پدیده قاچاق کتاب یکی از چالش‌های بنیادین صنعت نشر کشور است که اقتصاد این حوزه را بسیار تحت تأثیر خود قرار داده‌است. قاچاق کتاب، به معنای شکل‌گیری یک بازار کاذب در کنار بازار اصلی کتاب است که در آن سودجویان، نسخه افست کتاب‌ها را با قیمت‌های نازل می‌فروشند و به این ترتیب، حق مؤلف، ناشر و کتابفروش پایمال می‌شود. گفته شده این پدیده محدود به حضور عده‌ای دستفروش در مراکز فروش کتاب نیست و یک شبکه مافیایی از آن سود می‌برند. لذا یکی از روش‌های رونق دادن به صنعت نشر کشور، مبارزه با قاچاق کتاب است.
به گزارش مهر، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که همزمان با سی‌وسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با جمعی از نمایندگان صنوف نشر دیدار کرده بود، گفت: در پیمایش «ارزش‌ها و نگرش‌ها» در سال ۱۳۸۲، در پاسخ به این پرسش که «آیا کتاب غیردرسی مطالعه می‌کنید؟»، ۵/۶۳ درصد از پرسش‌شوندگان پاسخ «بله» داده بودند. در موج دوم پیمایش در سال ۱۳۹۴، این رقم به ۴/۴۱ درصد کاهش یافت و در پیمایش «مصرف فرهنگی ایرانیان» در سال ۱۳۹۸،  به ۸/۳۲ درصد رسید؛ یعنی در عرض سال‌های ۱۳۸۲تا ۱۳۹۸  تعداد کتاب‌خوان‌ها تقریباً به نصف رسید.
سیدعباس صالحی افزود: همچنین براساس پیمایش اخیر پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ، پرسش‌شوندگان به طور متوسط ۷۰دقیقه در روز در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مختلف، «متن علمی» اعم از مقاله، تحلیل و …می‌خوانند یا مستند علمی و امثال آن را مشاهده می‌کنند. این موارد نشان می‌دهد که به سمت ذائقه‌های جدید می‌رویم و برای این ذائقه‌ها باید تدابیر لازم را اتخاذ کنیم.
وی تصریح کرد: نباید فکر کنیم مخاطب ما مشابه ۵۰سال، ۳۰سال یا حتی ۱۰سال قبل است؛ در این صورت، فرهنگ و اقتصاد نشر، هر دو ضربه می‌خورند. در سال‌های اخیر تغییرات مختلف اجتماعی و فناورانه پدید آمده که باید متناسب آن برنامه‌ریزی کرد. جامعه بی‌کتاب، جامعه بی‌آیین است و جامعه بی‌آیین، جامعه بی‌هویت قلمداد می‌شود.
صالحی گفت: قالب‌های کتاب را می‌توان تغییر داد و باید آمادگی آن را داشته باشیم. زمانی از «مطلب‌های فست‌فودی» نگران بودیم اما هم‌اکنون از آن هم عبور کردیم و به قالب‌های دیگری نزدیک شدیم.
وزیر ارشاد چالش‌های اصلی حوزه کتاب را چنین برشمرد: اولین مورد «تحریک تقاضا» است؛ اینکه چگونه می‌شود در حوزه کتاب، تقاضا را تحریک کنیم. به عنوان نمونه یکی از راه‌های تأثیرگذاری بر چالش «تحریک تقاضا» این است که بررسی کنیم چطور می‌توان در آموزش ضمن‌خدمت کارکنان، توجه به کتاب را جدی‌تر مدنظر قرار داد. در این راستا کتاب‌هایی که در کارآمدی مهارتی و دانشی کارکنان مؤثر است می‌تواند مورد شناسایی و توجه قرار گیرد.
وی ادامه داد: مدارس در سال‌های آینده دچار تحول ساختاری خواهند شد و باید جایگاه کتاب (اعم از صوتی، غیرصوتی و …) را در بستر جدید تعریف کنیم. 
صالحی گفت: مسأله دیگر که جزو چالش‌های بنیادین محسوب می‌شود، «قاچاق کتاب» است؛ بازار کاذب به بازار سالم آسیب می‌زند و باید با اتخاذ تدابیری مانع از انجام این کار شویم. وظیفه داریم در ابتدا مسأله قاچاق کتاب را کنترل کنیم و سپس آن را به‌شدت کاهش دهیم. این اقدامات حتماً تأثیر قابل‌توجهی بر اقتصاد کتاب می‌گذارد که در این زمینه تجربه‌های پیشین در دولت یازدهم و دوازدهم را می‌توان دنبال و تکمیل کرد. همچنین بخش دیگری از بازار کتاب کاذب، سرقت غیرمجاز از متون منتشره است که در این زمینه فعال‌شدن سریع‌تر سامانه «مشابهت‌یار» به کمک می‌آید.
وی، ضعف مطالعات پایه و پژوهش‌های مبنایی حوزه نشر را دیگر چالش اصلی دانست و افزود: باید به پژوهش‌های جهانی دسترسی داشته و پژوهش‌های داخلی جدی‌تری هم در حوزه نشر داشته باشیم، زیرا یکی از تسهیلات پایه برای حوزه نشر، مطالعات پایه و سپس عرضه آنهاست.