان داخلی ذیل کارگروه تولید بار اول طراحی شد و به صورت هدفمند تولید بار اول تجهیزات و اقلام استراتژیک و راهبردی صنایع مختلف کشور را در پیش گرفت
این سیاست مهم در زمینه بومی‌سازی اقلام راهبردی صنایع مختلف در ماده ۱۰قانون جهش تولید دانش‌بنیان، علاوه بر به حداقل رساندن اثر تحریم‌های غرب علیه ایران، موجب شد که کشور با این رویکرد مواجهه فعالانه با تحریم‌ها، در صنایع مختلف از جمله صنعت پالایشگاهی و تجهیزات فرآیندی این صنعت و همچنین صنعت پتروشیمی و کاتالیست‌های موجود در این صنعت به خودکفایی و بومی‌سازی اقلام راهبردی زنجیره ارزش نفت و گاز بپردازد و صنعت نفت و گاز کشور به سمت دانش‌بنیان شدن حرکت کند.
علاوه بر این به پشتوانه تولید بار اول و بومی‌سازی این اقلام راهبردی زنجیره ارزش نفت و گاز کشور، ایران توانسته است به صادرکننده این اقلام به کشورهای مختلف تبدیل شود.
تا قبل از سال ۱۳۹۷دستگاه‌های دولتی بر اساس قانون مناقصات به سختی می‌توانستند کالاهای فناورانه مورد نیاز خود را بومی سازی کنند و برای رفع نیاز خود اقدام به برگزاری مناقصه و واردات محصولات فناورانه می‌کردند.
از طرفی اگر شرکت های دانش بنیان در این مناقصات شرکت کنند، به دلیل اینکه هنوز محصولی را به تولید نرسانده‌اند، رد می‌شدند؛ اما این مصوبه در معاونت علمی، امکان بومی سازی ساده‌تر این محصولات را فراهم می‌کند و روند واردات این محصولات را تغییر می‌دهد به طوری که محصولات ایرانی دانش بنیان جایگزین محصولات وارداتی می‌شود.
بدین واسطه نیاز دستگاه‌های اجرایی به جای واردات با هزینه‌های بالا، توسط شرکت های دانش بنیان با توانایی بالا رفع می‌شود و شرکت هایی که برای بار اول اقدام به تولید یک محصول فناورانه می‌کنند زیر چتر مصوبه معاونت علمی قرار گرفته و مشمول حمایت‌های مالی صندوق نوآوری و شکوفایی هم خواهند شد.
برنامه تولید بار اول کالاهای فناورانه در ادامه و در قالب ماده ۱۰قانون جهش تولید دانش بنیان در سال ۱۴۰۱به تصویب مجلس و شورای نگهبان رسید و آیین نامه اجرایی آن هم در نخستین جلسه شورای راهبری فناوری ها و تولیدات دانش بنیان به ریاست حجت الاسلام و المسلمین رئیسی رئیس دولت سیزدهم در تیر ۱۴۰۱به تصویب رسید و ابلاغ شد.
در این راستا، نمونه موفق تولید بار اول، دانش بنیان کردن بخش های مختلف صنایع نفت و گاز است که دولت هم بر آن بسیار تاکید دارد و معتقد است باید از توان داخلی و شرکت های دانش بنیان در همه زمینه ها استفاده کرد تا بتوان در حوزه نفت و گاز خودکفا شد؛ در واقع می‌توان با استفاده از دانش فنی مهندسان، اقلام مورد نیاز صنایع مختلف را به مرحله تولید رساند و علاوه بر کاهش هزینه تولید، صادرات را هم در کشور افزایش داد
امکان عقد قرارداد تولید بار اول برای دانش‌بنیان‌ها
۲۳اسفند سال ۱۴۰۱بود که حمید ذوالفقاری معاون اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی در مراسم امضای توافق‌نامه مشترک چهارجانبه در زمینه تحول دیجیتال در پتروشیمی جم میان «معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری»، «شرکت پتروشیمی جم»، «دانشگاه صنعتی شریف» و «زیست بوم نوآوری تاو» در راستای همکاری مشترک و استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان و ظرفیت علمی اساتید و دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف، اعلام کرد که با وجود تمام محدودیت‌ها امکان عقد قرارداد تولید بار اول به میزان ۹۰میلیون دلار برای شرکت‌های دانش بنیان فراهم شده است.
وی با اشاره به نقش معاونت در رشد و بالندگی شرکت‌های دانش بنیان گفت: یکی از رسالت‌های این نهاد، قبول ریسک استفاده از محصولات شرکت‌های دانش بنیان داخلی است و معاونت علمی بر اساس مأموریت‌های اصلی خود به طور کامل از مدیران جسور و دلسوز حمایت می‌کند و امسال با وجود تمام محدودیت‌ها امکان عقد قرارداد تولید بار اول به میزان ۹۰میلیون دلار برای شرکت‌های دانش بنیان فراهم شده است.
سورنا ستاری اولین معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در دولت سیزدهم هم در خصوص شکل‌گیری کارگروه تولید بار اول محصولات فناورانه و تصویب این برنامه در قانون جهش تولید دانش بنیان گفته بود که این کارگروه به منظور مقابله با تحریم‌های حوزه محصولات فناورانه، با عضویت نمایندگان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت صنعت، معدن و تجارت، در شهریور ۱۳۹۸تشکیل شده است و در صورت تأیید این کارگروه، برای عقد قرارداد با شرکت‌های دانش‌بنیان به منظور تولید بار اول اقلام فناورانه تحریمی و راهبردی الزامی به برگزاری مناقصه نیست و معامله مورد نظر بدون انجام تشریفات قانون و مقررات برگزاری مناقصات قابل انجام است.
به گفته وی، تعداد طرح های دریافت شده در این کارگروه از زمان تشکیل آن ۱۹۳طرح است که از بیش از ۷۰دستگاه دولتی و حاکمیتی، توسط دبیرخانه کارگروه تولید بار اول دریافت شده و برای ۹۹مورد آنها مجوز ترک تشریفات قانون و مقررات برگزاری مناقصات از طرف این صادر شده است. ارزش طرح‌های تایید شده معادل ۸۴میلیون دلار است که تاکنون ۵۳مورد از آن (به ارزش ۳۵میلیون دلار) به عقد قرارداد منجر شده و پیگیری عقد قرارداد موارد باقی‌مانده هم توسط دبیرخانه تولید بار اول در حال انجام است. همچنین بر اساس برآوردهای انجام شده در صورت موفقیت طرح‌های مذکور، سالانه بیش از ۴۵۰میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی حاصل از عدم واردات اقلام بومی‌سازی شده، برای کشور حاصل می شود.
ساخت اقلام راهبردی تحریم‌ها را خنثی کرد
همچنین مشاور مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در امور تولید هم با بیان اینکه برای تولید بعضی از اقلام استراتژیک به اقدامات و تکنولوژی بیشتری نیاز است، تصریح می کند: خوشبختانه با همین وضعیت برخی اقلام راهبردی و استراتژیک تولید شده توانسته‌اند برخی تحریم‌ها را خنثی کنند.
مسعود زردویان با اشاره به اینکه یکی از موضوعات جدی که ما پیگیر آن هستیم، حمایت از کالاهای ساخت داخل در حوزه نفت و گاز و مقابله هدفمند با تحریم های اعمالی غرب است، می افزاید: خوشبختانه در یک سال اخیر اقدامات بسیار مهمی در این حوزه صورت گرفته است.
وی بااشاره به اینکه در حوزه تولید اقلام راهبردی یکی از بحث‌های اصلی ما ضمانت تولید است، می گوید: یعنی ما در گام نخست مطمئن می‌شویم که تولید ما برقرار است و کالایی را تولید کرده‌ایم. گام بعدی که با تولید آن کالا در کشور رخ می‌دهد، این است که تکنولوژی و توانمندی وارد کشور می‌شود که این می‌تواند یک اتفاق بسیار مهم را برای کشور رقم بزند.
مشاور مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در امور تولید تاکید می کند: ما قطعاً به دنبال تولیدات داخلی در انتظار صرفه‌های اقتصادی هم هستیم اما طبیعی است که در گام اول صورت نگیرد ولی می‌توانیم با تجاری شدن و افزایش تولید، صادرات را در دستور کار قرار دهیم.
وی به تجربه اعتماد به توان داخلی و شرکت های دانش بنیان در بخش های مختلف صنعت نفت و گاز اشاره کرد و یادآور می شود: ما در موارد گوناگونی از شرکت های دانش بنیان کمک گرفتیم و توانستیم از آنها در مسیر تولید استفاده کنیم و بهره لازم را ببریم.
زردویان می گوید: در واقع توانستیم در پالایشگاه پارس جنوبی با کاهش عدم موارد تولید و ناپایداری موجب افزایش تولید شویم. ما ۱۶قلم کالای تولید بار اول را در پارس جنوبی مورد استفاده قرار دادیم و ۱۶قرارداد دیگر در این حوزه را در دستور کار قرار داده ایم. همچنین توانستیم کاتالیست‌های ایرانی و مولکولارسیو به صنایع پتروشیمی روسیه صادر کنیم.
وی معتقد است که تولید بار اول اقلام راهبردی لزوماً نه صددرصد اما یکی از پیش نیازهای دانش بنیان شدن صنایع بزرگ است چرا که هم نیازهای آنی و هم آتی را برطرف می‌کند و صنایع را در مسیر دانش بنیان شدن قرار می‌دهد و به آنها کمک می‌کند.
مشاور مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در امور تولید در خصوص پیشنهاد ساخت بار اول تجهیزات با بیان اینکه موضوع ساخت بار اول از شرکت ملی گاز بود، ادامه می دهد: در واقع ما به عنوان یک متقاضی جدی در جلسه‌ای این موضوع را با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مطرح و اعلام کردیم که شرکت‌های دانش بنیان را بسیج تا بتوانند نیازهای ما را تأمین کنند.
وی می افزاید: این درخواستی بود که از جانب متقاضی تأمین صورت گرفت و شاه بیت موفق این کار این بود که تضمین خرید را در ابتدای این کار داشتند که در نهایت پیگیری‌های مان به مصوبه شورای عالی امنیت ملی رسید. اگر این نبود کار ما به سرانجام نمی‌رسید. ما همچنان متقاضی هستیم و درخواست داریم این مصوبه به قانون تبدیل شود تا شرکت ها بتوانند به راحتی از این قانون بهره‌مند شوند.
این مقام مسئول در پاسخ به این که با توجه به تصویب تولید بار اول در قانون جهش تولید دانش بنیان و تداوم واردات تجهیزات راهبردی در دیگر صنایع، برای دیگر دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها در زمینه تولیدبار اول تجهیزات راهبردی زنجیره ارزش خود چه پیشنهادی دارید» اظهار می دارد: در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری پیرامون این موضوع که چگونه می‌توانیم از این الگوی موفق شرکت ملی گاز در سایر شرکت ها استفاده کنیم، صحبت شد.
وی اضافه می کند: قطعاً این موضوع باید در سایر شرکت ها هم اتفاق بیافتد و سایر شرکت‌ها بتوانند متناسب با شرایط خودشان این الگو را به مرحله اجرا برسانند.
اگر صرفاً بخواهیم همین الگو را در سایر شرکت ها استفاده کنیم، ممکن است چالش برانگیز شود لذا بخش محوری معاونت علمی و فناوری باید بررسی های لازم را انجام دهد و برای سایر شرکت‌ها متناسب با شرایط‌شان الگو ها را ترسیم
کند.
زردویان در ادامه پالایشگاه‌داری فراسرزمینی ایران را موجب خنثی شدن تحریم فروش نفت دانسته و تصریح می کند: قطعاً پالایشگاه داری در کشورهای مختلف می‌تواند تحریم فروش نفت را بر کشور خنثی کند.
وی می گوید: چرا که پالایشگاه یکی از مبادی مصرف کننده نفت خام است و یکی از موضوعات مهم برای ما فروش نفت خام مازاد است. ما در حوزه نفت یک ظرفیت تولید و یک ظرفیت مصرف داریم اما می‌توانیم این تولیدات را در کنار مصرف به گونه ای افزایش دهیم که بیش از مصرف کشور باشد و آن را به فروش
برسانیم.
ادامه دارد
اکبر عزیزی «اخلاق» بازیچه ورزش نیست