یک بنای تاریخی در همدان با خاک یکسان شد

اعتماد نوشت: به دنبال تخریب شبانه و غیرقانونی این بنای تاریخی، پرویز پرستویی؛ بازیگر سینما و تئاتر در حساب کاربری خود در اینستاگرام نوشت: «متاسفم که مسوولان استان همدان اجازه دادند این بنای ارزشمند نابود شود و تقاضای پاسخگویی ایشان به ماجرای تخریب این بنای ارزشمند و پیگیری قضایی تخلف را دارم.»

این خانه تاریخی درحالی تخریب شد که طبق مفاد قانون مجازات اسلامی، تخریب ابنیه، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی، تاریخی یا مذهبی و همچنین، هرگونه مرمت، تعمیر، تغییر، تجدید و توسعه ابنیه یا تزیینات اماکن فرهنگی تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی بدون دریافت مجوز از وزارت میراث فرهنگی، جرم است و مجرم علاوه بر جریمه نقدی، به حبس از ۶ ماه تا ۱۰ سال محکوم می‌شود. خانه «اقبالیان» در فاصله سال‌های ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۲ توسط زنده‌یاد «محمود نیامی» یکی از شاگردان هوشنگ سیحون (معمار و مجسمه‌ساز ایرانی و خالق آرامگاه خیام، آرامگاه فردوسی، آرامگاه نادرشاه افشار، آرامگاه بوعلی سینا و آرامگاه کمال‌الملک) ساخته شده بود و از پاییز ۱۴۰۰ و پس از آنکه اخباری درباره صدور مجوز تخریب این بنا به درخواست مالک خانه اقبالیان منتشر شد، صد‌ها هنرمند، فعال فرهنگی و دوستدار میراث تاریخی ایران و همچنین ۲۰۰ معمار در مکاتبه با وزارت میراث فرهنگی خواستار ثبت اضطراری بنا در فهرست میراث تاریخی کشور و جلوگیری از تخریب این خانه تاریخی شدند.

۱۳ دی ماه ۱۴۰۰، خانه اقبالیان درحالی با شماره ۴۱۲ در فهرست میراث فرهنگی کشور ثبت شد که دو هفته پیش از آن و دوم دی ماه همان سال، مالک بنا توانسته بود مجوز تخریب این خانه تاریخی را تحت عنوان «بنای عادی» از شهرداری همدان دریافت کند و حتی بخش‌هایی از محوطه داخلی خانه را هم خراب کرده بود، اما به دنبال ثبت خانه در فهرست آثار تاریخی و مکاتبه رسمی وزارت میراث فرهنگی با فرمانداری و شهرداری همدان به عنوان ناظر و حافظ قانونی بنا، هرگونه تخریب و تعدی به نمای بیرونی و ظاهری خانه اقبالیان، ممنوع و مجوز صادر شده برای تخریب و «خاک‌برداری» هم باطل شد.

طی روز‌های اخیر، آنچه مورد اعتراض دوستداران میراث تاریخی بود، بی‌اعتباری ثبت آثار تاریخی در فهرست رسمی و قانونی میراث فرهنگی و ضعف نظارت‌ها از سوی مسوولان استانی است، چنانکه گفته شد که استانداری همدان به عنوان متولی حراست از میراث ثبت شده و شناسنامه‌دار استان، مقصر این فاجعه بوده است. حالا و در حالی که در تصاویر منتشر شده از ساعات بعد از تخریب خانه «اقبالیان»، لودر و بیل مکانیکی به حریم خانه وارد شده و نیمی از سازه را از بین برده‌اند و از ظاهر و نمایی که مسوولیت حفاظت از آن برعهده شهرداری بود هم دیگر چیزی باقی نمانده، معاون میراث فرهنگی استان همدان گفته که «بنای اقبالیان به صورت کامل تخریب نشده و سرجای خود است» و در گفت‌وگویی، علت اتفاقات مشابه را «بی‌پولی اداره میراث فرهنگی استان برای خرید هر خانه واجد ارزش» اعلام کرده است.

شهردار همدان هم گفته «بی‌تقصیریم و با تصمیم مالک این اتفاق رخ داده» و مدیرکل میراث فرهنگی استان هم خبر داده که «برای این تخلف محرز پرونده حقوقی تشکیل شده و با متخلفان به‌طور قطع برخورد خواهد شد و عاملان تخریب ملک واجد ارزش اقبالیان تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند.»

به نظر می‌رسد که ثبت آثار تاریخی در فهرست میراث فرهنگی کشور، دیگر مانند گذشته ارج و اعتباری ندارد یا حداقل ضمانت قانونی مصونیت این آثار از تعدی و تخریب و دست‌اندازی سودجویان کمرنگ شده است. نباید فراموش کرد که بنا‌های تاریخی صرفا با خطر تخریب مواجه نیستند و مخاطرات دیگری هم در کمین این میراث ملی و جهانی است؛ مرمت غیراصولی، واگذاری بنا‌های تاریخی به بخش خصوصی، موازی‌کاری نهاد‌هایی که صاحب برخی ابنیه تاریخی هستند و بی‌توجه به قانون، مقررات جداگانه و گاه مخربی برای نگهداشت بنا تدوین می‌کنند. تخریب بافت تاریخی شیراز که محوطه وسیعی اطراف حرم شاهچراغ را شامل می‌شود طی دو سال اخیر بسیار خبرساز بوده و نگرانی دوستداران میراث فرهنگی این بود که با اجرای طرح توسعه حرم، بافت چند صد ساله تاریخی اطراف آن از بین خواهد رفت.  

«خانه زینت‌الملک» مصداقی از بی‌توجهی به نگهداشت ابنیه تاریخی در شیراز است. این خانه قاجاری با شماره ۹۳۸ در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۵۴در فهرست میراث تاریخی کشور به ثبت رسیده و بخش‌هایی از این خانه که در بافت تاریخی شیراز قرار دارد و البته زیبایی تزیینات و آیینه‌کاری‌ها و ظرافت نقاشی‌ها بر سقف چوبی و کاشیکاری دیوارهایش به پای «خانه قوام» نمی‌رسد، به «بخش خصوصی» واگذار شده است. زیرزمین خانه که در واقع، راه مخفی برای ورود محارم به خانه قوام بوده، طبق تابلوی نصب شده، با تصمیم «مدیریت مجموعه» مسدود شده درحالی که همین راه مخفی زیرزمینی یک جذابیت تاریخی برای خانه زینت‌الملک به شمار می‌رود. چهار اتاق در حیاط و دو اتاق در زیرزمین خانه، به کافه و محل عرضه بشقاب و کاشی و کتاب قصه کودکان و آثار سفال و سرامیک و عکس یادگاری با لباس سنتی و فروش زیورآلات تبدیل شده که در چنین شرایطی، دور از انتظار نیست که به دیوار‌های خانه تاریخی! میخ بکوبند تا نمونه‌هایی از بشقاب و تابلو و کاشی نصب کنند یا طبقه‌بندی تزیینی و پرده و پشت دری کافه را به دیوار بچسبانند و.