روزنامه اطلاعات نوشت: بحث اجباری شدن دوره پیشدبستانی در دست بررسی است و وزارت آموزش و پرورش موظف است زیرساختهای لازم را برای این اقدام فراهم کند. این طرح بخشی از تلاشهای وزارت آموزش و پرورش برای گسترش پوشش آموزشی و همسو کردن نظام تعلیم و تربیت کشور با استانداردهای بینالمللی است.
بر اساس پیشنویس ارائهشده، قرار است شرکت در دوره پیشدبستانی (معمولاً برای کودکان پنجساله) بهعنوان پیشنیاز ورود به پایه اول ابتدایی در نظر گرفته شود. با این حال، این طرح با مخالفتهایی در داخل خود وزارت آموزش و پرورش و همچنین در مجلس مواجه شدهاست.
اجباری شدن دوره پیشدبستانی از ۵ سالگی بحثهایی را در بدنه وزارت آموزش و پرورش آغاز کرده است. برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس هم نگرانیهایی درباره زیرساختهای ناکافی، کمبود معلمان آموزشدیده، هزینههای مالی بر دوش خانوادهها، بهویژه در مناطق محروم، و همچنین ماهیت آموزشی مناسب برای کودکان پیش از سن دبستان مطرح کردهاند.
برخی معتقدند که جایگاه پیشدبستانی باید «اختیاری و کیفی» باشد، نه «اجباری و کمّی». در نتیجه، هنوز تصمیم نهایی در این باره اتخاذ نشده و طرح در کمیسیونهای تخصصی مجلس، بهویژه کمیسیون آموزش، در حال بررسی و بازنگری است.
در همین رابطه، «اندیشکده دانا» که بهصورت تخصصی در حوزه مطالعات و سیاستگذاریهای آموزشی فعالیت میکند، با ارائه یادداشتهای تحلیلی تلاش کرده است تا به روند تصمیمگیری درست مسئولین کمک کند. یادداشت زیر، تحلیلی از طرح پیشنهادی است که خانم دکتر فاطمه راغب، صاحبنظر در سیاستگذاری آموزشی، آن را نگاشته است:
«این گزارش به بررسی تصمیم اخیر کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس درباره تغییر ساختار و اجباری شدن دوره پیشدبستانی در نظام آموزش و پرورش میپردازد. تحلیل کارشناسی نشان میدهد که هرگونه تغییر ساختار در نظام آموزش و پرورش، مستلزم خطمشیگذاری با مدل تدریجی، سنجش پیامدها، مشارکت ذینفعان و انطباق با بسترهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به منظور مشروعیت وامکانپذیری اجرای خطمشیها در کشور است .پیشنهاد میشود دوره پیشدبستانی در قالب دوسطح اختیاری و اجباری (اختیاری در سنین ۴ و ۵ و اجباری در سن۶ سال) بهویژه با پوشش گسترده در مناطق محروم، مشروط بر حمایت و محوریت دولت در تدوین خطمشیهای مورد نیاز و اجرای مشارکتی با بخش غیردولتی ونهادهای مردمی توسعه یابد اما تغییر ساختار نظام آموزش بدون اجرای آزمایشی و پشتوانه پژوهشی متوقف شود تا از بروز ناپایداری درنظام آموزش و پرورش و عدم مشروعیت خطمشیها جلوگیری شود.
تصمیم کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس بر ای تغییر ساختار دورههای تحصیلی از مدل فعلی ۶ – ۳ – ۳ به ۱ – ۵ –۳ – ۳ و در عین حال اجبا ری شدن پیشدبستانی، واکنشهایی در میان کارشناسان برانگیخته است و از سوی دیگر وزارت آموزش و پرورش به عنوان مجری مستقیم این خطمشی، تأکید داردکه تغییرات کلان در نظام آموزش و پرورش باید با توجه به مدلهای علمی خطمشی، اجرای آزمایشی و مشارکت ذینفعان صورت گیرد. از این منظر موارد زیر به عنوان ابعاد تحلیل این تصمیم در سطح ملی مورد بررسی قرار گرفته است:
۱- خطمشیگذاری تدریجی یا ناگهانی
در ادبیات خطمشیگذاری عمومی مدلهای متعددی وجود دارد برخی از آنها عبارتند از: مدل نخبگان، مدل عقلایی، مدل سیستمی، مدل فرآیندی، مدل تدریجی و... مطالعات نشان میدهد که تغییرات ناگهانی در نظامهایی که با انسان و یادگیر ی سروکار دارند، معمولاً موفق نیستند.
از این منظرمدل تدریجی در خطمشیگذاری به دولت اجازه میدهد تا تغییرات را به صورت مرحلهای اجرا کرده، بازخورد بگیرد و خطاها را اصلاح کند.
تغییر ساختار دورههای تحصیلی آموزش و پرورش از مدل تغییرات ناگهانی تبعیت میکند. این در حالی است که نظام آموزشی ایران هنوز از تبعات تغییر ساختار ۶ – ۳ – ۳ رهایی نیافتهاست، تصمیم بر ای تغییر دورهها به مدل ۱-۵-۳-۳ بدون اجرای آزمایشی میتواند باعث بیثباتی نهادی و سردرگمی ذینفعان (دانشآموزان، والدین و معلمان) شود.
پیشنهاد: اجرای هرگونه تغییر ساختاری صرفا پس از آزمایش میدانی در چند استان منتخب و ارزیابی علمی پیامدها و انجام اصلاحات مورد نیاز سپس تعمیم در سطح ملی.
۲-تفکیک مسائل پیشدبستانی و ساختار آموزش وپرورش
مسأله توسعه و اجباری شدن دوره پیشدبستانی از نظر ماهیت و هدف، مستقل از تغییر ساختار دورههای تحصیلیاست. گسترش پوشش پیشدبستانی، بهویژه در مناطق محروم، هدفی اجتماعی وتربیتی است و نیازی به تغییر کل ساختار درنظام آموزش و پرورش ندارد. درهمآمیختن راهحلهای این دو مسأله، خطر تداخل اهداف و ناکارآمدی اجرایی را در پی دارد.
پیشنهاد: شناسایی مسائل و راهحلهای آنها مورد بازنگری مجدد قرار گرفته تا صورتبندی مشکلات بارکارشناسی بیشتری پیدا کنند .
۳- بسترهای اجرای خطمشی
خطمشیها در خلأ شکل نمیگیرند و بسترهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در شکلگیری، اجرا و تداوم آنها مؤثر هستند. در شر ایط کنونی با فشارهای اقتصادی، ناپایداری و بحرانهای احتمالی منطقه، تغییرات ساختاری ناگهانی میتواند بار مضاعفی بر ذینفعان گسترده این تصمیم و مجریان نظام آموزش وپرورش تحمیل کند. از این منظر خطمشیها در نظام آموزش و پرورش باید با ظرفیتهای جامعه (مخاطبان و مجریان) همسو و متناسب باشد.
پیشنهاد: پیش از هر تغییر، تحلیل بستر انجام شود تا امکانپذیری، مشروعیت و تابآوری جامعه در برابر اصلاحات سنجیده شود.
۴-سنجش پیامدها و ضرورت سیاستپژوهی
قوانین و خطمشیهای آموزشی پیامدهای مثبت و منفی، خواسته و ناخواسته دارند. بنابراین، پیش از تصویب هر تصمیم، لازم است مطالعه پیامد بهصورت علمی انجام شود تا اثرات کوتاهمدت و بلندمدت بر یادگیری، عدالت آموزشی و بودجه دولت مشخص شود.
پیشنهاد: هرگونه تصمیم در سطح ملی، بهویژه در آموزش و پرورش که ذینفعان گستردهای دارد، از منظر پیامدهای خواسته و ناخواسته بر گروههای هدف و غیرهدف مورد مطالعه قرار بگیرد.
۵-مشارکت ذینفعان و مشروعیت تصمیم
نظام آموزش و پرورش نظامی انسانیمحور است و بدون مشارکت مجریان و مخاطبان (معلمان، والدین، مدیران مدارس و کارشناسان) هیچ تصمیمی پایدار نخواهد بود. خطمشیگذاری با رویکر د بالا به پایین، مشروعیت و همراهی لازم عاملیت انسانی را تضعیف میکند، در حالی که مشارکت ذینفعان در فرآیند خطمشیگذاری، هم مشروعیت و هم کیفیت اجرا را تقویت میکند.
پیشنهاد: برگزاری نشستهای مشورتی استانی با معلمان، والدین و کارشناسان آموزش و پرورش، بهویژه شورای عالی آموزش و پرورش به عنوان نهاد خطمشیگذار آموزش وپرورش پیش از نهایی ساختن هر تصمیم در مجلس شورای اسلامی.
۶- سن مناسب و ماهیت دوره پیشدبستانی
از منظر روانشناسی رشد، سن مناسب آموزش پیشدبستانی ۴ تا ۶ سالگی است. همچنین در مطالعات تطبیقی مشاهده میشود که سن پیشدبستانی در بیشتر کشورها پایین است اما بهصورت غیر اجباری و با مشارکت والدین و بهویژه انجام تعهدات خاص دولت همراه است در حالی که در ایران دولت در این دوره بسیار مهم و حیاتی، سرمایهگذاری و نظارت لازم را انجام ندادهاست.
خوشبختانه با تأسیس سازمان ملی تعلیم وتربیت کودک، امید میرودکه تعهدات دولت بیشتر انجام شود.
پیشنهاد: دورههای رشد و الزامات آن در بستر آموزش و پرورش ایران با تنوع اقلیمی و فرهنگی مورد مطالعه قرار گیرد و با اختیار سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک و بر اساس اساسنامه آن، پیشدبستانی در دو سطح اجرا شود:
•سطح اول اختیاری ( ۴ تا ۵ سال): بازیمحور و اجتماعیسازی.
•سطح دوم اجباری( ۶ سال): با زیمحور، اجتماعیسازی و آمادگی تحصیلی.
۷-ماهیت دولتی و غیردولتی دوره پیشدبستانی
به دلیل حاکمیتی بودن امر آموزش و پرورش، خطمشیگذاریها باید در اختیار دولت باقی بماند، اما ارائه خدمات میتواند بهصورت ترکیبی با مشارکت بخش غیردولتی، نهادهای محلی و سازمانهای مردمنهاد انجام شود. وضعیت موجود نشان میدهد پوشش پیشدبستانی توسط بخش غیردولتی بیشتر از بخش دولتی است لذا ضرورت دارد که دولت تعهدات خود را، بهویژه در مناطق محروم به گونهای هدفمند و با جدیت بیشتر مورد توجه قرار دهد تا نقش و سهم دولت در پوشش پیشدبستانی محقق شود.
پیشنهاد: دولت باید تضمینکننده کیفیت، عدالت و دسترسی رایگان پیشدبستانی در مناطق محروم باشد.
۸- تعیین مرز وظایف و مسئولیتها: دولت یا مجلس؟
بر اساس اصول قانون اساسی و تفکیک قوا، تغییرا ت ساختاری دستگاهها و دورههای آموزشی در حوزه وظایف قوهمجریه (وزارت آموزش و پرورش) است. مجلس میتواند خطمشیهای کلان را تصویب کند، اما اجرای خطمشیها توسط مجریان را بیشتر به رسمیت بشناسد. طراحی و اجرای ساختار پیشدبستانی ماهیت اجرایی دارد و باید توسط وزارت آموزش و پرورش و با پشتوانه سیاستپژوهی وکارشناسی دقیق انجام شود.
پیشنهاد: به منظور تعیین مرز اجرا با خطمشیگذاری و قانونگذاری، تغییرات دورههای آموزشی و تغییرات ساختاری متناسب با نیاز ذینفعان بر عهده وزارت آموزش و پرورش باشد.»
