محمدرضا کلاهدوزان خبرنگار اطلاعات نوشت: افزایش قیمت شیر و فرآورده‌های لبنی در پی حذف ارز ترجیحی نهاده‌های دامی وارداتی و کاهش قدرت خرید مردم از یک سو و اختلاف‌نظرها بر تأثیر مصرف شیر و لبنیات بر سلامتی از سوی دیگر، کاهش مصرف این مواد غذایی در کشورمان را نسبت به سرانه‌های جهانی به دنبال داشته است.
سال‌هاست سرانۀ مصرف شیر و لبنیات در کشورمان، یک‌سوم سرانۀ جهانی اعلام می‌شود، اما به اعتقاد کارشناسان، سرانۀ مصرف شیر در ایران اینک به کمتر از یک‌سوم میانگین جهانی رسیده که این مسأله، زنگ خطر بروز بیماری‌های مختلف را به صدا درآورده است.
جالب این‌جاست که بر پایۀ برنامۀ چهارم توسعۀ کشور، قرار بود سرانۀ مصرف شیر و لبنیات در ایران به 165 کیلوگرم در سال افزایش یابد اما برنامۀ هفتم توسعه، اکنون در حالی در آستانۀ تصویب و بررسی است که سیاست‌گذاری‌های غلط موجب شده شیر و لبنیات طی سال‌های گذشته، رفته‌رفته از سبد غذایی بسیاری از خانوارها حذف شود!
به گفتۀ برخی از پزشکان، سیاست‌گذاران و دست‌اندرکاران حوزۀ سلامت، سُرنا را از سر گشادش می‌نوازنند، زیرا با آن‌که از نظر علمی، پیشگیری مقدم بر درمان است، به نظر می‌رسد این مسئولان، بیشتر به درمان اولویت می‌دهند.
با داشتن الگوی تغذیۀ مناسب، به‌ویژه با مصرف شیر و لبنیات، می‌توان از پوسیدگی دندان‌ها، پوکی استخوان، اختلالات حرکتی و اسکلتی و بیماری‌های قلبی و عروقی جلوگیری کرد، اما از آن‌جا که در کشور ما به جای پیشگیری، اولویت به درمان داده شده، دست‌کم درمان همین چند بیماری نام‌برده، هزینه‌های هنگفتی هم بر اقتصاد خانوارها و هم بر بودجۀ کشور تحمیل می‌کند.
یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی
دکتر مسعود سامی، مدیر گروه علوم و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به خبرنگار ما می‌گوید: سرانۀ مصرف شیر و لبنیات در جهان به‌طور متوسط 300 کیلوگرم در سال است، ولی این سرانه در کشور ما به کمتر از صد کیلوگرم رسیده است؛ به عبارت بهتر، هر فرد کمتر از نیاز روزانۀ بدن خود شیر و لبنیات مصرف می‌کند.
البته مصرف یک‌سوم سرانۀ جهانی در کشور ما به پیش از حذف ارز ترجیحی نهاده‌های دامی وارداتی و پیش از افزایش قیمت شیر برمی‌گردد. حذف این ارز، اثر بیشتری بر کاهش مصرف لبنیات گذاشته و متأسفانه با کاهش قدرت خرید مردم، شیر و لبنیات از سفرۀ گروه‌هایی از جامعه حذف شده است. به جرأت می‌توان گفت در حال حاضر سرانۀ مصرف شیر و لبنیات در کشورمان حدود 70 تا 80 کیلوگرم در سال است.
وی می‌افزاید: در بسیاری از کشورها مصرف شیر و لبنیات به دلیل ارزش غذایی بالا، یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی قلمداد می‌شود؛ چنان‌که سازمان‌های جهانی مانند سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (FAO) و بهداشت جهانی (WHO)، یکی از شاخص‌های پیشرفت کشورها را مصرف شیر و لبنیات در خانوارها تعریف کرده‌اند. حتی صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) میزان مصرف شیر در کودکان را به عنوان یک شاخص در کشورها مورد بررسی قرار می‌دهد.
اهمیت مصرف شیر و لبنیات
بر پایۀ هرم غذایی، هر فرد باید روزانه دو تا سه واحد شیر و لبنیات مصرف کند تا دچار مشکل تغذیه‌ای نشود.
مدیر گروه علوم و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان می‌گوید: یک لیوان شیر، معادل یک واحد، 45 تا 60 گرم پنیر برابر با یک واحد و نصف لیوان ماست، معادل یک واحد شیر است و هر فرد حداقل باید روزانه یک واحد شیر و ماست بخورد.
دکتر سامی، بدون رد و تأیید شیر و لبنیات سنتی و صنعتی می‌افزاید: شیر و لبنیات سنتی و صنعتی هر یک در جایگاه خود قرار دارند، ولی تولید لبنیات صنعتی تحت نظارت علوم پزشکی است و آزمایش می‌شود، اما تولید لبنیات سنتی منوط به دریافت پروانۀ صنفی است و بر فرآیند تولید آن نظارت دقیقی نمی‌شود.
وی در عین حال، مصرف شیر پاستوریزه را توصیه می‌کند و می‌گوید: در روش پاستوریزاسیون یا پاستوریزه کردن، شیر تا دمای 72 درجۀ سانتی‌گراد، گرم شده و در 15 ثانیه سرد می‌شود که با این روش تمام میکروب‌های بيماری‌زای مشترک بين انسان و حيوان ـ که مقاوم‌ترین آن‌ها سل و تب كيو (Q Fever) است- نابود می‌شوند ولی در خانه، شیر تا دمای 100 درجه جوشانده می‌شود که در این دما علاوه بر نابودی میکروب‌ها، بعضی از پروتئین‌های مفید و ویتامین C و ویتامین‌های گروه B که به دما حساس هستند نیز از بین می‌روند.
کاهش عوارض آلایندگی هوا
برخلاف عموم جامعه که می‌پندارند آلاینده‌های سمی در هوا مانند سرب از راه تنفس وارد بدن می‌شوند، اما پزشکان می‌گویند بخشی از این آلایندهها از طریق دستگاه گوارش جذب بدن می‌شوند که مصرف روزانۀ یک واحد شیر سبب خواهد شد جذبشان در بدن کاهش یابد.
دکتر سامی، مدیر گروه علوم و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان می‌گوید: فلزات سنگین پراکنده در هوا همچون سرب به وسیلۀ باران وارد خاک و آب شده، سپس جذب سبزی و صیفی‌جات و میوه‌ها می‌شوند و از طریق دستگاه گوارش وارد بدن خواهند شد که با خوردن شیر و لبنیات می‌توان از جذب شدن این فلزات سنگین در بدن جلوگیری کرد.
در واقع پروتئین‌های موجود در شیر به عنصر سرب متصل شده و جذب آن‌ها را در بدن کاهش داده و دفعشان را نیز تسریع می‌کنند؛ البته به این معنا نیست که با تشدید آلودگی هوا مردم را به خوردن شیر توصیه کنیم تا از عوارض آن کاسته شود، بلکه مسئولان حفاظت محیط زیست باید برای کاهش آلودگی هوا تلاش کنند و متولیان سلامت نیز باید بکوشند تا سرانۀ مصرف شیر و لبنیات در کشور افزایش یابد.
تأکید طب سنتی بر مصرف شیر
نظرهای مختلف دربارۀ تأثیر مصرف شیر و لبنیات بر سلامتی انسان، موجب شده بسیاری از مردم از خوردن این مواد غذایی صرف‌نظر کنند؛ درحالی‌که متخصصان طب سنتی هم اعتقاد دارند مردم باید روزانه شیر و لبنیات را در رژیم غذایی خود قرار دهند.
مدیر گروه طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در این باره به خبرنگار اطلاعات می‌گوید: نباید به بهانۀ آن‌که شیر و لبنیات طبیعت سرد دارند مردم را از خوردن آن‌ها نهی کرد.
اگر مردم روزانه شیر و لبنیات را به درستی مصرف کنند، طبع سرد شیر و لبنیات هیچ اثری روی مزاجشان نخواهد داشت؛ مگر آن که در مصرف این مادۀ غذایی افراط شود.
طب سنتی آکادمیک، خوردن روزانه دو تا سه واحد شیر و لبنیات را برای افراد سالم توصیه می‌کند.
دکتر محمد انصاری‌پور می‌افزاید: اگر شیر با دستگاه گوارش فردی سازگار نباشد و با خوردن آن دچار نفخ یا ترشی دهان، سردرد یا دل‌درد شود، باید در مصرف شیر احتیاط کند؛ یا مقدار مصرف را کاهش دهد یا روش مصرف درست آن را یاد بگیرد.
شیر، دنیای کشف نشده
بسیاری از مردم، روزانه کالری بیشتر از نیاز بدن خود از طریق مصرف مواد غذایی دریافت می‌کنند، ولی به میزان کافی اسیدهای آمینۀ ضروری، آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها را دریافت نمی‌کنند.
این نامتعادل بودن مواد مغذی، باعث بروز کبد چرب، چاقی، بیماری‌های متابولیک و ابتلا به دیابت می‌شود. معاون مرکز ویروس‌شناسی دانشگاه اصفهان و دبیر علمی دبیرخانۀ «شیر، ایستگاه سلامت» می‌گوید: وقتی فردی روزانه مقدار مشخصی آنتی‌اکسیدان دریافت کند در معرض خیلی از بیماری‌ها قرار نمی‌گیرد و آنتی‌اکسیدان‌ها به‌طور طبیعی در شیر وجود دارند که قوی‌ترین آن‌ها ویتامین‌های A، D و E است.
دکتر حسن نیلی احمدآبادی از شیر به عنوان دنیای کشف‌نشده نام می‌برد و می‌افزاید: اگر محققان و دانشمندان از همین حالا بر روی شیر تحقیق کنند، هر روز اطلاعات جدیدی به دست می‌آورند؛ چون فرمولاسیون آن را خالق هستی بسته است و ترکیبات آن معجزه می‌کند؛ چنان‌که افراد دارای اضافه‌وزن، اگر شیر بخورند وزن آن‌ها کاهش می‌یابد و کسانی که وزنی کمتر از حد معمول دارند، با خوردن شیر به تعادل می‌رسند.
وی ادامه می‌دهد: اگر می‌خواهیم جامعۀ سالمی داشته باشیم باید مصرف مواد غذایی بیولوژیکی با ارزش غذایی بالا همچون شیر و تخم‌مرغ در جامعه ترویج شود؛ چون با مصرف این دو مادۀ غذایی ارزشمند، ایمنی بدن افزایش می‌یابد.
