افتتاح موزه بزرگ مصر در جیزه، بار دیگر نگاه جهانیان را به شکوه تمدنهای باستانی جلب کرد؛ موزهای با وسعت ۵۰هکتار، هزاران اثر تاریخی و معماریای که ترکیبی از عظمت باستان و فناوری مدرن است. در حالیکه مصر با این پروژه عظیم، میراث خود را در مقیاس جهانی بازتعریف کرده، کارشناسان ایرانی از نبود موزهای درخور برای معرفی تمدن چندهزارساله ایران ابراز تأسف میکنند.
به گزارش ایلنا، موزه بزرگ مصر که پاییز امسال با حضور سران کشورها گشایش یافت، حاصل بیش از دو دهه تلاش، سرمایهگذاری بیش از یک میلیارد دلار و مشارکت صدها کارشناس مصری و بینالمللی است. این موزه در مجاورت اهرام سهگانه جیزه قرار دارد و به گفته کارشناسان، بزرگترین موزه باستانشناسی جهان محسوب میشود.
ساختمان شیشهای و مدرن آن با طراحی منحصربهفرد، دید مستقیم به اهرام را برای بازدیدکنندگان فراهم میکند. بیش از ۱۰۰هزار اثر تاریخی در ۱۲تالار اصلی این موزه به نمایش گذاشته شدهاند؛ از دوران پیشاتاریخ تا عصر رومیان. سه سالن نخست روایتگر آغاز تمدن مصر و سلسلههای اولیه فراعنهاند و تالارهای میانی و نهایی نیز دوران پادشاهیهای میانه و نو، و دورههای متأخر و یونانی–رومی را بازنمایی میکنند.
در میان آثار برجسته، گنجینه ۵۰۰۰قطعهای توتعنخآمون و تندیس عظیم رامسس دوم با وزن ۸۳تن، جلوهای ویژه به آتریوم موزه بخشیده است. هدف اصلی این طرح، به گفته مسئولان مصری، فراتر از حفاظت میراث فرهنگی است؛ آنان میخواهند میراث باستان را به ابزاری برای هویت ملی، جذب گردشگر و توسعه فرهنگی تبدیل کنند. رسانههای جهان نیز این مجموعه را «نماد نوین مصر باستان در عصر مدرن» نامیدهاند.
در همین حال، دکتر سیدمنصور سیدسجادی، باستانشناس برجسته و سرپرست کاوشهای شهر سوخته، در گفتوگو با ایلنا با تأکید بر ضرورت بازنگری در نظام موزهداری ایران گفت: «ایران با این پیشینه تاریخی عظیم، هنوز موزهای درخور فرهنگ خود ندارد. موزههای فعلی کشور پاسخگوی نیاز ۸۰سال پیش ما هستند، نه امروز. »
به گفته او، حتی موزه ملی ایران که از قدیمیترین و مهمترین موزههای کشور است، دیگر ظرفیت نمایش آثار گسترده حاصل از کاوشهای باستانشناسی را ندارد.«موزه ایران باستان در زمان رضاشاه ساخته شد و ارزش تاریخی خود را دارد، اما اکنون باید ساختمانهای اطراف آن از جمله وزارت خارجه قدیم، پست و شهربانی سابق در طرح جامع میدان مشق به موزه ملی افزوده شوند تا هر دوره تاریخی جایگاه مشخصی داشته باشد.»
سجادی با اشاره به تجربه موفق مصر در ساماندهی موزهها، وضعیت فعلی را نتیجه نبود برنامهریزی و نظام منسجم دانست: «در مصر بیش از صد سال است که کاوشهای سازمانیافته باستانشناسی انجام میشود. امروز آنها برای هر اثر، مسیر و مأموریت مشخص دارند، اما ما حتی نمیدانیم در مخازن موزه ملی چه تعداد شیء تاریخی نگهداری میشود. »
او ابا اشاره به اینکه حجم عظیمی از آثار تاریخی در انبارهای موزههای ایران خاک میخورد، بدون آنکه برنامهای برای نمایش یا طبقهبندی آنها وجود داشته باشد، افزود :«اگر منِ باستانشناس از کاوش جدید اشیای تازهای تحویل موزه دهم، هیچ تضمینی نیست که این آثار به نمایش درآیند، چون نه فضای کافی داریم و نه ساختار مدیریتی منسجم.»
سیدسجادی با اشاره به تجربه کشورهای منطقه گفت: «در عمان موزهای ساختهاند که از نظر وسعت بیش از بیست برابر موزه ملی ایران است. در بازدید از آن موزه، آثار جیرفت و شهداد را دیدم که در ویترینهایشان به نام خود نمایش میدادند.»
او با ابراز تأسف از این وضعیت تأکید کرد: ایران، همچون چین، مصر و فلات آناتولی، از کهنترین مراکز تمدنی جهان است، اما فاقد موزهای در مقیاس جهانی برای معرفی این میراث است. «نمیتوان تمدن ایران را با چند ویترین در ساختمانی قدیمی معرفی کرد. باید موزهای جامع با نگاه علمی و فرهنگی نو ایجاد شود.»
این باستانشناس همچنین یادآور شد که مسیر تحول موزهداری ایران باید از نو طراحی شود: «اگر بخواهیم در مسیر نوین موزهداری گام برداریم، باید کل ساختار ۸۰سال گذشته را بازبینی کنیم. ما به موزههایی مدرن، علمی و متناسب با گستره تمدنی خود نیاز داریم.»
کارشناسان معتقدند که بازتعریف موزهداری در ایران نهتنها مسئلهای فرهنگی بلکه یک ضرورت ملی است. کشوری با هزاران محوطه باستانی، از تپه سیلک و چغازنبیل تا شهر سوخته و پاسارگاد، نمیتواند بدون موزهای جامع، روایتگر تمدن خود در سطح جهانی باشد.
ایجاد موزهای ملی با مقیاس جهانی میتواند به توسعه گردشگری فرهنگی، دیپلماسی تمدنی و اقتصاد خلاق کشور کمک کند. اما برای تحقق آن، به گفته سیدسجادی، باید از الگوی کشورهای موفق چون مصر، چین و حتی عمان درس گرفت: «ما باید کاوشها را منسجم، آثار را علمی طبقهبندی، و موزهها را به مراکز زنده فرهنگی تبدیل کنیم. تمدن ایران شایسته موزهای در اندازه نام خود است.»
شما چه نظری دارید؟