رئیس جمهوری ، مسئولان، ادیبان و هنرمندان درگذشت این کارگردان مؤلف را تسلیت گفتند
ایران بار دیگر یکی از مفاخر بزرگ فرهنگ و هنر خود را از دست داد. بهرام بیضایی، کارگردان، نمایشنامهنویس، فیلمنامهنویس و پژوهشگر برجسته، همزمان با روز تولدش در ۸۷سالگی در آمریکا درگذشت و جامعه هنری کشور را در سوگ مردی نشاند که سالها با آثار خود، تاریخ، اسطوره و زبان ایرانی را زنده نگاه داشت.
بهرام بیضایی از دهه ۱۳۴۰با فعالیت در مطبوعات و نقدهای تئاتری، نقش مهمی در روشنفکری هنری ایران ایفا کرد. او در مجلات «آرش»، «سخن» و پس از انقلاب در نشریات «چراغ»، «آدینه» و «دنیای سخن» با مقالاتی عمیق درباره تاریخ، اسطوره، زبان و فرهنگ، جایگاه خود را تثبیت کرد. نوشتهها و آثار بیضایی آگاهانه، غیرعامهپسند و فلسفی بودند، درست مانند آثار سینمایی و تئاتری او که همواره با دقت و ژرفاندیشی ساخته شدند.
او در آثار نمایشی و سینمایی خود، به بازخوانی اسطورهها و تاریخ ایران پرداخت و با نگاه نقادانه به زمانه خود، نشان داد که هنر میتواند آیینهای برای بازتاب جامعه، اندیشه و تاریخ باشد. بسیاری از آثار او، از جمله نمایشنامههای ماندگارش و فیلمهایی که ساخت، با موضوعات تاریخی و اجتماعی، ترکیبی از فرهنگ غنی ایرانی و دغدغههای روز جامعه را به نمایش گذاشتند.
پیام تسلیت رئیسجمهوری
رئیسجمهوری در پیامی درگذشت زندهیاد بهرام بیضایی، هنرمند و کارگردان برجسته سینما و تئاتر ایران را تسلیت گفت.
به گزارش ایسنا، مسعود پزشکیان در پیام خود ضمن تسلیت درگذشت این هنرمند و کارگردان برجسته سینما و تئاتر ایران به خانواده محترم ایشان، جامعه هنری و فرهنگی کشور تصریح کرد: «درگذشت هنرمند و کارگردان برجسته سینما و تئاتر ایران، زندهیاد بهرام بیضایی، ضایعهای برای جامعه هنری و فرهنگی کشور است. وی از زمره هنرمندان مؤلفی بود که توانست هنر را با تفکر، تاریخ را با اسطوره و نمایش را با هویت ایرانی درآمیزد و آثاری خلق کند که فراتر از صحنه تئاتر و قاب سینما، در حافظه فرهنگی ملت ایران ماندگار شوند . بیتردید، آثار ماندگار خالق «روز واقعه»، سرمایهای ماندگار برای فرهنگ ایرانزمین و بخشی ارزشمند از میراث فکری و هنری این مرز و بوم بهشمار میآید و در گذر زمان، بر غنا و اثرگذاری آن افزوده خواهد شد.»
پیام وزیر فرهنگ
سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در پیامی با تسلیت درگذشت بیضایی نوشت: «زندهیاد بیضایی در طول سالهای فعالیت هنری خود، با خلق آثار نمایشی و سینمایی و توجه به ریشههای فرهنگی و اسطورهای، سهمی درخور در گسترش روایتگری ایرانی ایفا کرد. پژوهش و ارتقای دانش نمایش و تربیت نسلهای جدید، بخشی از میراث فرهنگی این استاد هنرمند است.»
محمدرضا عارف، معاون اول رئیسجمهوری نیز بیضایی را نه صرفاً هنرمند بلکه «معمار اندیشه در هنر» توصیف کرد و افزود: «او روایت تاریخ، اسطوره و هویت ایرانی را با زمانه خود بازخوانی کرد و آثاری آفرید که فراتر از زمانه خود ایستادند. بیضایی به ما آموخت که هنر میدان پرسش است، نه تکرار و فرهنگ، زیستگاهی زنده است، نه خاطرهای ایستا.»
واکنش ادیبان
محمدرضا شفیعی کدکنی شاعر معاصر، پس از درگذشت بهرام بیضایی کارگردان تئاتر و سینما، در وصف او چنین سرود: او به راه خویش میرود بی که اعتنا کند/ بر این و یا بر آن/ میشکافد آسمان سبز صبح را/ رو به رنگهای بیکران.
دریغ بیضایی!
محمود دولتآبادی، نویسنده پیشکسوت کشورمان نیز در یادداشتی برای ایسنا به درگذشت بهرام بیضایی واکنش نشان داد. در بخشی از این یادداشت آمده است:
دریغ بیضایی!
چه غریبانه یکان یکان از دست میرویم.
چه غریبانه یکایک غریبمرگ میشویم.
هنوز رطوبت خاک و کفن ناصر تقوایی خشک نشده که خبر از دست رفتن بهرام بیضایی، چشمان مرا مرطوب میکند. چه تکستارههای درخشانی که دور و دورتر ایستاده ماندند تا در گوشههایی از این عالم، دق بیارند، درد و رنج زیستن را تاب آورند و سرانجام سر بر بالین عدم در خاک فرو بنشینند؛ با دلی ناخرسند که میشد چنین نباشد. از آن که هنرمندی چون بهرام بیضایی با کار و خلاقیت خود زندگی میکرد، چنان جوشان که دیده بودم. پس بدیهیست وقتی کار و آفرینش چنان انسانی به تعلیق درآید، هنرمند، نیمهجان برجای میماند که حالا چه کنم؟ در چنین وضع و حالتی بود که بهرام، دلخسته و دلزده گویی به قهر، کشور را ترک گفت و تن داد به تبعیدی ناخواسته... بدیهی است بیضایی از چنان دانش و تجربهای برخوردار بود که بتواند در هر کشور و هر دانشکدهای هنر تدریس کند، اما بهرام فقط اهل نظر نبود بلکه بیش و بیشتر اهل انجام نمایش بود با خلاقیتهای لحظهلحظه در مسیر تکوین یک نمایش. بهتدریج واداشته شد از صحنه هم فاصله بگیرد و رو کند سوی سینما که چون از او پرسیده شد چرا نمایش نمینویسی اقلاً؟ پاسخ داد وقتی امکان اجرا فراهم نیست چرا باید نوشت و نیازی نبود اشاره کند به نمایشهای بسیاری که نوشتهبود و در کشوی میزش داشت.
نگاه هنرمندان
رئیس سازمان سینمایی، رائد فریدزاده، فقدان بهرام بیضایی را از دست دادن یکی از «معماران هویت» سینمای ایران دانست و نوشت: «او کسی بود که نبض اسطوره را در کالبد معاصر دمید و تاریخ را نه بهمثابه گذشتهای مرده، که حقیقتی جاری و تپنده به تصویر کشید. آثار سینمایی او از جمله «رگبار» که باران آگاهی بر جانهای تشنه بود و «باشو، غریبه کوچک» که سرود همبستگی خاک و خون شد، هر یک سندی بر منزلت والای هنر در این سرزمینند .»
همسر استاد، مژده شمسایی، با دلنوشتهای احساسی از فقدان او نوشت: «زمین زیر پایم سست است وقتی او بر آن راه نمیرود. هوا برایم تنگ است وقتی او در کنارم نفس نمیکشد…جهانم خالیست وقتی صدایم نمیکند. عشق فقط کلمه است، وقتی نیست که نثارش کنم… »
خانه سینما، انجمن منتقدان تئاتر و انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران نیز پیامهایی منتشر کردند و فقدان استاد را ضایعهای جبرانناپذیر برای فرهنگ و هنر ایران دانستند. در بیانیه انجمن منتقدان آمدهاست: «فقدان او نه تنها از دست دادن یک هنرمند بزرگ، بلکه از دست دادن یک مرجع اخلاقی و فکری در هنر است؛ کسی که یادآور شد سینما و تئاتر میتوانند همزمان روشنگر، زیبا و فلسفی، فردی و جمعی باشند.»
مدیرکل هنرهای نمایشی و مدیرعامل موزه سینما نیز ضمن ابراز تسلیت، به جایگاه بیضایی در تئاتر و سینمای ایران اشاره کردند و یادآور شدند که آثار او چراغی پیشرو برای نسلهای آینده خواهد بود. انجمن بازیگران خانه سینما نیز فقدان او را از دست دادن خردمندی فرزانه برشمرد که آثارش برای آیندگان خواندنی، دیدنی و آموزنده خواهد ماند.
کیهان کلهر، نوازنده برجسته کمانچه، در دلنوشتهای شاعرانه احساسات خود را چنین ابراز کرد: «او مرغکی نشسته بر شاخهای از سرو کاشمر بود…طربنامهنویس همه مطربان گمنام و خاموش قرنها که جز شادی نخواستند و جز اندوه نبردند. تا باد چنین باد که فرهنگ ایران چنین فرزندانی بپرورد.»
اصغر فرهادی، کارگردان برجسته سینمای ایران، در واکنش به درگذشت بیضایی نوشت: «بهرام بیضایی، آموزگار بزرگ من، حالا در غربت دنیا را ترک کردهاست. حقیقتاً ایرانیتر از بهرام بیضایی در این روزگار نشناختم.»
مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی نیز فقدان او را به خانواده و دوستداران هنر ایرانی تسلیت گفت و تأکید کرد که آثار و اندیشههای بیضایی برای همیشه زنده خواهند ماند.
واکنش نشریات جهانی
همچنین «هالیوود ریپورتر» به درگذشت بهرام بیضایی واکنش نشان داد. این نشریه آمریکایی در گزارشی درباره درگذشت بیضایی نوشت: فیلم «باشو، غریبه کوچک» ساخته سال ۱۹۸۵بیضایی، در سال ۲۰۲۵در جشنواره فیلم ونیز به نمایش درآمد و جایزه بخش «کلاسیک های ونیز» را برای بهترین فیلم مرمتشده دریافت کرد؛ موفقیتی که بار دیگر جایگاه این اثر را در تاریخ سینمای ایران و جهان تثبیت کرد.
روزنامه فرانسوی «فیگارو» هم درباره بهرام بیضایی این متن را منتشر کرد: این فیلمساز پرکار در طول یک دوران حرفهای طولانی، کارگردانی ۱۰فیلم بلند سینمایی را بر عهده داشت، دهها نمایش صحنهای را کارگردانی کرد و آثار مکتوب متعددی منتشر ساخت که شماری از آنها به تئاتر ایران اختصاص دارد.
گروه ایرانشناسی دانشگاه استنفورد نیز اعلام کرده است که بهزودی جلسهای در بزرگداشت زندگی و آثار این هنرمند بیبدیل ایراندوست و ایرانشناس برگزار خواهد کرد.
بهرام بیضایی، با خلق آثار ماندگار در تئاتر، سینما، پژوهش و مطبوعات، میراثی بزرگ برای فرهنگ ایران برجای گذاشت؛ میراثی که نسلهای آینده را به تفکر، پرسشگری و احترام به تاریخ و اسطورههای ایرانی فرامیخواند. فقدان او تنها از دست دادن یک هنرمند بزرگ نیست؛ بلکه سوگی برای کل فرهنگ ایران و حافظه جمعی این سرزمین است.
روزنامه اطلاعات نیز درگذشت زنده یاد بهرام بیضایی را به جامعه فرهنگی و ادبی کشور و خانواده این کارگردان نامی تسلیت می گوید.
شما چه نظری دارید؟