وقتی نان در آب است!

مهتاب مظفری سوادکوهی خبرنگار اطلاعات نوشت: مازندران بیشترین سهم از نوار ساحلی جنوبی دریای خزر را دارد و به همان نسبت صیادان مازندرانی با مشکلات بیشتری دست و پنجه نرم می‌کنند؛ این در حالی است که ذخایر آبزیان دریایی مازندران نیز به نسبت دو دهه گذشته بسیار کاهش یافته و از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست.

چند صباحی است که باران، میهمان استان‌های شمالی کشور شده اما این به آن معنا نیست که منابع آبی ما در حال سرریز شدن است. همان چند روزی که هوا آفتابی می‌شود، حرارت خورشید آن‌قدر بالا هست که شیره جان رودخانه‌ها را یکسره دود کند و به هوا بفرستد. 

گیلانی‌ها و گلستانی‌ها و مازندرانی‌ها حالا دیگر خیلی یادشان نمی‌آید که در طول سال چند روز بارانی داشته‌اند، از بس که روزهای گرم و آفتابی، تقویم کش‌آمده پاییز و زمستان را پر می‌کند. رودخانه‌های پرآبی که همیشه خدا از یخچال‌های بالادست جاری بودند، حالا به جویبارهای فصلی تبدیل شده‌اند که هر وقت آسمان کرم کند بستر خود را کمی تر می‌کنند و به دریا هم نیم‌‌نگاهی می‌اندازند، اگر نه که سنگلاخ و شن و ماسه است که در مسیل  رودخانه خودنمایی می‌کند. 

خشک شدن رودخانه‌ها در شمال کشور مصیبت کمی نبود که حالا عقب‌نشینی دریای خزر هم قوز بالای قوز شده ، آن‌قدر که ته‌مانده جریان‌های آبی، روز به‌روز از دریا فاصله بیشتری می‌گیرند. این عقب‌نشینی ناخواسته، کسب و کارهای دریایی مردم ساحل‌نشین را دچار آسیب کرده است؛ کسب و کارهایی که صید و صیادی، مهمترینشان محسوب می‌شود. 

حرفه صیادی از پیشینه بسیار قدیمی در شمال کشور برخوردار است اما امروزه فعالین این حرفه برای زنده ماندن شغل آبا و اجدادیشان مجبورند دست و پای بیشتری بزنند. 

قطع ارتباط دریا با رودخانه‌ها

مدیرکل شیلات مازندران در همین رابطه می‌گوید: 90 درصد ماهی‌های دریای خزر از گونه‌های رودکوچ هستند که فقط در بالادست رودخانه‌ها تخم‌ریزی می‌کنند. با پسرفت دریای خزر، ارتباط بین دریا با مصب رودخانه‌ها قطع و مهاجرت ماهی‌ها به دریا غیرممکن شده است.

ماهیان استخوانی مثل ماهی سفید برای تخم‌ریزی نیاز به بستر سنگلاخی و شن و ماسه دارند و ماهی کپور نیز محیط جلبکی دارای فیتوپلانکتون را می‌پسندد.

با پسروی دریای خزر، امکان دسترسی ماهیان استخوانی به چنین بسترهایی یا محدود شده یا به طور کامل از بین رفته است. 

قاسم کریم‌زاده، میزان پسروی دریای خزر را در دو دهه اخیر بیشتر از سه متر عنوان می‌کند و می‌گوید: شناورهای صیادی مازندران برای صید به صورت شبانه فعالیت می‌کنند. با پسروی دریای خزر، میزان گل و لای در نوار ساحلی افزایش یافته و تردد شبانه را برای شناورهای صیادی سخت‌تر کرده است. برای رفع این مشکل باید سالانه عمل لایروبی انجام شود که مستلزم صرف هزینه بالاست. 

در مازندران سه هزار و 800 واحد آبزی‌پروری وجود دارد که برخی از آن‌ها برای مزارع خود مستقیما از آب دریا استفاده می‌کنند، مثل مزارع پرورش ماهیان خاویاری. پسروی دریای خزر در تولید این مراکز هم اختلال ایجاد کرده و درآمدزایی آن‌ها را کاهش داده است. 

به این موارد باید ورود آلاینده‌های کشاورزی، صنعتی و فاضلاب‌‌های خانگی به رودخانه‌ها را هم افزود که در نهایت موجب آلودگی آب دریای خزر شده و حیات بچه‌ماهی‌ها را به خطر می‌اندازد. 

کمیاب بودن ماهی آزاد و خاویاری 

کریم‌زاده علت کمیاب بودن ماهی آزاد و ماهیان خاویاری در دریای خزر را در صید بی‌رویه سال‌های گذشته و فعال نبودن مراکز تولید بچه‌ماهی‌های آزاد و خاویاری می‌داند و می‌گوید: خوشبختانه با پیگیری‌‌های سیدمحمود حسینی، استاندار مازندران و حسن خیریان‌پور، معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری، مرکز پرورش بچه‌ماهی‌های خاویاری در سمسکنده و مراکز پرورش ماهی آزاد در کلاردشت که تا دو سال پیش غیرفعال بودند، دوباره فعال شده و شروع به کار کرده‌اند که امیدواریم در چند سال آینده کمبود ذخایر دریایی را جبران کنند. 

این مدیر شیلاتی، پرورش ماهیان مولد و رهاسازی بچه‌‌ماهی‌ها در دریای خزر را مهم‌ترین طرح حمایتی دولت برای جبران خسارت صید عنوان می‌کند و می‌گوید: در مرکز شهید رجایی ساری، سالانه میلیون‌ها قطعه بچه‌ماهی خاویاری تولید می‌شود. 30 رودخانه شیلاتی مهم هم در مازندران شناسایی شده که از دبی آب مناسبی برخوردار هستند. 

مرکز شهید باهنر کلاردشت یکی از مهم‌ترین مراکز پرورش بچه‌ماهی‌های آزادبه حساب می‌آید که امسال بیش از 120 هزار قطعه بچه‌‌ماهی در 10 رودخانه غرب استان رهاسازی کرده است. 

احداث استخر پرورش ماهی در شرکت‌های تعاونی پره مازندران یکی دیگر از طرح‌های مهم شیلاتی برای جبران کمبود بچه‌ماهی در دریا است.

  58 واحد استخر پرورش ماهی در 54 شرکت تعاونی پره مازندران احداث شده که سال گذشته 10 هزار قطعه ماهی مولد به تناسب دو به یک در آن‌ها پرورش داده شده و از این تعداد ماهی مولد ، 29 میلیون قطعه بچه‌ماهی استحصال گردیده است. 

کریم‌زاده، مزرعه پرورش ماهی قزل‌آلا در قفس و در استخرهای خاکی و شالیزاری را یکی از موفق‌ترین الگوهای پرورش ماهی توصیف می‌کند و می‌افزاید: این پروژه برای اولین بار در شهرستان آمل اجرا شد که جزو اولین طرح‌های پرورشی ماهیان سردآبی با این سیستم دراستان است.

در این روش، پرورش‌دهنده ماهی، علاوه بر استفاده از اراضی شالیزاری در فصل کاشت برنج، می‌تواند بعد از برداشت نیز با استقرار قفس‌ پرورش ماهی، از اراضی شالیزاری خود بهره‌برداری دومنظوره زراعی و شیلاتی داشته باشد.  

سال گذشته، یک تولیدکننده آملی، پس از برداشت برنج از زمین زراعی خود و به آب بستن آن، 42  هزار قطعه بچه ماهی قزل‌آلا را به اوزان 80 تا 250 گرم در قفس آزادسازی کرد. 

قفس دریایی، بهترین روش پرورش ماهی 

مدیرکل شیلات مازندران با تأکید بر این که منابع آبی مازندران محدود و زمین نیز بسیار گران است، پرورش ماهی در قفس دریایی را یک روش جایگزین برای مزارع پرورش ماهی معرفی می‌کند و می‌گوید: پرورش ماهی در قفس دریایی طرحی بود که برای اولین بار در استان‌های شمالی در مازندران اجرا شد. ما تلاش کردیم با فرهنگ‎سازی، سرمایه‌گذاران بخش خصوصی را نسبت به اجرای این طرح ترغیب کنیم. 

سال گذشته 15 قفس در اعماق 50 متری دریا مستقر کردیم که به واسطه آن 47 فرصت شغلی جدید ایجاد شد. از این 15 قفس، چهار قفس با مشارکت جامعه صیادی و شرکت تعاونی‌های پره ساخته شده و مابقی توسط سرمایه‌گذاران بخش خصوصی.

 امسال هم در نظر داریم 40 قفس دیگر به داخل دریا ببریم که تاکنون 55 درصد آن محقق شده است. در صورت اجرای کامل این طرح حداقل 200 فرصت شغلی جدید ایجاد خواهد شد. 

مزیت پرورش و تولید ماهی در قفس‌های دریایی این است که نیاز به زمین ندارد، منابع آبی آن در دسترس بوده و به نسبت مزارع پرورش ماهی از میزان تولید بالاتری برخوردار است. از هر قفس دریایی در یک دوره شش‌ماهه، حداقل 30 تن و حداکثر 50 تن ماهی استخوانی به دست می‌آید. بستگی دارد که چه تعداد ماهی و به چه وزنی و در چه مدتی پرورش پیدا کند. 

سال گذشته در 15 قفس دریایی مازندران، 465 تن ماهی استخوانی به ارزش 81 میلیارد تومان تولید شد.

تولید نیمی از گوشت و خاویار پرورشی در مازندران

قاسم کریم‌زاده، میزان تولید سالیانه آبزیان پرورشی مازندران را حدود 95 هزار تن اعلام می‌کند و می‌گوید: ارزش اقتصادی این میزان تولید، حدود 7 الی 8 هزار میلیارد تومان است که به موجب آن برای هشت‌هزار نفر نیز اشتغالزایی شده است. 

او گریزی هم به وضعیت تولید ماهیان خاویاری در استان می‌زند و می‌افزاید: 39 واحد پرورش و تکثیر ماهیان خاویاری در مازندران فعال هستند که علاوه بر ایجاد اشتغال برای 350 نفر، حدود دو هزار و 340 تن گوشت و بیش از هشت تن خاویار پرورشی تولید و به بازار عرضه کرده‌اند و ارزش اقتصادی آن بیش از هزار میلیارد تومان است.

لازم به ذکر است که مازندران به تنهایی نیمی از گوشت و خاویار پرورشی کشور را تولید و به بازار عرضه می‌کند.