به گفتۀ احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، امسال دمای میانگین کرۀ زمین ۱۷.۲۷ درجۀ سلسیوس ثبت شده ؛ در‌حالی‌‌که بالاترین دمای ثبت‌شده در سال ۲۰۱۶ میلادی حدود ۱۷.۲۴ درجۀ سلسیوس بود؛ از این رو، دمای کرۀ زمین بسیار بیشتر از آن چیزی است که گمان می‌کردیم. باید بدانیم این گرمایش بیشتر نیز خواهد شد.
افزایش دمای هوا، باران‌های ناگهانی و سیل‌آسا، توفان‌های مهیب، یخبندان‌های شدید و طولانی و خشکسالی‌های گسترده، برخی از پیامدهای تغییرات آب‌وهوایی در کرۀ زمین است.
گسترش و افزایش تغییرات اقلیمی
آزاده فرج‌پور، کارشناس علوم کشاورزی و اکوسیستم و دانش‌آموختۀ دانشگاه‌های گوتینگن و کاسل آلمان در گفتگو با اسما پورزنگی آبادی گزارشگر روزنامه اطلاعات با بیان این که تغییرات اقلیمی در حال افزایش و گسترش است، توضیح می‌دهد: «گسترۀ تغییرات اقلیمی در آینده به عملکرد کنونی ما بستگی دارد و این که در حال حاضر چه اقداماتی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای انجام داده یا خواهیم داد. هرچه بیشتر باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای شویم، تغییرات در آینده گسترده‌تر خواهد بود.»
وی دربارۀ آشکارترین نشانه‌های تغییر اقلیم که مردم جهان می‌توانند آن را لمس و درک کنند، می‌گوید: «کاهش کیفیت و دسترسی به آب آشامیدنی سالم و بهداشتی، کاهش باردهی در بخش کشاورزی و به خطر افتادن امنیت غذایی و افزایش خطرات خشکسالی مانند از دست رفتن تنوع زیستی، فرسایش خاک، آتش‌سوزی جنگل‌ها و امواج گرمایی از جمله نشانه‌های تغییرات آب‌وهوایی است. تهدید سلامتی به دلیل آلودگی خاک، آب و هوا نیز از پیامدهای تغییر اقلیم است.»
شهرها و تغییرات اقلیمی
دانشمندان هشدار می‌دهند که شهرها در بالاترین سطح خطرپذیری گرمایش جهانی قرار دارند؛ به گونه‌ای که یک شهر بزرگ می‌تواند دو برابر بیشتر از مناطق دیگر دستخوش افزایش دما باشد. بر پایۀ گزارش سازمان ملل متحد، بیش از نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کنند و آمار جمعیت شهرنشین همچنان در حال افزایش است.
در همین حال، شهرها نقشی کلیدی در تغییرات آب‌وهوایی دارند؛ زیرا فعالیت‌های شهری از منابع اصلی انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند. برآوردها حاکی از آن است که شهرها مسئول 75 درصد از انتشار دی‌اکسیدکربن در جهان هستند و حمل‌و‌نقل از جمله بزرگ‌ترین عوامل آن است. شهرها همچنان که باعث افزایش عوامل مؤثر بر ایجاد تغییرات آب‌وهوایی می‌شوند خود نیز از تغییرات اقلیمی تأثیر می‌پذیرند. این تغییرات می‌تواند خسارات پرهزینه‌ای بر زیرساخت‌های شهرها و زیست و سلامت شهروندان برجا گذارد.
گزندهای گیتی‌سرشت
دکتر مریم فدایی قطبی، عضو هیأت علمی دانشگاه، پژوهشگر و رئیس مرکز مطالعات محیطی شهر و روستا در دانشگاه آزاد کرمان، با بیان این که تغییر اقلیم در همه‌جای جهان آغاز شده است، می‌گوید: «نشانه‌های کوتاه‌مدت تغییر اقلیم، پدید آمدن خشکسالی، آتش‌سوزی، سیل، توفان و افزایش دماست و در بلندمدت، تغییراتی در بافت جانوری و گیاهی در پهنه‌های بزرگ برجای می‌گذارد.»
او با بیان این که برخی مناطق کمتر و برخی بیشتر دچار تغییر اقلیم شده‌اند، می افزاید: «گزارش‌هایی وجود دارد که خاورمیانه بسیار تحت‌تأثیر تغییر اقلیم است. نمود آن در خاورمیانه بیشتر به‌صورت خشکسالی و سیل بوده که در برخی مناطق، باعث وقوع گرد و خاک و توفان‌ها نیز می‌شود.
طی سال‌های گذشته، اخبار زیادی از آتش‌سوزی‌های گسترده، خشکسالی و سیل‌های ویرانگر در مناطق گوناگون جهان می‌شنویم، اتفاقاتی که پیش از این در چنین مناطقی رخ نمی‌داد یا دست‌کم یادی از آن در خاطره ها وجود نداشت؛ مانند سیلی که امسال در کرۀ جنوبی یا سال گذشته در آلمان راه افتاد. هر یک از این گزندهای گیتی‌سرشت، پیامدهای دیگری نیز در بر خواهد داشت؛ مانند سیل که افزایش بیماری مالاریا را به دنبال دارد. تحقیقات، این موضوع را در برخی مناطق ایران که دچار سیل شده بودند تأیید کرده است.»
فدایی قطبی در ادامه، تأثیر تغییرات اقلیمی بر شهرها را چنین پیش‌بینی می‌کند: «تغییر اقلیم در درازمدت تأثیر بسیار زیادی بر شهرها می‌گذارد و یکی از عوامل مهم مهاجرت است. هم‌اینک در ایران، به دلیل تغییر اقلیم و خشکسالی، شاهد مهاجرت‌های گسترده از روستا به شهر و از شهرهای کوچک‌تر به شهرهای بزرگ‌تر هستیم.
این جابه‌جایی جمعیتی، پیامدهای گوناگونی برای شهرها دارد. تغییر اقلیم همچنین می‌تواند مورفولوژی و شکل شهرها را در درازمدت تغییر دهد، مثلا خشک شدن دریاچۀ ارومیه تأثیر بسیار زیادی بر شکل شهرهای اطراف می‌گذارد؛ همان‌طور که خشک شدن هامون بر شهرهای پیرامون خود از جمله زابل تأثیر گذاشت.»
تجربۀ شهرهای دنیا
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد کرمان با تأکید بر این که تغییر اقلیم در کوتاه‌مدت می‌تواند شهرها را دچار بحران‌هایی اساسی کند، می‌گوید: «مردادماه سال گذشته با وقوع سیل در شهر رفسنجان استان کرمان، دیدیم که همۀ ارکان شهر متأثر از سیل بود یا در جریان سیل آق‌قلا که چند سال پیش رخ داد، یک ماه آب در شهر دپو شد. همچنین این پیش‌بینی وجود دارد که شهرهای اروپایی و برخی از شهرهای ایران در سال‌های آینده دچار آتش‌سوزی شوند؛ به‌ویژه شهرهایی که در کنار جنگل‌ها یا دشت‌هایی هستند که در بهار، رویش وسیع گیاهان در آن اتفاق میافتد.»
فدایی قطبی دربارۀ تجربۀ شهرهای دنیا در مقابله با تغییر اقلیم می‌افزاید: «سال گذشته که در اروپا تغییر اقلیم به صورت جدی باعث افزایش حرارت شد، در برخی شهرها از جمله آتن، یک شهردار صرفا برای موضوع تغییر اقلیم انتخاب شد؛ یعنی در کنار شهرداری که کارهای روزانه و برنامه‌های عادی شهر را انجام می‌داد، شهردار دیگری انتخاب شد تا به امور مربوط به تغییر اقلیم بپردازد. این چاره‌اندیشی برای شهرهای سرسبزی مانند آتن یا برخی شهرهای ترکیه که در فصل گرما در آنجا آتش‌سوزی اتفاق میافتد، ابتکار کارآمدی خواهد بود. در برخی از شهرهای کشور ما هم این امکان وجود دارد. شهردار تغییر اقلیم، موظف است امور تغییرات اقلیمی را پایش و بررسی و شهر را برای مقابله با آن آماده کند.
هر یک از شهرهای گوناگون دنیا برای کنترل پیامدهای افزایش دما برنامه‌هایی دارند. برای نمونه امسال در پاریس، مدیریت شهری تصمیم گرفت برای سی سال آینده گونه‌ای از درختان را بکارد که هم کمتر به آب نیاز دارند و هم سطح آسفالت و شهر را خنک‌تر نگه می‌دارند.»
سیل و کم‌آبی
در شرایط کنونی یکی از مسائلی که شهرها باید برای آن به‌طور جدی برنامه‌ریزی کنند، مدیریت آب است. رئیس مرکز مطالعات محیطی شهر و روستا در دانشگاه آزاد کرمان با بیان این مطلب می‌افزاید: «ما به دلیل تغییر اقلیم دچار تغییرات ناگهانی در بارش‌های فصلی هستیم که در برخی مناطق باعث بروز سیل می‌شود و باید منتظر بارش‌های سیل‌آسا در تابستان‌ها بود. سال گذشته در برخی شهرهای کشور، بارش‌های بی‌سابقه‌ای در مرداد رخ داد و باعث بروز سیل شد. امسال هم وقوع این بارش‌ها پیش‌بینی شد که هرچند در ایران نبارید، ولی برخی کشورها از جمله ترکیه و چین سیل‌های وحشتناکی را تجربه کردند.»
فدایی قطبی، خشکسالی را یکی دیگر از بحران‌هایی می‌داند که شهرها به دلیل تغییر اقلیم باید خود را برای آن آماده کنند: «مدیریت شهری، همچنان که باید خود را برای وقوع سیل آماده کند، باید برای خشکسالی و کمبود آب هم برنامه‌ریزی کند. در چند سال گذشته، کمبود آب در بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی خود را نشان داده است. در مناطقی که بارش زیاد باشد، آتش‌سوزی رخ می‌دهد و در مناطقی که بارندگی کم باشد خشکسالی و کم‌آبی اتفاق میافتد.»
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد کرمان با بیان این مطلب می‌افزاید: «مراکزی که پیوسته توفان‌ها را پایش می‌کنند نزدیک شدن آن به شهرهای ساحلی را هشدار می‌دهند. همین چند روز پیش توفان بسیار مهیبی مکه را درنوردید. در ترکیه و آمریکا و کرانه‌های اقیانوس آرام، توفان‌های مکرری رخ می‌دهد، در ژاپن و کره جنوبی هم این پدیده را داریم. در دریای هند هم توفان‌های سیل‌‌آسایی رخ می‌دهد که می‌تواند ما را از سمت دریای عمان و اقیانوس هند تهدید کند.»
