سردار فارسی - روزنامه اطلاعات|  بحران آب در ایران با توجه به هشدارهایی که کارشناسان طی چند دهه گذشته داده‌اند، به مرحله‌ای بسیار خطرناک رسیده است.

 در سال آبی جاری با توجه به کاهش نزولات آسمانی، افزایش دما و تبخیر آب، افزایش مصرف آب در بخش‌های گوناگون کشاورزی، صنعتی و شرب همه دست به دست هم داده‌اند تا نقاط مختلف کشور با بحران آب مواجه شود.

کارشناسان اعلام می‌کنند که ۹۰درصد منابع آبی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و ۱۰درصد باقیمانده هم برای شرب و صنعت اختصاص می‌یابد. کشاورزی در ایران اگر در برخی بخش‌ها ظاهر مدرنی به خود گرفته، اما همچنان گرفتار نگاه‌های سنتی و کمبود دانش و فناوری و روز برای مدیریت مصرف آب و افزایش تولید در سطح است. 

استان همدان در منطقه زاگرس واقع شده و با کمبود آب مواجه است و برداشت‌های بی رویه و آبیاری با روش‌های قدیمی و سامانه‌های بارانی نسل‌های اول که مربوط به چند دهه گذشته است، دچار هدر رفت منابع آب است.

مرتضی احمدی رحمت با بیان این‌که توزیع مصارف بخش‌های کشاورزی و صنعت تقریبا در کشور یکسان است و ۹۰درصد در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، می‌گوید: ۷تا ۸درصد آب در بخش شرب و ۲تا ۳درصد در حوزه صنعت به مصرف می‌رسد.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای همدان ادامه می دهد: مصرف آب در بخش کشاورزی ایران  در بالاترین میزان قرار دارد در حالی که این موضوع در کشورهای توسعه یافته تعدیل شده و به ۵۰درصد و حتی کمتر کاهش یافته است، اما ما همچنان بالاترین مصرف را در بخش کشاورزی داریم و هر اقدامی هم که برای صرفه جویی قرار است بیفتد، باید در موثرترین جایی که بیشترین مصرف را دارد، رخ دهد.

این کارشناس آب تاکید می‌کند: کشاورزی در ایران از نظر سیستم آبیاری و بهره‌وری یعنی میزان آبی که برای تولید مثلاً یک کیلوگرم محصول مصرف می‌شود  در مقایسه با  آمار جهانی، خیلی پایین‌تر است،  ما از نظر بارش‌ها یک سوم میانگین دنیا یعنی ۲۳۰ میلیمتر بارش در حالت نرمال، یعنی در حالتی که خشکسالی نباشد، داریم که خشکسالی این وضع را تشدید می‌کند و به ۱۲۰ تا ۱۳۰ میلیمتر کاهش می‌یابد، همچنین تبخیر آب با توجه به اقلیم ایران نسبت به کشورهای دیگر ۳ برابر است.

وی می افزاید: نوع فعالیت‌هایی که ما تعریف می‌کنیم، برای کل فعالیت‌های اقتصادی و بهره‌برداری از منابع باید متناسب با این موضوع که بارش در ایران کم و تبخیر هم زیاد است باشد؛ اما این موضوع دیده نشده و آنگونه که باید، رعایت نشده است.

احمدی رحمت ادامه می‌دهد: بهره‌برداری‌های غیر مجاز اعم از چاه‌های غیرمجاز و اضافه برداشت از چاه‌های مجاز در کنار پروانه‌هایی که صادر شده است، به سفره‌های زیرزمینی آب فشار مضاعفی وارد می‌کند. 

برداشت مجاز ما بیش از ظرفیت آبخوان‌ها است که همه این اتفاقات منجر به این شده است که ما همواره از ظرفیت ذخیره‌ استفاده کنیم و شاهد افت سطح آب باشیم.

 افت و کاهش حجم سفره‌های زیرزمینی آب به صورت ادامه دار اتفاق افتاده است و جلوگیری از آن در شرایط اقتصادی و اجتماعی موجود مملکت کار راحتی نیست، اما نشدنی هم نیست، این کار کاملا شدنی است و همت همگانی را می‌طلبد.

وی با بیان این‌که موضوعات اقتصاد، معیشت و امنیت همه با هم تنیده و وابسته شده است، تاکید می‌کند: اگر در بهره‌برداری از آب می‌خواهیم راه حلی ارائه دهیم، باید همه دستگاه‌ها، ذینفعان و مردم کمک کنند تا روند بهره‌برداری از منابع آب‌های سطحی و زیرسطحی اصلاح شود. مهمترین عامل تاثیرگذار در این زمینه مباحث اقتصادی است که باید به آن توجه شود. 

اقتصاد آب و کار، اقتصادی که تعریف می‌شود در حوزه صادرات و واردات همه این موضوعات در مدیریت بهینه مصرف تاثیرگذارند .

این کارشناس آب با بیان این‌که تغییراتی در الگوی بارش و دما را شاهد هستیم، می‌گوید: موضوعی که کارشناسان تایید می‌کنند و خشکسالی‌های دوره‌ای که اتفاق می‌افتد متفاوت است، تغییر اقلیم است، هرچند که به قطعیت هنوز این موضوع تایید نشده است، اما این تغییرات را می‌توان دید.

تاب آوری زمین کاهش می‌یابد

احمدی رحمت با بیان این‌که تغییرات رخ داده را مردم می‌بینند و متخصصانی هم در این زمینه به صورت علمی اظهار نظر می‌کند و هشدار می‌دهند، می‌افزاید: استفاده بی‌رویه از منابع آب تاب آوری زمین را کاهش می‌دهد و با از میان رفتن خلل و فرج زیرزمین امکان جذب آب از میان می‌رود.

وی ادامه می‌دهد: اگر به واسطه پمپاژ، آب را از زیرزمین به روی زمین بیاوریم و اجازه بازیابی و تغذیه مجدد به آبخوان‌ها را ندهیم، فضاهای خالی بین ذرات، خاک و سنگ بر اثر وزن رسوبات بالایی نشست می‌کند و فضاها بسته می‌شود که به اصطلاح فرونشست اتفاق می‌افتد. 

فرونشست علاوه بر اینکه خطراتی را برای سازه‌های روی زمین دارد و موجب تخریب سازه‌ها، از جمله راه‌ها، پل‌ها، تاسیسات آب و برق و لوله کشی‌ها می‌شوند و تاسیسات ممکن است دچار شکستگی شوند، ساختمان‌ها هم دچار شکست می‌شوند؛ همه این اتفاقات ظاهری است؛ اما در داخل زمین هم اتفاق خطرناک‌تری که رخ می‌دهد، بسته شدن فضای ذخیره آب است که اگر حتی بارندگی هم داشته باشیم، دیگر تغذیه آبخوان اتفاق نمی‌افتد و فضای خالی برای ذخیره آب وجود ندارد.

این کارشناس آب به صادرات آب مجازی در تولیدات کشاورزی اشاره می کند و می‌گوید:  اگر ما می‌خواستیم فقط غذای مورد نیاز کشور را تولید کنیم، می‌توانستیم این مساله را درک کنیم، اما موضوع نارحت کننده، صادرات محصولات کشاورزی است که با آبی که به سختی به دست می‌آید، آبیاری شده و توسعه گلخانه‌ها با هدف صادرات بیشتر است.

احمدی رحمت با تاکید بر این‌که ما به مرز ورشکستگی آب رسیده‌ایم، اضافه می‌کند: اصلاً قابل پذیرش نیست که به اسم امنیت غذایی و خودکفایی، تولیدات کشاورزی  را صادر کنیم.

وی به اجرای الگوی کشت اشاره می کند و می‌گوید: این موضوع مهم باید از سوی جهاد کشاورزی و با رعایت تمامی جوانب آن پیگیری شود تا علاوه انتفاع مالی و اقتصادی کشاورزان، مصرف بهینه و حفظ منابع آب هم مدنظر قرار گیرد.

 اما در کل باید گفت که رعایت الگوی کشت ضرورت اجتناب ناپذیر است که هر چقدر به تاخیر بیفتد، بیشتر ضرر می‌کنیم. 

اگر در اجرای موضوع، سازمان‌ها محدودیت‌هایی دارند یا مسائل قانونی دارند، باید برای این‌ موارد در سطح کلان کشور راهکاری اندیشیده شود.

این کارشناس آب اضافه می‌کند: نباید به اسم امنیت غذایی و خودکفایی، زیانی را متوجه منابع آب و آینده‌ را خرج اکنون کنیم.

اقلیم ایران و ضرورت کشاورزی کم آب بر

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان همدان هم با بیان این‌که تولید در بخش کشاورزی به آب وابسته است، می‌گوید: با هدف مدیریت مصرف آب، کشت دوم ممنوع شده که برای نظارت بر این کار ، به ابزارهای اجرایی و فنی نیاز است که در این زمینه ماده ۴۵ قانون توزیع عادلانه آب بر مدیریت آن تاکید کرده است.

علیرضا بهراملو می‌افزاید: وزارت نیرو متولی مدیریت آب است و می تواند با نصب کنتورهای هوشمند بر سر چاه‌های کشاورزی و تعیین میزان برداشت، مصرف آب را مدیریت و از برداشت‌های بیشتر جلوگیری کند.

وی تاکید می‌کند: ما هم به حفظ آب به عنوان سرمایه‌ای برای آیندگان معتقد هستیم  و برای این منظور استفاده بهینه آب توسط بهره‌برداران را پیگیری می‌کنیم و یکی از راهکارهای مدیریت مصرف منابع آب، حمایت از الگوهای کشت است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با اشاره به این‌که ۹۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود تاکید می‌کند: اقلیم ایران ایجاب می‌کند که آب در بخش کشاورزی تولید شود. 
ماه‌های خرداد، تیر و مرداد پیک مصرف آب در بخش کشاورزی است و اگر برخی کارشناسان در خصوص تعدیل مصرف آب کشاورزی سخن می‌گویند، با اقلیم ایران نمی‌توان تعدیل را اجرا کرد، زیرا با توجه به خشک و نیمه خشک بودن سرزمین ایران، باید برای تولید محصولات کشاورزی، آب مصرف شود.

وی به سیاست خودکفایی در محصولات استراتژیک کشاورزی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: در استان همدان ۸۷ درصد محصولات کشاورزی در اراضی آبی تولید می‌شود و توان تولید در اراضی دیم پایین است. 

برخی از کارشناسان بر کاهش ۱۰ درصدی استفاده آب در بخش کشاورزی تاکید می‌کنند که این موضوع با واقعیت‌های این بخش سازگار نیست.

به گفته بهراملو  ۹۰ درصد اراضی آبی استان همدان معادل ۱۶۷ هزار هکتار به سامانه‌های نوین آبیاری (بارانی و قطره‌ای) مجهز است.