سه‌شنبه ۲۲ خرداد ۱۴۰۳ - ۰۵:۱۶
نظرات: ۰
۰
-
نقد فیلم| پشت این صورتک‌های عروسکی «آدمی» پنهان شده است

فیلم عروسک، دست روی مهم ترین چالش اخلاقی زیستن می گذارد که گرچه در یک جغرافیای بومی روایت شده، اما تصویری از جامعۀ ایرانی را در نسبت با این چالش صورت  بندی می  کند.

نقد فیلم| پشت این صورتک‌های عروسکی «آدمی» پنهان شده است

رضا صائمی در یادداشتی در نقد فیلم عروسک به کارگردانی اصغر یوسفی نژاد در ضمیمه ادب و هنر امروز روزنامه اطلاعات نوشت: دومین فیلم مرحوم اصغر یوسفی نژاد در ادامۀ همان جهان سینمایی و اخلاقی است که او در نخستین فیلم خود یعنی «ائو»(خانه) ترسیم کرده بود. 

از حیث فرم روایی، «عروسک» هم مثل «ائو» بر اساس ساختار «سکانس-پلان» طراحی شده و قصه در فضای خانه روایت می شود. با تعدد کاراکترها و دیالوگ های فراوان. ضمن این که فیلم به زبان ترکی ساخته شده و از بازیگران بومی استفاده کرده است.

 اصغر یوسفی نژاد، مسیری را در راه فیلمسازی خود برگزیده بود که می توان آن را ذیل سینمای قومیتی تعریف کرد؛ اما در درون این فضای بومی، به روایت قصه و موقعیتی می پرداخت که تعلیق قومیتی نداشت، بلکه بر نوعی زیست انسانی می‌پرداخت که در آن اخلاق تحت تاثیر منفعت طلبی های آدم ها و اخلاقی ریاکارانه صورت بندی می‌شود و به همین دلیل گرچه زبان فیلم ترکی است، اما جهان فیلم بشری و انسانی است که با هرمخاطبی می تواند ارتباط برقرار کرده و با قصه خود همراه کند.

 عنوان و مفهوم «عروسک» در اینجا اشاره به بزک کردن آدم هایی دارد که پشت صورتک  های قلابی خود پنهان شده  اند و زمانی که منفعت شخصی شان در معرض تهدید قرار می  گیرد، نقاب از چهره شان می  افتد و خود واقعی  شان را نشان می‌دهند. در واقع فیلم عروسک، تراژدی انسانی در بزنگاه های اخلاقی است که در بستر یک کمدی سیاه روایت می‌شود تا کنش درونی آدم ها را در واکنش به رخدادهای بیرونی، حول محور حرص و طمع در محیط و مناسبات خانوادگی صورت  بندی می  کند.

یوسفی نژاد این موقعیت را در فرم سکانس-پلان قرار داده و با داستانک هایی که به خط اصلی قصه اضافه می کند، پازلی شکل می‌دهد که در وهله نهایی با یک غافلگیری شوک کننده همراه می‌شود تا از واقعیتی هولناک رمزگشایی کند. از این حیث، فضای فیلم به قصه  ای معمایی و چندلایه می ماند که در نهایت قرار است آنچه در پشت پرده است، رمزگشایی شود که در آن پرده ها کنار می‌رود و نقاب  ها می‌افتد تا تماشاگر با چهرۀ واقعی و بی  روتوش شخصیت  ها روبرو شود.

 واقعیت این است که «عروسک» در همان جهان سینمایی «ائو» بنا شده و تداوم می یابد. با همان شکل از روایت و فرم و اجرا، اما با دو قصۀ خانوادگی متفاوت. 

ظاهراً قرار بود یوسفی نژاد با ساخت فیلمی به اسم «تولد»، سه گانۀ خود را تکمیل کند که با مرگ ناگهانی او به پروژه ای ناتمام تبدیل شد.

 اگرچه بخش مهمی از جذابیت فیلم و گره افکنی ها و گره گشایی های آن، به میانجی دیالوگ‌ها و کنش های کلامی صورت می گیرد؛ اما حجم این دیالوگ  ها زیاد است و بر سویه  های بصری فیلم غالب می  شود.

 این مسأله به ویژه برای مخاطبانی که زبان ترکی نمی دانند و مجبورند به واسطۀ زیرنویس قصه را دنبال کنند، تماشای فیلم و چه بسا فهم برخی موقعیت ها و شخصیت ها را با چالش مواجه می کند و مستلزم تلاش مضاعف برای درک فیلم است.

ضمن این که فشردگی دیالوگ ها در ساختاری سکانس-پلانی، فرصت تنفس از مخاطب را می  گیرد یا دست کم سخت می‌کند و این ممکن است موجب خستگی ذهنی او شود.

 با این حال، فیلمساز در فضای بسته و محدود خانه، توانسته ریتم و ضرب آهنگ روایت را حفظ کند و التهاب ذاتی درام را به مخاطب منتقل کند.

 گرچه نسبت به «ائو» در اینجا رمزگشایی نهایی و پایان بندی قصه با شتاب زدگی و فشردگی همراه است و به اندازۀ حجم تعلیقی که در فرایند داستان شکل گرفته، زمانی کافی برای پردازش آن صورت نگرفته است. 

به عبارت دیگر، در ظول قصه با تعلیق ها و گره  هایی مواجه می  شویم که شخصیت های متعددی با آن گره خورده اند و در یک زمان طولانی به آنها پرداخته شده، اما در صحنه فینال، شوک نهایی به اندازه ای نیست که به این رمزگشایی کفایت کند و قوام نمی یابد.
با این حال «عروسک» نقب خوبی به رفتارشناسی انسان  هایی می‌زند که پشت نقاب  های بزک شده خود پنهان شده اند و این دوگانگی را در یک پارادوکس جذاب دراماتیک بازنمایی می کند. 

به این معنا که عروسی ایوب (فیروز عاقلی/ پیرمرد داماد) به معرکه  ای برای نقاب افکنی از اعضای یک خانواده منجر شده و عروسی به مرثیه  ای برای روایت این تراژدی تبدیل می‌شود. 

در پس این پنهان کاری، روایتی روانکاوانه از شخصیت آدم  ها هم گنجانده شده که به شفاف‌سازی از درون آنها دست می زند تا آنها در یک مخمصه جبری به برون فکنی خود واقعی خود و تعارض ها و کشمکش های درونی خود دست بزنند.

 از این حیث، فیلم فضایی آینه گون ایجاد می‌کند تا مخاطب خود را در قاب نقاب انداز آن ببیند و نوعی کاتارسیس اخلاقی را تجربه کند. در درون کشمکش هایی که بین آدم های قصه در طول داستان رخ می دهد، سویه های تاریک شخصیتی آنها برون فکنی شده که در پرتو روشنایی این روایت، می توان به درکی روانکاوانه از کنشمندی  های انسان در زندگی رسید. 

فیلم عروسک، دست روی مهم ترین چالش اخلاقی زیستن می گذارد که گرچه در یک جغرافیای بومی روایت شده، اما تصویری از جامعۀ ایرانی را در نسبت با این چالش صورت  بندی می  کند.

 این که پشت این صورتک  های عروسکی، آدمی در تاریکی پنهان شده است. 

پربازدیدترین

پربحث‌ترین

آخرین مطالب

بازرگانی