اسما پورزنگی آبادی خبرنگار اطلاعات نوشت: کودکان و نوجوانان نسل حاضر، بسیار زودتر از آنچه که فکرش را میکردیم وارد دنیای مجازی شدهاند. در این دنیای پرتنوع و بیانتها، بازیهای دیجیتال بیش از چت کردن با دوست و غریبه و انتشار فیلم و عکس در شبکههای اجتماعی، آنها را به خود جذب کرده است.
با هیجانی که بازیهای آنلاین و آفلاین موبایلی و کامپیوتری در خود دارند، این روزها اجرای ایدههایی مانند چالش 24 ساعت بازی یکسره، بر شوق و شیفتگی بازیکنان مجازی افزوده است.
یک شبانهروز بازی بیوقفه
آرمان 11 سال دارد و یکی از طرفداران پروپاقرص بازیهای موبایلی است. او حتی از صحبت کردن درباره بازیهای روی تبلتش لذت میبرد! وقتی از او درباره دلیل علاقهاش میپرسم بارها و بارها تأکید میکند این بازیها هیجان دارد.
از او میخواهم هیجان و حسی را که وقت بازی دارد توصیف کند. میگوید: بیا خودت بازی کن تا بفهمی یعنی چه! درخواستش را رد میکنم. راستش را بخواهید از بازی در حضور یک بازیکن حرفهای هراس دارم. حدس میزنم او میتواند کاری بکند که من هم به جمع شیفتگان این بازیها اضافه شوم؛ همان کاری که گاهی با پدرش میکند و میبینیم ساعتهای زیادی را با هم در حال بازی هستند.
آرمان در دفاع از این علاقهمندی خود توضیح میدهد که اگر در زندگی واقعی اشتباهی را انجام بدهیم نمیتوانیم آن را اصلاح کنیم؛ مثلا اگر با سرعت بالا رانندگی و تصادف کنیم باید خسارت بدهیم، ولی در بازی میتوانی صد بار تصادف کنی و دوباره از نو شروع کنی!
این نوجوان 11ساله این روزها یک آرزوی به گفته خودش «بزرگ» دارد و آن این است که بتواند مثل همکلاسیهایش دستکم یک بار در چالش 24 ساعت بازی بیوقفه شرکت کند. آنطور که آریا تعریف میکند در این چالش، بازیکنان تمام کارهای روزمره یک فرد مجازی را هدایت میکنند؛ از خوردن و خوابیدن و سرکار رفتن گرفته تا گشتوگذار در شهر و دیدار با دوستان. البته در بین این کارها گهگاهی کشمکش و دعوا و تعقیب و گریزهایی هم برای این فرد پیش میآید که بازیکن باید برای پیروزی او ترفندهایی را بهکار گیرد.
نمیدانم همکلاسیهای آرمان واقعا یک شبانهروز کامل پشت کامپیوتر یا گوشی موبایل نشستهاند و بازی کردهاند یا نه، اما مشخص است تعداد زیادی از کودکان و نوجوانان، دلباخته این سرگرمی مجازی هستند.
زهرا قاسمزاده، جامعهشناس و پژوهشگر، با اذعان به این که در گذشته نوجوانان و جوانان بیشتر بازیهای فیزیکی گروهی مثل هفتسنگ و فوتبال انجام میدادند و به همین بهانه ارتباطات رودررو با همسالان خود داشتند میگوید: در حال حاضر اما بیشتر نوجوانان و جوانان به بازیهای دیجیتال و گیمنتها روی آوردهاند. اگرچه برخی از بازیهای دیجیتال بهصورت گروهی انجام میشود، اما اغلب آنها فردی هستند. حذف ارتباطات رودررو و تقویت فردگرایی در محیط بازی برای زندگی اجتماعی کودکان و نوجوانان پیامدهای ناگواری دارد.
معایب و مزایای بازی مجازی
راضیه منتظر، درمانگر و مشاور کودک و نوجوان، با بیان اینکه بازیهای دیجیتال مثل بسیاری از امکانات مدرن دیگر، مزایا و معایبی بههمراه دارد، میگوید: شاید بهتر باشد به بازیهای دیجیتال با توجه به سن و ویژگیهای رشدی کودک بهعنوان شمشیری دولبه نگاه کنیم.
یکی از مزایای این بازیها برای کودکان و نوجوانان، مدیریت منابع و برنامهریزی است؛ چرا که کودک در حین بازی معمولا سعی میکند از زمان و امکانات موجود حداکثر استفاده را ببرد که میتواند در زندگی واقعی او هم تأثیر بگذارد. هماهنگی چشم و دست، یکی دیگر از مزایای این بازیهاست. هنگام بازی، عملکرد و سرعت هماهنگی چشم و دست به حد بالایی افزایش پیدا میکند.
این وضعیت باعث بهبود هوش فضایی کودک نیز میشود. بهبود مهارت حل مسأله در کودک هنگام رویارویی با چالشهایی که در بازی با آن مواجه میشود، یکی دیگر از مزایایی است که این کارشناس از آن یاد میکند.
این درمانگر و مشاور کودک و نوجوان میافزاید: این بازیها مضراتی هم دارد. از جمله معایب آن برای کودکان که بیشتر نگرانکننده به نظر میرسد، کاهش میزان خویشتنداری و کنترل هیجان است. معمولا در بازیها به کاربر اجازه هر نوع فعالیتی داده میشود؛ درحالیکه برخی از این فعالیتها ممکن است با هنجارهای اخلاقی و ضرورت کنترل خشم و هیجان که در دنیای واقعی وجود دارد در تضاد باشد.
در ادامه انجام این فعالیتها در فضای مجازی، ممکن است کودک عادات رفتاری نامتعارفی پیدا کند یا مهارتهای اجتماعی و ارتباطی او تحت تأثیر قرار بگیرد؛ به این صورت که کودک توانایی بروز رفتارهای اثرگذار مقبول اجتماعی را پیدا نکند. کاهش میزان تمرکز کودک از جمله دیگر مضرات بازیهای کامپیوتری و موبایلی است. کودک در محیط بازی با سرعت و هیجان بالایی روبهروست و همین، تأثیر سوء زیادی بر تمرکز ماندگار او خواهد داشت.
در کنار مشکلات روانی، بازیهای دیجیتال، سلامت فیزیکی و جسمی کودک را هم تهدید میکنند و خطراتی از جمله ضعف سلامت بینایی یا ضعف و بدشکلی استخوانها و مشکلات گوارشی را بهدنبال دارند.
خانم منتظر درباره تأثیر بازیهای دیجیتال بر تحصیل کودکان و نوجوان میگوید: مطالعات گستردهای در همه دنیا انجام شده که نشان میدهد بازیها نهتنها بر عملکرد اجتماعی و شخصیتی بلکه بر عملکرد تحصیلی آنها نیز اثرگذار است.
علاوه بر ویژگیهای رفتاری که به آن اشاره کردم، بازیهای دیجیتال ممکن است تواناییهای موردنیاز کودک در فضای آموزشی و تحصیلی را نیز تحتتأثیر قرار دهد؛ ازجمله مهارت گوش دادن، صحبت کردن واضح و مشخص، توانایی نگهداری تمرکز بر یک فعالیت مشخص و توانایی گفتگو به شیوهای راهحلمحور، نه صرفا مسألهمحور.
چرایی علاقهمندی
اکثر ما در میان اطرافیانمان، کودکانی را میشناسیم که علاقه بسیار زیادی به این بازیها دارند. چرا این نوع بازی کردن جذاب است؟ چه اتفاقی در مغز و روان کودک رخ میدهد که از انجام این بازیها لذت میبرد؟ راضیه منتظر در پاسخ به این پرسش توضیح میدهد: یکی از نیازهای مهم روانی هر فرد، نیاز به مقبولیت و مورد احترام بودن است. بچهها با انجام این بازیها و دستاوردهایی که در محیط بازی پیدا میکنند به این نیاز خود پاسخ میدهند. نیاز به شکستناپذیر بودن و قهرمان بودن از دیگر دلایل گرایش کودکان به این بازیهاست.
مورد دیگری که میتوان به آن اشاره کرد کنترل بر همه جزئیات است. محیط بازی، نیاز کودک به مدیریت و مؤثر بودن را تا حد زیادی برطرف میکند. همچنین احساس مقبولیت و امکان ابراز وجود، از دیگر جنبههایی است که بچهها در محیط بازی تجربه میکنند و بسیار هم پررنگ است.
نقش والدین
چه رفتار و رویکردی در پدر و مادر و خانواده، منجر به گرایش و وابستگی و علاقه مفرط کودکان به این سرگرمی جدید میشود؟ خانم منتظر در پاسخ به این پرسش میگوید: یاد جمله مشهوری افتادم که میگوید کودک آیینه تمامنمای رفتار والدین است.
وی با تأکید بر اینکه والدین، نقش انکارنشدنی و بسیار مهمی در گرایش بچهها به این بازیها دارند، توضیح میدهد: پدران و مادرانی که خودشان گاهوبیگاه با موبایل سرگرم هستند، والدینی که حوصله و توان بازی با فرزندشان را ندارند، والدینی که برای ساکت کردن بچه یا رفع مزاحمتهای او از اهرم تلفن همراه و بازی دیجیتال استفاده میکنند، والدینی که با افتخار از رفتارهایی که کودک در بازی نشان میدهد صحبت میکنند و والدینی که تنهایی فرزندشان را از این طریق پر میکنند بدون شک نقش زیادی در وابستگی فرزند خود به این بازیها دارند.
این درمانگر و مشاور کودک و نوجوان درباره بایدها و نبایدهای والدین برای پیشگیری از وابستگی بچهها به بازیهای دیجیتال میگوید: تقویت و بهبود ارتباط والدین و فرزند به گونهای که کودک از گذراندن زمان با پدر و مادر خود لذت ببرد نکته بسیار مهمی است. الگو بودن والدین در استفاده از وسایل دیجیتال، نقش انکارناپذیری در گرایش و وابستگی یا استفاده درست بچهها از این وسایل دارد.
والدین برای استفاده از گوشی موبایل و کامپیوتر، باید قوانین خانوادگی وضع کنند و همه افراد ملزم به رعایت این قانون باشند. همچنین برای پاسخ به نیازهای هیجانخواهی و هیجانطلبی و کسب تجربه برای فرزندشان برنامهریزی دقیق و مؤثری انجام بدهند.
افزایش بازیکنان
بنا به گفته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، بر اساس آخرین نظرسنجی، ۳۴ میلیون بازیکن بازیهای رایانهای در کشور داریم که حدود چهار میلیون نفر از آنها بازیکن حرفهای هستند.
مرکز پژوهشهای مجلس طی مطالعاتی، مسائل و سیاستهای حوزه بازیهای دیجیتال را واکاوی کرده است. نتایج این پژوهش که آبانماه سال گذشته منتشر شد نشان میدهد مجموع هزینهکرد بازیکنان ایرانی در زمینه سختافزار و نرمافزار بازیهای دیجیتال در سال 1400 رقمی بالغ بر 20 میلیارد تومان بوده است که حدود 1.32 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور در این سال را شامل میشود.
همچنین از سال 1389 تا 1400 تعداد کل بازیکنان ایرانی سالانه حدود هفت درصد افزایش یافته است. بررسی نسبت بازیکنان در ردهها و گروههای سنی آنان نشان میدهد کودکان و نوجوانان بیشترین گرایش را به بازیهای دیجیتال داشتهاند و بیشترین میزان بازیکن مربوط به این دو گروه بوده است.