جنگلها و مراتع، میراث سبز ارزشمند طبیعت برای انسان هستند. نمیتوان دقیقا مشخص کرد چه مقدار از زندگی انسان با جنگلها گره خورده اما قطعا میتوان این موضوع را پذیرفت که حیات انسان بدون جنگلها و مراتع، یک کابوس بزرگ است.
جنگلها میزبان طیف گسرتدهای از حیوانات و گیاهان هستند. این محیطهای سبز و دلانگیز، تولیدکننده بخش بزرگی از اکسیژن کره زمین میباشند. بیدلیل نیست که به جنگلهای بزرگی نظیر آمازون، ریههای زمین گفته میشود. جنگل با تلطیف هوا و کاهش مصرف کربن دی اکسید، یکی از مهمترین ابزارهای بشر برای مقابله با گرمایش زمین هستند. تولید چوب مورد نیاز انسان و ساخت فضاهای زیبایی برای تفریح و طبیعتگردی نیز از دیگر آوردههای جنگلها برای مردم به شمار میروند.
متاسفانه جنگلهای کشورمان با خطرات بسیار زیادی روبهرو هستند. یکی از مهمترین این مخاطرات، آتش سوزی است. آتش سوزی در محیط جنگل تلفات و خسارات بسیار زیادی دارد و مهار آن نیز به شدت دشوار است. درختان جنگل در صورت وقوع آتش سوزی دومینووار میسوزند تا زمانی که آتش دیگر قدرت خود را از دست داده باشد. به هر حال، آتش سوزی برای جنگل آسیبهای زیادی به همراه میآورد. این آسیبها تنها دامن جنگل را نمیگیرند. بسیاری از موارد آتش سوزی جنگلی برای انسان نیز خطرات جانی و مالی فراوانی به همراه میآورد.
جنگلهای ایران که به صورت کلی شامل چهار بخش رویشی هیرکانی (حاشیه دریای خزر)، ارسباران (حاشیه رود ارس)، زاگرس و حاشیه خلیج فارس و عمانی دستهبندی میشوند، هر ساله با حجم بسیاری از آتش سوزی طبیعی و غیرطبیعی دست و پنجه نرم میکنند. طبق آمار، در طی سالهای 1390 تا 1400، یعنی در طی 10 سال، 22103 مورد آتشسوزی جنگلها و مراتع در کشور رخ داده است. یعنی به طور متوسط، هر سال 2210 مورد یا به بیان دیگر، حدود 6 مورد آتش سوزی در هر روز گزارش داده شده است. از مجموع این آتش سوزیها، 227928 هکتار از اراضی جنگل و مرتع ایران تبدیل به خاکستر شده است که 103442 هکتار از آن سهم جنگلها بوده است؛ یعنی بیشتر از 45 درصد! این آمار در سالهای اخیر نیز روند کاهشی ندارد. در سال 1401 نیز 10341 هکتار از اراضی جنگلها و مراتع ایران توسط آتش از بین رفته است. این آمارها نشان میدهد که خطر آتش سوزی در ایران صرفا معطوف به انسان و شهرهای ساخته شده توسط او نیست؛ بلکه جنگلها نیز مترصد خسارتهای عظیمی توسط آتش سوزی میباشند.
البته لازم است بدانید که آتش سوزی جنگلها، صرفا مسئله کشور ایران نیست. در سراسر دنیا موارد بسیار زیادی از آتش سوزیهای بزرگ و کوچک وجود دارد. سردسته این آتش سوزیها را میتوانیم در حریقهای بزرگ جنگلهای استرالیا، آمازون و ایالات متحده آمریکا بدانیم؛ جایی که اخبار آتش سوزی جنگل هفتهها به گوش میرسد و میلیونها دلار خسارت روی دست کشورها باقی میگذارد.
آتش سوزی در جنگل گاهی توسط انسان و گاهی بدون دخالت انسان به وقوع میپذیرد. بخش انسانی آتش سوزی جنگل معمولا مربوط به بی احتیاطی گردشگران در جنگلها و یا فعالیتهای گسترده صنعتی در مناطق جنگلی است. همواره با ایجاد یک حریق اولیه هر چقدر کوچک، چندین هکتار از جنگل هم به صورت متوالی تحت تاثیر آتش سوزی آسیب خواهد دید.
حریق جنگلی طبیعی اما زمانی رخ میدهد که قطرات آب موجود در جنگل تحت تابش خورشید به آنها، خاصیت ذرهبینی پیدا میکنند و با متمرکز کردن پرتوها روی یک نقطه، منجر به افزایش دمای آن نقطه و آتش گرفتن آن میشوند. این حریق اولیه نیز میتواند خسارت بزرگی را ایجاد کند.
امکان ندارد روزی بتوانیم خسارت ناشی از آتش سوزی را به صفر برسانیم زیرا آتش سوزی به معنای ایجاد خسارت است. با این وجود، میتوانیم حجم خسارتهای مالی یا جانی ناشی از آتش سوزی را کاهش دهیم. آگاهیبخشی به مردم و استفاده از لوازم ایمنی، دو راهکار موثر برای کاهش خسارتهای ناشی از آتشسوزی هستند. مسلما یک فرد آگاه و مسلط به آتش، میتواند جلوی ایجاد حریق اولیه در جنگل را بگیرد و از آسیب دیدن بخش بزرگی از طبیعت جلوگیری نماید.
در ادامه، به معرفی برخی از ابزارهای ایمنی میپردازیم که در برخورد انسان با آتش در محیط جنگل تاثیرگذار هستند:
اگر شما هم به گشت و گذار در طبیعت و برپایی آتشهای شبانه در محیطهای مختلف علاقه دارید، داشتن یک جفت دستکش ایمنی ضدحریق برای شما ضروری است. به کمک این دستکشها میتوانید رفتار بهتری با آتش داشته باشید و جلوی افسارگسیختگی آن را بگیرید. این دستکشها سلامت دستهای شما در کنار آتش را نیز تضمین میکنند. الیاف ضد آتش سوزی دستکش ایمنی میتواند به شما کمک کند تا بدون ترس از سوختگی، آتش را کنترل کرده و از آسیبزایی آن بکاهید. در هر صورت، یادتان نرود که هیچ بخشی از آتش شما در جنگل نباید بدون حضور شما شعله بکشد.
بسیاری از کارخانهها و صنایع مهم در خطر حریق هستند. یک آتش کنترل نشده در محیط صنعتی میتواند با ایجاد انفجارهای عظیم، جان تعداد زیادی از کارگران و تکنسینها را مورد تهدید قرار دهد و سرمایه بزرگی را به نابودی بکشاند. این آتش میتواند از سمت جنگل در محیطهای جنگلی (مانند کارخانجات چوب در شمال کشور) یا از سمت خطاهای انسان در محیط کار باشد. به هر حال، آژیر صنعتی یکی از مهمترین ابزارها برای یک محیط کار است. این آژیر در صورت تشخیص دود یا افزایش دما، به صدا در آمده و مقدمات خروج نیروی کار و در صورت امکان، سرمایههای کارگاه از صحنه آتش را فراهم میکند.
چه در محیطهای صنعتی که نیاز به کپسولهای بزرگ دارند و چه برای مصارف شخصی که کپسولهای مسافرتی و سیار قابل خریداری میباشد، استفاده از کپسولهای آتش نشانی ضرورت دارد. این کپسولها میتوانند به سرعت آتش را مهار کنند و از گسترش آن جلوگیری نمایند.
جمع بندی
آتش سوزی جنگلها، یکی از دغدغههای طبیعتدوستان است. هر ساله حجم عظیمی از جنگلهای کشور به دلایل مختلفی در آتش میسوزند. این روند با افزایش گرم شدن زمین، شیب صعودی نیز خواهد گرفت. در چنین وضعیتی، ضروریست که انسان از ایجاد آتش سوزی در طبیعت بپرهیزد و به علاوه، خود و اموالش را در مقابل آتش محافظت کند. استفاده از ابزارهای ایمنی و آموزش درست، دو اقدامی هستند که میتوانند گام مهمی در کاهش حجم خسارات آتش سوزی بردارند.