عاصفه اله وردی در ضمیمه خانواده امروز روزنامه اطلاعات نوشت: تا به حال به این فکر کردهاید که چرا باید بخوابیم؟ ما حدود یک سوم سالهای عمر خودمان را در خواب میگذرانیم. واقعا خواب تا چه اندازه برای بدن ضروریست و بیخوابی، کم خوابی وبدخوابی چه اثراتی بر کارکرد مغز ما دارد؟ متخصصان روان، خواب را با کمک روشهای نوروساینس که به بررسی آزمایشگاهی مغز میپردازند، بررسی کردهاند. با هم ببینیم چقدرخواب اهمیت دارد و چرا.
چرا خواب؟
تاریکی زمان بسیار خطرناکی برای فعال بودن است. احتمال خطر سرگردانی از صخره، زمین خوردن با سر، برخورد به درخت حین فرار از شکارچی یا خوردن توتهای سمی با رنگ نادرست در تاریکی بیشتر میشود. قطعاً عدم تحرک تا طلوع خورشید باعث میشود که این خطرات به حداقل برسد.
نیازهای گونه
اگر به قلمرو حیوانات دقت کنیم، رفتارهای خواب به بهترین وجه با نیازهای هرگونه سازگار است. مثلاً دلفینها با این توانایی تکامل پیدا کردهاند که نیمی از مغز خود را در یک زمان به خواب ببرند و به نیمه دیگر اجازه دهند تا مراقب شکارچیان بالقوه باشند.
بقا
از طرفی ساکت و پنهان ماندن موجودات کوچک مثل سنجابها بقای آنها را تضمین میکند. ببرها که برترین شکارچیان آلفا در هر حلقه اکولوژیک هستند ۲۰ساعت در روز میخوابند، چرا که هیچ شکارچیای آنها را تهدید نمیکند. حالا تصور کنید برای انسانی که اینهمه در تاریکی آسیب پذیر است، وضع چگونه میشود.
به هر حال همه حیوانات به خواب میروند و در هنگام خواب حواس آنها موقتاً از کار میافتد.
تقویت حافظه
البته نظریه انعطاف پذیری مغز نشان میدهد که در طول خواب مدارهای مغز تحت فرایندهایی قرار میگیرند که در شکلگیری حافظه مهم و موثرند. در افراد زیادی دیده میشود که با کاهش خواب شبانه عملکرد تحصیل و نمرات امتحانی بد میشود. جالب اینکه هنوز هم مکانیزمهای دقیق اینکه خواب چگونه حافظه را بهبود میبخشد، ناشناخته است. اما چیزی که مشخص است اینکه در طول خواب انتقال خاطرات از مناطق موقت به مناطق ذخیره سازی انجام میشود.
آرامش پیش از خواب
پیش از اینکه خواب شروع بشود بدن در حالت استراحت قرار میگیرد و فرد چشمانش را میبندد در حالت بیداری ما با امواج بتای مغزی و در ادامه با امواج آرام آلفا مواجه هستیم. مغز در حین امواج آلفا تنفس و زبان ضربان قلب را کندتر میکند. شاید فرد در این زمان احساس کند کسی او را زمزمه میکند یا برخی وحشتهای شبانه سراغ او میآید.
خواب عمیق
مراحل خواب دو دسته کلی هستند در مرحله اول حرکات غیر سریع چشم که طی چهار مرحله به تدریج خواب عمیقتر میشود و امواج مغزی از تتا به دلتا تغییر میکند و در مرحله دوم حرکات سریع چشم که در این مرحله ما خواب میبینیم و رویاها شکل میگیرند. هر سیکل خواب حدود ۹۰ تا ۱۰۰ دقیقه طول میکشد و این سیکلهای ۹۰ دقیقهای چند بار در خواب شبانه تکرار میشود. به طور متوسط هر فرد ۴ تا ۵ سیکل خواب را هر شب تجربه میکند.
خواب و حافظه
این ارتباط سالهاست که باعث شگفتی محققان شده و طی تحقیقات مشخص شده که مغز ما به هنگام خواب با سازماندهی اطلاعات پراکندهای که در حین بیداری به دست آورده، حافظه را تقویت میکند. هرچه خواب عمیقتر باشد، پس از بیداری مطالب بیشتری را به خاطر میآوریم.
مشکلات خواب
بیخوابی، آپنه خواب، سندروم پای بیقرار، پرخوابی اختلالات ریتم چرخه خواب و بیداری، و ... بر اثر استرس یا اضطراب و سبک زندگی نادرست ایجاد میشوند و گاهی ریشههای ژنتیکی دارند.
درمانهای روانی
چهار روش برای رهایی از بیخوابی، تن آرامی، تصویرسازی، تمرکز و تلقین است. مهمترین درمانهای روانی برای بیخوابی با بهبود عادت خواب به حداقل رساندن حالتهای برانگیختگی قبل از خواب، ایجاد یک الگوی قابل اعتماد از زمان خواب، حذف مصرف کافئین بعد از ظهرها و عصر و افزایش فعالیت بدنی در روز ممکن میشود.
دارو درمانی
گاهی وقتها داروها عوارض جانبی نامطلوبی مانند نوسانات خلقی و افسردگی دارند. در این حالت مصرف دارو زمانی قابل توجیه است که این عوارض جانبی شدیدتر از خود بیخوابی نباشد. ملاتونین دارویی است که به طور معمول توسط پزشک برای مشکل خواب بیمار تجویز میشود که مثل هورمونی در بدن چرخه خواب و بیداری را بهبود میدهد.
تقویت سیستم ایمنی
کمبود خواب باعث افزایش بیماریهای التهابی ناشی از سیستم ایمنی میشود. خواب به بازیابی و بازسازی بدن کمک میکند و برای تناسب اندام بسیار مهم است.
خواب فقط عضلات را بعد از یک روز سخت بازیابی نمیکند، بلکه مغز را هم بازسازی میکند. کسانی که خواب کافی ندارند در معرض خطر افزایش فشار خون و ضربان قلب، افزایش سطح هورمون تیروئید هورمون استرس، کورتیزول و التهاب هستند که همه اثرات مضری بر کارکرد مغز دارند.
توصیههای همیشگی
سر ساعت مشخص و معین خوابیدن همیشه توصیه شده است. در هیچ سنی طبیعی نیست که دائما احساس بی قراری و خواب آلودگی یا خستگی بیش از حد داشته باشید. خواب در پیشگیری از این مشکلات بسیار کمک میکند و اگر مشکل خواب دارید از پزشکتان راهنمایی بخواهید. متعهد شوید که در سال جاری خواب خود را در اولویت قرار دهید ۷ تا ۹ ساعت خواب و زمان مشخص خواب و بیدار شدن را هدفگذاری کنید. در این صورت بدنتان از شما تشکر خواهد کرد.
