جماران نوشت: محمد باقر نوبخت استاد دانشگاه و رئیس پیشین سازمان برنامه و بودجه در سخنرانی در همایش مدرسه کسب و کار آیا، ضمن تشریح مفاهیم رشد و توسعه و تفاوت آنها و همچنین سیر تطور مفهوم توسعه خاطرنشان کرد: مفهوم رشد اقتصادی، تاریخی دو یا سه قرنی دارد، اما توسعه ۷۰ تا ۸۰ سال است که مورد توجه قرار گرفته است. مسئله عدالت همراه با رشد اقتصادی هم، از سال ۱۹۷۵ مطرح شد و این حرف تازه‌ای نیست از ۱۹۹۵ تاکنون عمدتا نظریه پردازان شرقی، ایده جدیدی مطرح کردند و گفتند مسئله تولید و توزیع نیست، بلکه ما باید به دنبال این باشیم که هر انسان ظرفیتی دارد و باید احساس کند بستر برای شکوفایی استعدادش فراهم است و آزادی هم برای شکوفا کردن آن دارد. این مفهوم تحت عنوان مفهوم توسعه انسانی مطرح است.
این استاد اقتصاد با بیان اینکه آمارتیاسن توسعه را به مثابه آزادی در نظر می‌گیرد، به تشریح شاخص توسعه انسانی پرداخت و با بیان اینکه ایران در جایگاه ۷۸ در میان کشورهای جهان قرار دارد و در رتبه با توسعه انسانی بالا ارزیابی می‌شود، ادامه داد: تا چند سال پیش تا حدود ۶۰ هم قرار گرفته بودیم و باید ترکیه و عربستان را پشت سر می‌گذاشتیم اما در این شاخص نزول کردیم.
نوبخت ضمن تشریح توسعه از منظر اسناد فرادستی کشور به ادبیاتی که در اسناد ایران در این زمینه مورد توجه قرار گرفته اشاره کرد و گفت: در توسعه‌ای که مد نظر ما است باید رفاه مادی باشد و این توسعه فقط جایگاه اخلاقی ندارد. این وعده‌ای است که مسئولان زیر آن را امضا کرده‌اند. استقرار مردم سالاری دینی، برخورداری از امنیت ملی، داشتن سامانه دفاعی، اتکا به ارزش‌ها و بهره‌بندی از محیط زیست مطلوب، شاخص‌های بهداشتی، آموزشی، جایگاه اول اقتصادی و رشد مستمر همه و همه وعده‌هایی است که به مردم داده شده است. ما توسعه انسانی را قبول کردیم و حتی بیشتر از آن هم وعده داده‌ایم.
رئیس پیشین سازمان برنامه و بودجه با بیان اینکه بسته به اینکه دولت از چه مکتب اقتصادی پیروی می‌کند نقش دولت‌ها در توسعه متفاوت بوده است، به بیان سیر تکوین نقش و جایگاه دولت در نظریه‌های سیاست گذاری پرداخت و اضافه کرد: کیفیت دولت است که به ما می‌گوید ما چگونه می‌توانیم به اهدافی که زیر آن را امضا کرده‌ایم و به شاخص‌هایی که اعتقاد داریم عمل کنیم و در واقع نحوه و میزان مداخله دولت جایگاه بعدی را دارد.
وی ضمن تاکید بر اینکه ایران باید تکلیف خود را روشن کند که کدام یک از نظام‌های اقتصادی را قبول دارد، اظهار داشت: ایران نظام مختلط دولت - بازار دارد. ما مدیریت خصوصی و غیردولتی را با مدیریت و نظارت دولت و محیط رقابتی قبول داریم و دولت باید سیاست گذاری و هدایت و نظارت کند. این‌ها وعده‌هایی است که مسئولین عالی کشور زیر آن را امضا کرده‌اند و نمی‌توانند خود و اقتصاد را به طور کامل در اختیار مکتب بازار قرار دهند. باید با سیستم دولت بازار توسعه اقتصادی را اجرا کنیم.
نوبخت با بیان اینکه نقش بنگاه‌ها در توسعه از منظر اقتصاد خرد اهمیت دارد به تشریح جایگاه دانش در مراحل مختلف تولید اشاره کرد و گفت: مسئله، نقش دولت نیست، بلکه بنگاه‌ها هم هستند که باید بر اساس نوع تولید خود ایفای نقش کنند. اگر قرار است در دنیا در مراتب بالاتر توسعه قرار بگیریم، وابسته به عمل بنگاه‌ها است. زندگی با قطع برق ۲ ساعته ممکن است، اما اینکه زندگی نیست و توسعه‌ای در آن وجود ندارد. رفع تحریم‌ها اقتصاد را از مرگ نجات می‌دهد، اما مسئله این است که باید دردهای پیکر بیمار اقتصاد را هم درمان کرد که شرط آن تعامل سازنده با جهان است ما باید هرچه سریعتر تحریم‌ها را برداریم آنها که می‌گویند باید تحریم را برداشت را خودفروخته و ترسو تصور نکنیم، آنها آدم‌های عاقلی هستند. گاه ترس ناشی از شعور است و گاهی عدم ترس حاکی از بی درکی است.
وی ضمن تشریح عملکرد ایران در اجرای شش برنامه توسعه‌ای با پرداختن به منحنی رشد اقتصادی و تورم ایران از ابتدای انقلاب اکنون، گفت: بهترین رکوردهای توسعه اقتصادی همان سال‌هایی بود که توانستیم تحریم‌ها حتی به صورت نسبی کنار بزنیم. بعد از آن هیچگاه نتوانستیم دیگر به آن اعداد دست پیدا کنیم؛ چرا این همه قطعی برق داریم؟ چون سرمایه‌گذاری نکردیم. اکنون خرسندم که مسئولان نظام به این نتیجه رسیده‌اند که باید تحریم‌ها را رفع کنیم.
نوبخت با بیان اینکه نرخ ارز در فاصله ۹۴ تا ۹۷ همواره زیر ۴ هزار تومان بود و کمترین نوسانات را داشتیم ادامه داد: در آخرین روزهایی که در سازمان برنامه و بودجه بودیم، وقتی می‌خواستیم آن را تحویل بدهیم در گزارشی اعلام کردیم اگر قرار است بتوانیم به رشدهای دوره ۹۴ تا ۹۷ برسیم رفع تحریم باید صورت گیرد. ما دو سناریو را برای نرخ ارز با توجه به تحریم‌ها و یا رفع آنها اعلام کردیم. سال ۱۴۰۰ پیش بینی کردیم اگر تحریم برطرف شود نرخ ارز از ۱۷ هزار و ۷۰۰ تومان رشد می‌کند و سال ۱۴۰۵ هم به ۵۵ هزار تومان می‌رسد، اما اگر تحریم ادامه پیدا کند سال ۱۴۰۳ به ۷۰ هزار تومان می‌رسد. سه سال پیش این را اعلام کردیم، آن زمان که این موضوعات در ذهن کسی نبود ما گفتیم سال ۱۴۰۴ در صورت عدم رفع تحریم نرخ دلار به ۱۱۰ و سپس ۱۷۸ هزار تومان می‌رسد. امیدواریم مشکلات حل شود و به این اعداد نرسیم.
معاون رئیس جمهور پیشین، تحقق پیش‌بینی‌ها درباره میزان فروش نفت انتشار اوراق و دریافت مالیات‌ها را همراه با تردید دانست و با اشاره به گزارش‌های صندوق بین‌المللی پول در رابطه با میزان رشد اقتصادی ایران ابراز امیدواری کرد که با تحولاتی که پیش می‌آید کشور از این وضعیت خارج شود.
نوبخت به گزارش موسسه آمریکایی مکنزی که به پتانسیل‌های اقتصاد ایران در سال ۲۰۱۶ و چالش‌ها و فرصت‌های آن پرداخته بود اشاره کرد و افزود: نکته‌ای که باید مورد توجه قرار دهیم گذر به اقتصاد دانش بنیان است. همچنین بهره‌برداری از منابع طبیعی و توسعه و نوسازی زیرساخت‌ها و توسعه صنایع داخلی برای رقابت در سطح بین‌المللی بسیار مورد توجه قرار گیرد.
