این افراد پول‌ها را «خرج اتینا» می‌کنند

محمد صالح علا در ضمیمه ادب و فرهنگ امروز روزنامه اطلاعات نوشت: یکی از عبارت‌های پرمصرف در زبان مردم‌وار، عبارت: «پول را خرج اتینا کردن» است یا «چرا پول‌ها را خرج اتینا می‌کنی؟». بیشتر پدرهای دلسوز، به فرزندان‌شان می‌گویند: مراقب باش پول‌هایت را خرج اتینا نکنی. یا می‌گویند دیدی فلانی هرچه پول داشت، خرج اتینا کرد و خود را به این روز انداخت؟

پس شما به روشنی می‌دانید که خرج اتینا یعنی چه؟ زیرا این عبارت چنان رایج است که همه می‌دانند. البته اتینا با تای منقوط، تای دو نقطه است که در لغت اتینا اسم حشره‌های کوچک و خردی است و در زبان شفاهی اتینا به مردم فرومایه می‌گویند.

اما شادروان جنّت‌مکان «امیرقلی امینی» نویسنده معتقد است که آن‌وقت‌ها در مجلس‌های عروسی قدیم و مانند آن، پس از آنکه مطرب‌ها یک دست می‌نواختند و می‌‌خواندند و بشکن‌ها می‌زدند؛ دست دوم یک دور در مجلس می‌چرخیدند و در برابر هر یک از مهمان‌های مجلس می‌‌نشستند و پس از کمی عشوه‌فروشی، سر و تن جنباندن و دلبری کردن‌ها، زنگی را که در شست یک دست نعلبکی را که در دهان داشتند جلو می‌بردند تا مهمان مناسب شأن و همت خود سکه‌ای زر یا نقره را در نعلبکی او بگذارد که در واقع مهمان پولی را مفت از دست می‌داد و به همین مناسبت به خرج‌های در ظاهر بیهوده و بی‌مصرف، عنوان «خرج اتینا»داده‌اند و این عبارت جزو اصطلاح‌های مثلی در زبان ما جا گرفت.

البته شما بهتر می‌دانید که اصل این کلمه «اتینا» نیست بلکه اتینا صورتی است که در زبان شفاهی مردم‌وار به این صورت درآمده. درحالی که اصل کلمه مبتدا به عین و طای مؤلف است. 

یعنی در گذشته‌های دورتر، هنگامی که در مجلس خوشباش‌ها، شاباشی به مطرب‌ها داده می‌شد، معمولاً سردستۀ مطرب‌ها به آواز بلند، چنان‌که همه صدایش را بشنوند، اعلام می‌کرد و می‌گفت: اعطینا!... اعطینا لغت عرب است؛ یعنی مرحمت فرمودند عطا کردند.

پس اعطینا واژه‌ای است که در زبان ما بر سر زبان‌ها افتاده است. البته چنان‌که می‌دانیم، در گذشته کلمه‌های عربی در زبان ما رایج‌تر بوده، اما اعطینا به زبان ما مهاجرت کرده و ماندگار شده ؛ چنان‌که به صورت ارسال مثل درآمده است.

 حتی امروز هم به کسی یا کسانی که بی‌دلیل، بدون دوراندیشی و بی‌مطالعه رو به غروب نشسته و زرپاشی و درم‌بخشی‌ها می‌کنند، می‌گویند فلانی همۀ پول‌ها را خرج اتینا کرده که:«خرج چو از کیسۀ مهمان بود، حاتم طایی شدن آسان بود».

که اشاره به همان حاتم از قبیلۀ طی، شاعر گشاده‌دست و بخشنده و جوانمرد پیش از اسلام است. البته او از کیسۀ خودش می‌بخشید، نه آنکه از کیسۀ دیگرها خرج کند. و تازه به جای پاسخ به مردم، سینه سپر کرده و بگوید:
نه فکر دنیا می‌کنم، نه فکر عقبی می‌کنم
هرچه که پیدا می‌کنم، خرج اتینا می‌کنم!