مهتاب مظفری سوادکوهی - روزنامه اطلاعات| دو سال است که «امید» به مازندران نمیآید. محیطبانان چهارچشمی مراقبند تا آمدنش را به اداره حیات وحش استان خبر بدهند. همه منتظر ورودش هستند، از مردم گرفته تا فعالان محیط زیست، منتظر آن پاهای بلند و گردن سفید که باوقار در تالاب میایستاد و «رویا» عاشقش بود. اما تا امروز خبری از او نیست.
حتی آوردن جفت هم نتوانست تکدرنای سیبری را به تالاب فریدونکنار بکشد. سال ۱۴۰۱ بود که «رویا»، درنای ماده را از بلژیک به ایران آوردند و قرار بود همراه درنای نر سیبری شود اما از آنجا که یک درنای پرورشی بود سفر به سیبری را تاب نیاورد و از همان ابتدای راه، بالهایش خسته شد و به مازندران برگشت. حالا دوسال است که در روستای «بنهکنار» فریدونکنار زندگی میکند اما از جفت تازه انتخابشده، خبری نیست که نیست.
درناها پرندگانی تکهمسر هستند و با نیامدن امید به مازندران طی دوسال گذشته، احتمال اینکه آخرین بازمانده از نسل درناهای سیبری منقرض شده و کشور ما گونه دیگری از پرندگان مهاجر خود را از دست داده باشد زیاد است.
تأثیر تغییرات اقلیمی
استان مازندران، تالابها و آببندانهای زیادی دارد که همهساله با شروع فصل سرما و یخبندان شدید در سیبری، میزبان پرندگان مهاجر بسیاری میشود.
تعداد این تالابها و آببندانها به ۸۰۰ واحد میرسد که وسعتی بالغ بر ۱۷هزار هکتار را در بر میگیرد. بیشتر این آببندانها در شهرستان بابل متمرکز شده که با ۲۰۷ آببندان، به شهر تالابی مازندران معروف است.
آببندانها به دلیل داشتن نیزارها و پوششهای گیاهی، محل مناسبی برای اتراق پرندگان مهاجر هستند.
هرساله چند صدهزار بال پرنده مهاجر به مازندران کوچ میکنند که شامل ۱۰۰ گونه پرنده زمستانگذران هستند. آنها لابهلای نیزارهای تالاب، لانه گذاشته و تخمگذاری کرده و بچههای خود را نیز تا پایان سرما در همین نیزارها بزرگ میکنند.
متأسفانه پسروی آب دریای خزر، سطح آبی تالابهای بزرگ مازندران از جمله میانکاله را پایین برده که این مسأله، سبب کاهش ۵۰ درصدی مهاجرت پرندگان به مازندران نسبت به یک دهه اخیر شده است.
کوروس ربیعی، رییس اداره حیات وحش اداره کل حفاظت از محیط زیست مازندران، تغییرات جوی و شرایط اقلیمی را یکی از مهمترین دلایل کاهش جمعیت پرندگان مهاجر به مازندران میداند و میگوید: با گرم شدن هوا و طولانیتر شدن فصول گرم سال به خصوص در یک دهه اخیر، سرزمین سیبری دچار یخبندانهای شدید گذشته نمیشود و برخی از پرندگان، همانجا میمانند. البته ما هنوز سرشماری پرندگان مهاجر امسال را به اتمام نرساندهایم.
این کار در تالاب بینالمللی میانکاله و تالاب فریدونکنار آغاز شده اما تمام نشده است. با این همه در سرشماری اولیه متوجه شدیم تعداد پرندگان مهاجر در مازندران نسبت به دو سال گذشته افزایش یافته ولی مسلما نسبت به دو دهه قبل، کاهش چشمگیری داشته است.
امسال تعداد مرغابیهای وحشی مهاجر بسیار زیاد شده ولی هنوز فلامینگوها را سرشماری نکردهایم و جمعیت قوهای فریادکش نیز نسبت به سال گذشته کمتر شده است.
همهساله دو تا سه هزار بال قو از سیبری به سواحل جنوبی دریای خزر مهاجرت میکنند که برخی از آنها در تالابهای گیلان و برخی در مازندران فرود میآیند.
تالاب میانکاله نیز علیرغم این که بخش غربیاش دچار خشکسالی شده امسال میزبان مرغابیهای زیادی بوده است. چون این پرنده روی آبچرخ، نیاز به عمق زیادی ندارد و در آبهای کم عمق هم میتواند زمستانگذرانی کند.
گونههای در خطر انقراض
ربیعی ، تالاب بینالمللی میانکاله و فریدونکنار را یکی از امنترین تالابهای ایران میداند و میگوید: در بسیاری از تالابها در استانهای دیگر، پروانه صید و شکار صادر شده اما میانکاله و فریدونکنار، منطقه شکار ممنوع هستند.
به همین دلیل پرندگان مهاجر احساس امنیت کرده و آنها را به عنوان زیستگاه خود انتخاب میکنند. ولی بالاخره در هر منطقهای، شکارچیان غیرمجاز هم وجود دارند که تنها با یک تیراندازی، پرندگان را به محیطهای ناامن دیگر فراری میدهند.
امسال فقط یک مورد شکار قوی فریادکش داشتیم که در خارج از محدوده سرخرود انجام گرفت و فرد متخلف نیز دستگیر و تحویل مقامات قضایی شد.
او از تعطیلی بازار پرندهفروشان خبر میدهد و میافزاید: اداره حفاظت از محیط زیست مازندران به شدت بر رستورانهای مستقر در محدوده تالابها نظارت دارد. هرگونه طبخ یا تهیه غذا از پرندگان مهاجر ممنوع است و پروانه کسب رستورانهای متخلف باطل خواهدشد.
دامگاهداران میتوانند برای تأمین معاش و پروتئین خود دامگاهداری کنند اما نمیتوانند این حرفه را به یک تجارت تبدیل کنند. بسیاری از گونههای مرغابی در معرض انقراض قرار گرفتهاند.
امروز جمعیت پرندگانی مثل غاز پیشانی سفید، عروس غاز، اردک سرسفید، اردک چشم طلایی، اردک بلوطی و چند گونه پرنده شکاری بسیار کم شده و در حال نابودی است.
کوروس ربیعی میگوید: تالاب میانکاله با وسعت ۵۴۰۰ هکتار و تالاب فریدونکنار به مساحت ۱۰۰ هکتار، بیشترین جمعیت پرندگان مهاجر را در خود جای میدهند. برخی از گونههای دیگر مثل کاکائیها و مرغان ماهیخوار، نوار ساحلی مازندران را به عنوان زیستگاه خود انتخاب میکنند. متأسفانه تغییر شرایط اقلیمی، گرم شدن هوا و پسروی آب دریای خزر، تالابها و آببندانهای پایدار مازندران را دچار مشکل کرده است.
از طرفی تغییر کاربری آب بندانها موجب از بین رفتن زیستگاه طبیعی این پرندگان شده و به همین دلیل مساحت زیستگاههای پرندگان مهاجر در مازندران هر روز کمتر از گذشته میشود.
تأمین غذا ، مهمترین مشکل پرندگان مهاجر
مسعود محمدی، یکی از کنشگران محیط زیستی است که بیشتر از ۲۰ سال در حوزه حفاظت از حیات وحش تالابها و آببندانها فعالیت دارد. مداوای پرندگان زخمی، تأمین غذا برای پرندگان مهاجر به کمک سمنها، برگزاری کلاسهای آموزشی و انجام مشاوره برای دامگاهداران از جمله کارهایی است که او در طول این سالها انجام داده.
او به غیر از شکار و صید غیرمجاز، تأمین غذای پرندگان مهاجر را از مهمترین مسائل موجود در تالابها میداند و میگوید: تالاب فریدونکنار، محل کشت برنج کشاورزان در فصل تابستان است که در آغاز فصل کوچ فقط به اندازه یک ماه غذا دارد.
هر بال قوی فریادکش، حداقل روزی ۳۰۰ گرم ذرت میخورد که این میزان در طول یک ماه برای گله قوها رقم قابلتوجهی میشود و تأمین آن برای اداره کل حفاظت از محیط زیست به تنهایی امکانپذیر نیست.
این مشکل در شبهجزیره میانکاله به مراتب بدتر است، چون در میانکاله برنج کشت نمیشود و غذا و دان برای پرندگان دانهخوار وجود ندارد.
پرندگانی مثل فلامینگو که ماهیخوار هستند در میانکاله مشکل چندانی ندارند اما پرندگان دانهخوار با کمبود غذا در این زیستگاه مواجهند.
در اینجا ورود تشکلهای مردمی و دوستداران محیط زیست و حیات وحش ضروری است تا نسبت به تهیه غذای پرندگان به ما کمک کرده و از پرواز پرندگان به محیطهای ناامن
جلوگیری کنند.
مشکل بعدی کشت دوم برنج در آببندانهاست. با تغییراتی که درآنها ایجاد میشود و آبگیری پیش از موعد دامگاهها، پرندگان مهاجر رغبتی برای فرود نشان نمیدهند و سواحل جنوبی کشور را به عنوان زیستگاه خود انتخاب میکنند.
محمدی، دامگاهداری را شغلی پرسود نمیداند و اعتقاد دارد آنچه که به جمعیت پرندگان آسیب میزند روشهای غیرمجاز صید است که متأسفانه در گوشه و کنار تالابها و آببندانها دیده میشود
او میگوید: یک دامگاهدار ممکن است برای راهاندازی دامگاه خود بیشتر از صد میلیون تومان هزینه کند اما سودی که در یک فصل صید نصیبش میشود به ۲۰ میلیون تومان هم نمیرسد! در این بین صیادانی هم هستند که با روشهای غیرمجاز و شکارهای فلهای، ممکن است تا ۴۰۰ میلیون تومان هم سود بکنند.
در حال حاضر تعداد رستورانهایی که مرغابی طبخ میکنند بسیار کم است، چون همه رستورانهای استان به شدت از سوی اداره کل حفاظت از محیط زیست مازندران کنترل میشوند.
بازار پرندهفروشان فریدونکنار هم نزدیک به دوسال است که جمع شده اما این موضوع مسأله را حل نمیکند، چون شکارچیان و صیادان غیرمجاز، پرندههای شکارشده را به رستورانهای متقاضی در استانهای دیگر یا به مسافران و خریداران رهگذر میفروشند.
هر مازندرانی ، یک محیطبان
این فعال محیط زیست از راهاندازی یک مجموعه هشتهکتاری پرندهنگری در فریدونکنار خبر میدهد و میگوید: ما باید تلاش کنیم تالابها را به مراکز مهم گردشگری ایران بدل سازیم. با این کار علاوه بر ایجاد زیستگاهی امن برای پرندگان مهاجر، درآمدزایی مناسبی هم برای دامگاهداران ایجاد میشود که به جای صید و شکار پرندگان از آنها به عنوان عاملی برای جذب گردشگر استفاده کنند.
با اجرای طرح پرندهنگری، پرندگان مهاجری که زخمی و مداوا میشوند یا پرندگانی که تابستان و پیش از موعد به مازندران میآیند و حتی پرندگانی که دامگاهداران صید میکنند به این مجموعه انتقال یافته و در معرض دید عموم قرار میگیرند.
در حال حاضر فقط ۲۷۰ نیروی محیطبان در ۷۰ پاسگاه محیطبانی استان کار میکنند که این تعداد برای محفاظت از عرصههای زیستی و مقابله با تخلفات صید و شکار کافی نیست. در چنین شرایطی هر مازندرانی باید یک محیطبان باشد و به حفاظت از سرمایههای زیستمحیطی و حیات وحش استان کمک کند.