ندا علیزاده: امروزه نشاط اجتماعی و رضایت مردم از زندگی از مولفه‌های رفاه اجتماعی به‌شمار می‌رود؛ اهمیت این موضوع آنقدر برجسته است که از سال 2000 در سـازمان ملل برای تعیین توسعه‌یافتگی کشورها، «نشاط»، «امید به آینده»، «خشنودی» و «رضایتمندی افراد جامعه» نیز به‌عنوان متغیری کلیدی وارد محاسبات شده است.
بر این اساس اگر مردم جامعه‌ای احساس نشاط و رضایت نداشته باشند، نمی‌توان آن جامعه را توسعه‌یافته تلقی کرد. تاجایی‌که «راسکین» متفکر اجتماعی نیز تاکید کرده است که: «کشوری ثروتمندترین است که بیشترین افراد بانشاط را زیر بال خود داشته باشد.»
در واقع نشاط اجتماعی موتور محرک توسعه پایدار به‌شمار می‌رود؛ زیرا به میزان برخورداری از آن، انحرافات اجتماعی و بیگانگی با جامعه، کاهش و رضایت عمومی، امنیت اجتماعی، تولید خلاقانه، اعتماد عمومی و همبستگی اجتماعی و فرهنگی گسترش می‌یابد. به بیانی دیگر موفقیت و رشد هر اجتماعی وابسته به نیروهای انسانی است که دید مثبت و رضایتمندی به خود و جامعه دارند، خوشحال و به‌دور از سستی و افسردگی هستند. این مجموعه موارد در شاخصه «نشاط اجتماعی» قرار می‌گیرند.
به‌باور جامعه‌شناسان از جمله وینهوون، وجود نشاط در جامعه برانگیزاننده فعالیت‌های افراد، تسهیل‌کننده روابط اجتماعی و سیاسی و ایجاد نگرش مثبت و رفع زودتر تعارضات اجتماعی است. البته این بین برخی مسئولان «نشاط» را با «شادی» یکسان می‌دانند و درنتیجه تصمیماتی ناشی از این نوع نگرش می‌گیرند که جز بدتر شدن اوضاع نتیجه‌ای دربر ندارد. بنابراین لازم است که در ابتدای امر تفکیکی بین دو مفهوم «شادی» و «نشاط» قائل شد. بر این اساس، شادی مقوله‌ای سطحی و گذراست؛ درحالی‌که نشاط، ناشی از خودباوری، رضایت از وضعیت خویش، اجتماع، اقتصاد و سیاست و همچنین داشتن احساس کارآمدی است.
جایگاه ضعیف در بین 137 کشور دنیا
وضعیت ایران در نشاط اجتماعی وخیم است؛ همین وخامت اوضاع، پویایی و سازندگی اجتماعی برای رسیدن به هدف نهایی «توسعه پایدار» را تحت‌الشعاع قرار داده است. تاجایی‌که بر اساس آخرین آمار منتشر شده در سال گذشته، با در نظر گرفتن میانگین سال‌های 2020 تا 2022، ایران در جایگاه یکصد‌ویکم در شاخص شادی در بین ۱۳۷ کشور موجود قرار دارد!
«موسسه گالوپ» برای رتبه‌بندی کشورها، شش نماگر «سطح درآمد»، «سلامت»، «حمایت اجتماعی»، «آزادی برای انتخاب‌های اساسی زندگی»، «سخاوت» و «ادراک فساد» را برای تعیین شاخص نشاط در نظر گرفته است. مقایسه وضعیت ایران در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که شاخص نشاط کشور در پایان سال 2022 نسبت به سال 2005 «نزولی» بوده و کاهش 6.23 درصدی داشته است!
اما این فقط یک بعد قضیه است؛ زیرا با نگاهی عمیق‌تر به مقوله کاهش نشاط در کشور، باید شاخص «نابرابری» در دهک‌های مختلف اجتماع را نیز در نظر گرفت. بدین‌معنا که قشر برخوردار نسبت به قشر فقیر و کم‌برخوردار، برخوداری بیشتری از نشاط اجتماعی دارد. بخش عمده‌ای از این فاصله مربوط به وجود نابرابری اقتصادی، قدرت خرید، فاصله طبقاتی و میزان دسترسی به امکانات رفاهی، خدماتی و درمانی می‌شود.
چه عواملی تعیین‌کننده سطح نشاط اجتماعی هستند؟
به‌طورکلی می‌توان گفت عوامل مختلفی تعیین‌کننده سطح نشاط اجتماعی هستند؛ وجود یکسری شاخص‌ها در کشور یک بعد قضیه است و میزان دسترسی افراد و اقشار مختلف جامعه به آنها بعد دیگر به‌شمار می‌رود. بنابراین شرایط اجتماعی، اقتصادی، سلامتی و سیاسی پایدار، ارتباطات و همبستگی‌های میان مردمی گسترده، دوری از آسیب‌ها و استرس‌ها، داشتن امنیت روانی و اجتماعی، حق انتخاب، آزادی بیان، شایسته‌سالاری و... از جمله مهم‌ترین عوامل موثر در نشاط اجتماعی هستند. البته وجود این عناصر در اجتماع یک بحث است و میزان دسترسی اقشار مختلف به آنها بحث دیگری است که تعیین‌کننده توزیع نشاط در کشور نیز به‌شمار می‌رود.
چه باید کرد؟
نگاه واقع‌بینانه به وضعیت موجود کشور نشان می‌دهد که جامعه ایرانی هر روز دورتر از نشاط و پویایی می‌شود و سطح امید به زندگی حتی در میان نسل جوان رو به کاهش است. برای خروج از این وضعیت، در کنار آسیب‌شناسی و انجام مطالعات کلان ملی، برای ارتقاء سطح کیفی و کمی زندگی مردم نیز باید بسترسازی شود. با این نگاه بلندمدت که با تزریق نشاط در میان جامعه به هدف غایی «توسعه پایدار» برسیم. چراکه ارزشمندترین گنجینه هر کشوری، نیروی انسانی پویا و مولد آن است. بنابراین باید گامی فراتر از برگزاری جشن‌ها و گردهمایی‌های ملی برای بانشاط کردن مردم برداشت. باید لایه‌های اساسی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را آنالیز و نیازهای جامعه را برای همسو شدن آنها پاسخ داد. باید امید به آینده را با پیاده‌سازی عدالت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، افزایش داد تا نتیجه مثبت آن به خود کشور بازگردد.
