«رئیس کنفدراسیون صادرات ایران گفت: طبق آمارها صادرات فرش ایران در سال ۱۴۰۳ به ۴۱.۷ میلیون دلار رسیده است که نسبت به سال ۹۶ روند کاهشی چشمگیری را نشان می‌دهد.
وی افزود: این در حالی است که ارزش صادرات فرش ایران در دهه ۷۰ حدود ۲ میلیارد و ۱۱۲ میلیون دلار و در سال ۱۳۹۶ نزدیک به ۴۲۶ میلیون دلار بود که بی توجهی به این صنعت منجر به کاهش صادرات شده است.»۱
فرش ایرانی یکی از مهمترین نمادهای فرهنگ ایران و اصلی‌ترین رکن صنایع دستی این مرز و بوم است. قدمت صادرات فرش دست باف ایران به دوران باستان بازمی‌گردد. این قالی ایرانی بود که هنر ایرانی را در جهان معرفی کرد. قالی‌های ایرانی به جا مانده از قرون گذشته، در مشهورترین موزه‌های دنیا نگهداری می‌شود. حتی تا این زمان اگر گذرمان به این موزه‌ها بیفتد، می‌توانیم جلوه‌گری نمادهای مهم فرهنگ و هنر ایران تاریخی را در این فرش‌های قدیمی ایرانی نظاره‌گر باشیم. قالیبافان ایرانی ماه‌های متمادی پشت دارهای قالی می‌نشستند و با سرانگشتان خونین نقش‌های زیبای ایرانی چون طرح‌های اسلیمی، گلدار، شاه عباسی، شکارگاه و هندسی را می‌بافتند. از فرش‌های ابریشمی تولیدی در کارگاه‌های سلطنتی تا قالی‌های پشمی که در چادرهای عشایری بافته می‌شدند، هم حامل مهم فرهنگ و هنر ایران تاریخی بودند و هم محل مهم درآمد اقتصادی خانواده و مملکت به حساب می‌آمدند. 
بر اساس آنچه که منابع تاریخی یونانی نوشته‌اند، قالی‌های نفیسی در کاخ‌های هخامنشیان وجود داشت. زمانی که اسکندر دستورداد تا تخت جمشید را به آتش بکشند، این قالی‌ها نیز از بین رفت. گزنفون که در سالهای حکمرانی اردشیر دوم هخامنشی به ایران آمده بود، از کارگاه‌های سلطنتی سخن گفته که به بافتن قالی مشغول بودند. در دوره‌ی پس از اسکندر، فرش ایرانی همچنان مورد توجه قدرتمندان جهان آن روزگار قرار داشت، به شکلی که قالی دستباف ایرانی زینت‌بخش کاخ بطلمیوس در اسکندریه بود.
 در دوران حکمرانی اشکانیان و ساسانیان؛ علی‌رغم جنگهای متمادی میان ایران و روم؛ فرش ابریشمی ایران به روم صادر می‌شد و در خانه‌ها و قصرهای افراد سرشناس روم گسترده بود. توصیف نمونه‌ای از قالی‌های گرانبها که در دوره ساسانیان بافته شدند، در منابع تاریخی آمده است. فرشی به نام «بهارستان» را که در بافت آن علاوه بر نخ ابریشم از تارهای طلا و نقره استفاده شده بود و به مروارید و گوهر مزین بود، در کاخ تیسفون گسترده بودند. توصیف این شاهکار هنری در منابع تاریخ ایران اسلامی، نمونه‌ای اعجاب‌انگیز از هنر ایران باستان است.
قالیبافی در ایران دوره‌ی اسلامی کماکان ادامه یافت و در اماکن حکومتی و مذهبی قالی‌های زیبا زمین را می‌پوشاندند. سفرنامه نویسان نیز گاهی به تولید و فروش قالی در شهرهای گوناگون ایران اشاره کرده‌اند. گزارش‌هایی از دوره‌ی حکمرانی ایلخانان وجود دارد که بر اساس آن مشخص می‌شود، قالی‌های ایرانی از بندرهای خلیج فارس به هند و اروپا صادر می‌شد. از دوره‌ی تیموریان، تحولی مهم در هنر؛ به ویژه در زمینه‌ی طرح‌های قالی؛ رقم خورد و نقشه‌های زیبایی برای قالی‌ها طراحی شد. با به قدرت رسیدن صفویان و حمایت حکومت در بهبود کیفیت قالیبافی، فرش‌هایی تولید و به بازار عرضه شدند که در دنیای آن روز هواخواهان بسیاری داشت. فرش‌های ابریشمی با کیفیت و طرح‌های عالی؛ بر طبق سفارش اروپاییان؛ در کارگاه‌های سلطنتی بافته می‌شد. قالی‌هایی که با نخ‌های پشمی بافته می‌شدند هم، در طرح، رنگ و بافت از کیفیت بالایی برخوردار بودند. تا اواخر دوره‌ی صفوی تولید، تجارت و صادرات فرش رونق بسیاری داشت. اما از این زمان ضعف حاکمیت صفوی فراگیر شد و در کارگاه‌های سلطنتی فرش بافی نیز خود را به گونه‌ای نشان داد. دیگر به مانند گذشته، نقاشان و طراحان چیره‌دستی وجود نداشتند تا در این زمینه با نوآوری آثار بدیعی پدید آورند. 
با آغاز جنگهای داخلی ۷۵ ساله که از سقوط اصفهان تا آغاز حکمرانی آقا محمدخان قاجار به طول انجامید، ضربه‌ی بزرگی به صنعت فرش ایران وارد شد. اما قاجارها در پی زنده کردن میراث ایران دوره‌ی صفوی بودند. آنها تلاش کردند تا دوباره رونق صنعت فرش ایران را احیاء کنند و در این زمینه موفق بودند. این هنر ارزنده‌ی ملّی نسل اندر نسل در خانواده‌های عشایری، روستایی و شهری وجود داشت و تا دوره‌ی معاصر ادامه یافت تا به ما منتقل شد. جنگها، حاکمیت مهاجمان خارجی، بلایای طبیعی، قحطی‌های بزرگ و بیماری‌های واگیر نتوانستند این میراث بزرگ فرهنگی را از ما بگیرند و تا چند سال پیش کماکان قالی ایرانی در صدر بازار فرش جهان می‌درخشید. اما اکنون چین، هند، پاکستان و حتی ترکیه در تولید فرش رقیب ایران شده‌اند و فرش را با قیمتی ارزان‌تر تولید و بازار عرضه می‌کنند. 
طراحی‌های مدرنِ سازه‌ها به گونه‌ای انجام می‌شود که گاه فرش‌های ایرانی با طرح‌های قدیمی و اصیل، در آن طراحی‌ها به جایگاه ضعیف‌تری رسیده‌اند. تحریم‌های ظالمانه و محدودیت‌های بانکی نیز بر شدت ضعف بازار فرش ایران در جهان افزوده است و رقبای ایران با استفاده از روش‌های بازاریابی اینترنتی و شرکت بدون محدودیت در نمایشگاه‌های بین‌المللی، جای ایران را در بازار فرش گرفته‌اند. صنعت فرش ایران برای اولین بار نیست که دچار مشکل شده است. از گذشته تاکنون به همت دستان هنرمند طراحان فرش و قالیبافان ایرانی، هنر تجاری بازاریان و حتی حمایت حاکمان از صنعت میهنی فرش، این میراث فرهنگی برای ما حفظ شده است. الآن بیش از هر زمان، این صنعت نیازمند یاری دولت در فراهم آوردن زمینه برای افزایش خلاقیت‌های هنری، تغییر در روش مبادلات تجاری و تبلیغات در عرصه‌ی جهانی است. صنعت فرش ایران این قابلیت را دارد تا با کیفیت عالی‌اش بر رقیبان تجاری خود غلبه کند و یکی از سودآورترین کالاهای صادراتی ایران شود.
پانویس:
۱)خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۴

راوی روزهایی که گذشت