تحرکات و رایزنی‌های فشرده میان ایران و کشورهای اروپایی در روزهای اخیر شدت گرفته و بحث درباره فعال‌سازی «مکانیزم ماشه» دوباره به صدر اخبار بازگشته است. در همین حال مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی ایران بار دیگر سناریوی خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) را به‌عنوان گزینه‌ای جدی مطرح می‌کنند؛ سناریویی که در صورت فعال‌سازی مکانیزم ماشه از سوی اروپا می‌تواند از یک تهدید لفظی به یک تصمیم راهبردی تبدیل شود.

اسماعیل کوثری، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، در گفت‌وگویی تصریح کرده که «اگر اروپایی‌ها بخواهند بار دیگر از سازوکار بی‌خاصیت مکانیزم ماشه استفاده کنند، جمهوری اسلامی ایران نیز گزینه خروج از NPT را به‌طور جدی روی میز خواهد گذاشت.» او تأکید کرده که برجام نشان داده ایران به تعهدات خود پایبند بوده، اما طرف مقابل با نقض مکرر تعهدات، توافق را بی‌اعتبار کرده است.

در همین حال علی لاریجانی دبیر شورای عالی امنیت ملی در مصاحبه با سایت رهبری یادآور شده که «این فرض همیشه وجود دارد. البته من نمی‌گویم الان کسی این را انجام می‌دهد، چون خود این هم باید با تدبیر انجام بشود و ببینیم خاصیّتی دارد یا نه. ما که دنبال بمب نیستیم؛ ولی واقعیت این است که اِن‌پی‌تی هیچ خاصیتی برای ما نداشته.»

پیامدهای احتمالی خروج از NPT

کارشناسان معتقدند خروج ایران از NPT می‌تواند پیامدهای سنگینی برای جایگاه حقوقی و دیپلماتیک کشور به همراه داشته باشد. یکی از واضح‌ترین این تبعات افزایش فشارهای بین‌المللی است. در صورت خروج، ایران عملاً نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را کنار می‌گذارد و همین موضوع می‌تواند بهانه‌ای برای فشارهای سیاسی و تحریم‌های شدیدتر باشد.

این اقدام احتمالی از سوی ایران همچنین سبب تغییر معادله در شورای امنیت می‌شود. فعال‌شدن مکانیسم ماشه بازگشت تحریم‌های شورای امنیت را در پی دارد، اما خروج از NPT می‌تواند معادله را پیچیده‌تر کند و ایران را در موقعیتی مشابه کره‌شمالی قرار دهد.

خروج ایران از NPT با افزایش نگرانی منطقه‌ای نیز همراه خواهد شد، زیرا چنین تصمیمی می‌تواند مسابقه تسلیحاتی در خاورمیانه را دامن بزند و روابط ایران با همسایگان عربی و ترکیه را وارد مرحله جدیدی کند.

با این حال برخی تحلیلگران می‌گویند صرف تهدید به خروج، می‌تواند یک ابزار چانه‌زنی در برابر غرب باشد؛ چرا که اروپا و آمریکا نگران پیامدهای امنیتی و سیاسی چنین تصمیمی هستند.

دیپلماسی یا رویارویی؟

به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی در آستانه یک تصمیم راهبردی قرار گرفته است. از یک سو، پایبندی به NPT بدون بهره‌مندی از مزایای آن، به تعبیر لاریجانی «هیچ خاصیتی برای ایران ندارد». از سوی دیگر، خروج از این پیمان می‌تواند ایران را در انزوای شدیدتر بین‌المللی قرار دهد.

کوثری می‌گوید: «ما هیچ‌گاه از قانون عدول نکرده‌ایم، اما اگر طرف مقابل بخواهد غیرقانونی عمل کند، خروج از NPT یکی از گزینه‌های قطعی ایران خواهد بود.» با این حال لاریجانی بر «تدبیر و محاسبه هزینه و فایده» تأکید دارد.

ایران اکنون بر سر یک دوراهی راهبردی ایستاده است؛ ماندن در NPT با وجود بی‌اعتمادی به تعهدات غربی‌ها یا خروج از این پیمان و پذیرش تبعات سنگین بین‌المللی. اظهارات کوثری نشان می‌دهد که سناریوی خروج همچنان به‌عنوان گزینه‌ای واقعی روی میز است، اما تأکید لاریجانی بر «محاسبه هزینه و فایده» بیانگر آن است که تصمیم نهایی بیش از آنکه واکنشی شتابزده باشد، نیازمند سنجش دقیق شرایط و پیامدهاست. در چنین فضایی، رایزنی‌های دیپلماتیک می‌تواند تنها مسیری باشد که مانع از تشدید بحران و ورود به مرحله‌ای غیرقابل بازگشت شود.