دکتر بهرام امیراحمدیان
مجتمعهای عظیم و کارخانههای اسلحهسازی، چه در غرب و چه در شرق، بدنبال یافتن بازاری برای آزمایش کارایی تسلیحات در میدان نبرد هستند. این آزمایشگاههای عملی میدانی اغلب در کشورهای کمتر توسعهیافته در آسیا، آفریقا، آمریکای لاتین، اروپای شرقی و جمهوریهای استقلالیافته از اتحاد شوروی برپا شدهاند.
حملات هواپیماهای بی-۲ایالات متحده و بهکارگیری بمبهای سنگرشکن علیه تاسیسات هستهای ایران، نمونه بارز تجاوز بیشرمانه آمریکا و تبدیل ایران به آزمایشگاهی برای آزمودن سلاحهای مخوف قرن ۲۱است .اوکراین، گرجستان، آذربایجان، ارمنستان از جمهوریهای شوروی، سوریه، عراق، اسرائیل، لبنان، فلسطین، یمن در خاورمیانه و سومالی و سودان در آفریقا… همه برای صحنه عملیاتی و آزمون نوع و اثرات کاربرد سلاحهای مدرن، رفع معایب، فروش تسلیحات، پاکسازی زرادخانهها از سلاحهای قدیمی، بازکردن فضا برای سلاحهای جدید، رونق اقتصادی در مجتمعهای نظامی-صنعتی و شکوفایی اقتصادی کشورهای صادرکننده سلاح صورت میگیرد.فعالیت تولید تسلیحات برای صادرکنندگان، ایجاد اشتغال، تولید ارزش افزوده و رشد اقتصادی، و برای کشورهای واردکننده، هزینه، رکود اقتصادی، کمبود در بخشهای تولیدی و ناکافی بودن خدمات عمومی توسط دولتها بههمراه دارد.تولید و تجارت اسلحه هرچه بیشتر و پیشرفتهتر میشود، میزان کشتار، آوارگی، سیل مهاجران و پناهندگان به مناطق غیرجنگی افزایش مییابد. جنگ و ناامنی در آفریقا و آسیا، بهویژه خاورمیانه، و جنگ و کشتار بیرحمانه مردم فلسطین توسط ارتش مسلح و مجهز اسرائیل، موجب بدبختی و فلاکت ملتهای ضعیف شده است. با این وجود، جامعه جهانی بیتفاوت به این فرایند، در حال مماشات با بینظمی و جنگ در گوشه و کنار جهان است.
تولید و تجارت اسلحه
بر اساس گزارش سال ۲۰۲۵موسسه مطالعات بینالمللی صلح در استکهلم، ۶۴کشور به عنوان صادرکننده تسلیحات عمده در سالهای ۲۰۲۰-۲۰۲۴معرفی شدهاند. پنج صادرکننده بزرگ اسلحه در آن دوره — ایالات متحده آمریکا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان — کمتر از سه چهارم (۷۲درصد) کل صادرات تسلیحات را به خود اختصاص داده بودند. صادرات تسلیحات ایالات متحده و فرانسه بین سالهای ۲۰۱۵-۲۰۱۹و ۲۰۲۰-۲۰۲۴افزایش یافت، در حالی که صادرات تسلیحات روسیه، چین و آلمان کاهش یافت.ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپای غربی با هم ۷۳درصد از کل صادرات تسلیحات را در سالهای ۲۰۲۰-۲۰۲۴به خود اختصاص دادهاند که در مقایسه با ۶۱درصد در سالهای ۲۰۱۵-۲۰۱۹افزایش نشان میدهد.
روسیه، کشوری که درگیر جنگ علیه اوکراین است، صادرات تسلیحات آن بین سالهای ۲۰۱۵-۲۰۱۹و ۲۰۲۰-۲۰۲۴به میزان ۶۴درصد کاهش یافته است. روسیه ۷.۸درصد از صادرات جهانی تسلیحات را در سالهای ۲۰۲۰-۲۰۲۴به خود اختصاص داده است. کاهش صادرات تسلیحات روسیه قبل از تهاجم تمامعیار به اوکراین در سال ۲۰۲۲آغاز شد. در سالهای ۲۰۲۰و ۲۰۲۱، حجم صادرات نسبت به هر سال دیگری از دو دهه قبل (۲۰۰۰تا ۲۰۱۹) بسیار کمتر بود (از ۲۲تا ۷۳درصد کمتر). این مورد تا حد زیادی در نتیجه کاهش سفارشات از چین و هند بود.نکته دیگر آنکه روسیه در جنگ علیه اوکراین مقدار زیادی از تولیدات اسلحه را در جبهههای نبرد مصرف میکند و حتی در موردی ناگزیر به واردات اسلحه از شرکای خود (از جمله کره شمالی) شده است. دو سوم صادرات تسلیحات روسیه در سالهای ۲۰۲۰-۲۰۲۴به سه کشور رسید: هند (۳۸درصد)، چین (۱۷درصد) و قزاقستان (۱۱درصد). تحویل صادراتی معلق روسیه در مقایسه با ایالات متحده در سطح پایینی قرار دارد و برای چندین دسته تسلیحات بسیار پایینتر از فرانسه و کره جنوبی است. قابل توجهترین تحویلهای معلق روسیه تحت قراردادهایی با هند، ایران و عربستان سعودی است.
اوکراین بزرگترین واردکننده تسلیحات عمده در جهان در سالهای ۲۰۲۰-۲۰۲۴بود، زیرا واردات آن در مقایسه با سالهای ۲۰۱۵-۲۰۱۹تقریباً ۹۶۲۷درصد افزایش یافته است. این تنها کشور اروپایی در میان ۱۰واردکننده برتر اسلحه جهان در سالهای ۲۰۲۰-۲۰۲۴بود .ایالات متحده در سالهای ۲۰۲۰-۲۰۲۴با سهم ۴۳درصدی از صادرات جهانی تسلیحات، بزرگترین صادرکننده تسلیحات عمده بود. واردات تسلیحات توسط کشورهای خاورمیانه در سالهای ۲۰۲۰-۲۰۲۴، ۲۰درصد کمتر از سالهای ۲۰۱۵-۲۰۱۹بود. چهار کشور از ۱۰واردکننده بزرگ تسلیحات جهان در این دوره در خاورمیانه بودند: قطر، عربستان سعودی، مصر و کویت. بیش از نیمی از واردات تسلیحات خاورمیانه از ایالات متحده (۵۲درصد) بود.
تامینکنندگان بزرگ بعدی خاورمیانه، ایتالیا (۱۳درصد از واردات منطقهای)، فرانسه (۹.۸درصد) بودند و بین سالهای ۲۰۱۵-۲۰۱۹و ۲۰۲۰-۲۰۲۴، واردات تسلیحات توسط اسرائیل تا حد زیادی ثابت باقی ماند (۲.۳درصد). اسرائیل پانزدهمین واردکننده بزرگ تسلیحات در جهان در سالهای ۲۰۲۰-۲۰۲۴بود که از رتبه چهاردهم در سالهای ۲۰۱۵-۲۰۱۹کاهش یافته است. ایالات متحده در سالهای ۲۰۲۰-۲۰۲۴بزرگترین تامینکننده تسلیحات عمده به اسرائیل بود (۶۶درصد از واردات تسلیحات اسرائیل) و پس از آن آلمان (۳۳درصد)
قرار داشت.
واردات اسرائیل از ایالات متحده شامل هواپیماهای جنگی، خودروهای زرهی و بمبهای هدایتشونده بود، در حالی که واردات اصلی از آلمان، ناوچهها و اژدرها بود. اسرائیل در عملیات نظامی خود در غزه، ایران، لبنان، سوریه و یمن که در پاسخ به حمله حماس در ۷اکتبر ۲۰۲۳انجام شد، از طیف وسیعی از سلاحهای اصلی وارداتی استفاده کرده است. بیشتر این تسلیحات — از جمله هواپیماهای جنگی که طی چندین دهه توسط ایالات متحده به عنوان کمک تأمین شده است — قبل از اکتبر ۲۰۲۳تحویل داده شده بود. در اواخر سال ۲۰۲۳، ایالات متحده کمکهای خود را به اسرائیل افزایش داد و خودروهای زرهی، بمبهای هدایتشونده و موشکها را در سال ۲۰۲۴تحویل داد .در بین سایر صادرکنندگان عمده، چین ۵.۹درصد از صادرات جهانی تسلیحات را در سالهای ۲۰۲۰-۲۰۲۴به خود اختصاص داد که سهم آن کمی کمتر از سالهای ۲۰۱۵-۲۰۱۹بود. تقریباً دو سوم صادرات تسلیحات چین در این سالها (۶۳درصد) تنها به یک کشور، یعنی پاکستان تعلق گرفت.کشورهای خاورمیانه بیشترین سهم صادرات تسلیحات آلمان را در سالهای ۲۰۲۰-۲۰۲۴ (۳۷درصد) دریافت کردند و پس از آن کشورهای اروپا (۳۴درصد) و آسیا و اقیانوسیه (۲۱درصد) قرار گرفتند.
سه کشور تقریباً نیمی از کل صادرات تسلیحات آلمان را به خود اختصاص دادهاند: اوکراین (۱۹درصد)، مصر (۱۹درصد) و اسرائیل (۱۱درصد). صادرات تسلیحات ایتالیا در سالهای ۲۰۲۰-۲۰۲۴برابر با ۱۳۸درصد بیشتر از سالهای ۲۰۱۵-۲۰۱۹بود و سهم ۴.۸درصدی از صادرات جهانی تسلیحات را به این کشور اختصاص داد. بیشترین سهم صادرات تسلیحات ایتالیا (۷۱درصد) به کشورهای خاورمیانه تعلق گرفت.یادآور میشود که با بروز و ظهور پهپادها در فضای جنگ، تولید و تجارت اسلحه فضای جدیدی ایجاد کرده است که به کاهش هزینه، افزایش بهرهوری و کارآمدی بیشتر منجر شده است. بهکارگیری پهپادها در جنگ ۴۴روزه سال ۲۰۲۰جمهوری آذربایجان علیه ارمنستان، جنگ قرن ۲۱علیه قرن ۲۰بود. بهکارگیری پهپادها و موشکهای ایران در پاسخ به حملات اسرائیل، فضای جنگهای قرن گذشته را دگرگون کرده است. در یادداشتهای بعدی به این مساله بیشتر خواهیم پرداخت .
شما چه نظری دارید؟