نام «صنیع الدوله» در ادبیات سیاسی و اجتماعی ایران مترادف با بنیانگذاری در برخی صنایع و راه آهن و بعضی خدمات عمومی است و یکی ازخدمات وی ایجاد کارخانجاتی در گوشه وکنار مملکت است واز آنها، همین کارخانه نخ تابی است که راپورت افتتاح آن باحضور رضاشاه در۸ مهر۱۳۰۶ در جریده اطلاعات و دیگر جراید منتشرشد. در راپورت مزبورآمده است: امروز ساعت پنج بعدازظهر کارخانه نخ تابی مرحوم صنیع الدوله از طرف اعلیحضرت همایونی افتتاح یافت. قبل از تشریف فرمایی اعلیحضرت،آقایان وزیردربار- رئیس الوزراء – وزیرمعارف – وزیرداخله – کفیل وزارت خارجه و رئیس کل تشکیلات نظمیه وجمعی از رجال ومحترمین حضور داشتند .اعلیحضرت همایونی پس ازبازدید دوائر و موسسات قشونی عشرت آباد که ساعت چهار بعد از ظهربه آنجا تشریف برده بودند،درمحل کارخانه تشریف فرما گردیده تمام ماشینهاو قسمتهای مختلف کارخانه را بازدید فرموده سپس درحضور همایونی موتورکارخانه بکار افتاده شروع به نخ تابی نمود. ازیک طرف پنبه وارد شده و از طرف دیگر ماشین، نخ تابیده خارج میشد. مدیریت کارخانه با میرزا حسینخان و بارد مهندس میباشد.
درباره صنیع الدوله
درباره مرحوم صنیع الدوله نوشته اند که او از رجال صنعتگر اواخر قاجاریه و نخستین رئیس مجلس شورای ملی بود.
در کتاب خاطرات اعتمادالسطنه درباره او آمده است که: مرتضیقلیخان صنیعالدوله، دوّمین پسرِ میرزا علیقلیخان مخبرالدوله و نوادهٔ رضاقلیخان هدایت بود. وی در شب یکشنبه ۹ صفر ۱۲۷۳ قمری در محلهٔ چال میدان تهران زاده شد. در هفت سالگی به همراه برادرش مهدی قلیخان در معیت ناصرالدینشاه به عتبات عالیات رفت. در هفده سالگی یعنی در سال ۱۲۵۲ خورشیدی به همراه پدرش، ناصرالدینشاه را در سفر به اروپا همراهی کرد. وی تحصیلات خود را میان سالهای ۱۲۵۵ تا ۱۲۶۳ خورشیدی در برلین در رشتهٔ معدنشناسی و در مدرسهٔ صنعتی آلمان به پایان رساند. صنیعالدوله به زبانهای آلمانی وفرانسوی تسلط کامل داشت وبه انگلیسی آشنایی داشت. وی در سال ۱۲۵۹خورشیدی به ایران بازگشت.
پس از بازگشت به ایران به دستور ناصرالدینشاه به ادارهٔ معادن وزارت علوم رفت و مشغول به کار شد. نخستین فعالیت وی در این مقام،تلاش برای استخراج معدن سرب پسقلعه شمیران تهران بود.دراین راه با مشکلات بزرگی مواجه شد که در نهایت کار نیمهکاره ماند.
به کوشش پدرش در تلگرافخانه و وزارت معادن مشغول به کار شد. در سال ۱۲۶۶ با احترامالسلطنه، دختر مظفرالدینشاه ازدواج کردو در ۱۲۷۳ به همراه حاجی محمدتقی شاهرودی که از بازرگانان ثروتمند آن دوره بود، یکی از اولین کارخانههای نخریسی ایران را در تهران راه انداخت. گفته میشود که محصول این کارخانه مرغوب بوده و حتی ناصرالدینشاه در بازدید از آن به تحسین محصولات پرداخته است. اما رقابت دولتهای روسیه و انگلستان و ارزانفروشی بازرگانان آن کشورها باعث شد کارخانه دچار ضرر شده و در نهایت تعطیل شود.
وی همزمان با احداث کارخانه ریسندگی یک کارخانه فلزکاری هم در تهران راهاندازی کرده بود. تولیدات این کارخانه، پایههای چراغ و چند نوع چراغ چدنی بود که به «چراغهای صنیعالدوله» مشهور شد.صنیعالدوله به دلیل کمبود منابع مالی مجبور به تعطیلی این کارخانه شد و عدم موفقیت در صنعت باعث شد وارد عرصه سیاست شود.
او در ۱۲۷۵ به ریاست ضرابخانه وخزانهداری منصوب شد اما تنها یک سال بعد از هر دو سمت استعفا داد. او درسال بعد به وزارت قورخانه و پستخانه منصوب شد.در سال ۱۲۸۲ خورشیدی به ریاست ادارهٔ پست و گمرک منصوب شد. و توانست در سال ۱۲۸۳ امتیاز ساخت راههای اتوموبیلرو در ایران را بدست آورد. وی همچنین صاحب دهکدهای در مشهد مرغاب فارس بود و در اطراف تهران املاک بسیاری داشت.
با صدور فرمان مشروطیت در سال ۱۲۸۵ از سوی مظفرالدین شاه مقدمات تدوین نخستین نظام نامه انتخاباتی فراهم آمد. نظام نامه انتخاباتی مجلس اول در ابتدا در نسخه های متعدد نوشته شد. اما با ورود صنیع الدوله به جمع نویسندگان نظامنامه به جهت توانمندی و دانش ایشان سرانجام نظام نامه انتخاباتی به تصویب مظفرالدین شاه رسید. مخبرالسلطنه، محتشم السلطنه به همراه دو فرزند مشیرالدوله (میرزاحسن خان و میرزا حسین خان) از دیگر اعضای کمیسیون نظام نامه انتخابات بودند
در ۱۴ مهر ۱۲۸۵ پس از افتتاح اولین دورهٔ مجلس شورای ملی، صنیعالدوله به ریاست آن انتخاب شد و چندی بعد از آن مقام استعفا داد. دلیل این استعفا دریافت یک نامهٔ تهدیدآمیز پس از ترور امینالسلطان بود.
از آن پس با سمت وزیر مالیه در دو کابینه مشیرالسلطنه و وزیر علوم و فواید عامه در کابینههای ناصرالملک و نظام السلطنه شرکت داشت. در ترمیم کابینه نظامالسلطنه در ۲۶محرم ۱۳۲۶ (اسفند ۱۲۸۶) وزیر مالیه شد پس از دورهٔ استبداد صغیر و فتح تهران بهدست مجاهدان با بازگشایی مجلس بار دیگر به نمایندگی انتخاب شد اما با تشکیل کابینهٔ اول محمدولی سپهدار تنکابنی به وزارت معارف و اوقاف منصوب شد. با سقوط این کابینه در تیر ۱۲۸۹ به مجلس بازگشت و در کابینهٔ دوم حسن مستوفیالممالک در هشتم آبان ۱۲۸۹ به مقام وزارت مالیه رسید. از جمله مهمترین اقدامات او در دوران سه ماهه وزارتش، تقدیم لایحهای به مجلس برای نظاممند کردن تجارت تریاک بود. این لایحه یک ماه پس از مرگ او با عنوان قانون تحدید تریاک به تصویب مجلس رسید.
صنیعالدوله در پانزدهم بهمن ۱۲۸۹ هنگامی که در راه تقدیم اولین بودجه کشور به مجلس بود، به دست یک گرجی و همدست ارمنی او (هر دو تبعهٔ روسیه) به قتل رسید. در بازجویی از قاتلین گفته شد که اختلاف مالی با صنیعالدوله داشتهاند ولی اصل قضیه این بود که صنیعالدوله به عنوان یک حامی تولید بودجهای را تنظیم کرده بود که دست دلالان و وارد کنندههای خارجی را بسته بود و بودجه در راستای تولید بود و به همین دلیل منافع کشورهای خارجی روس و انگلیس با توجه به انقلاب مشروطه و بودجه کنونی به خطر میافتاد لذا صبح تقدیم بودجه ترور شد . قاتل و همدستش پس از بازجویی به سفارت روسیه تحویل داده شدند. صنیع الدوله از همسر خود احترام السلطنه صاحب سیزده فرزند شد. احترامالسلطنه نیز در سال ۱۲۸۲ شمسی در گذشت.
شما چه نظری دارید؟