دکتر زریاب از آن دسته پژوهشگرانی است که در کمترین الفاظ، بیشترین معنا را می‌رساند

مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شاهد برگزاری چهل‌ودومین نشست از سلسله نشست‌های «صد کتاب ماندگار قرن» بود؛ نشستی که با هدف بررسی و تحلیل کتاب «سیره رسول‌اللّه» اثر عباس زریاب خویی  برگزار شد و با حضور دو پژوهشگر برجسته حوزه تاریخ و متون اسلامی، سید صادق سجادی و علی بهرامیان، به گفت‌وگو درباره ساختار، روش و اهمیت این اثر اختصاص یافت.
به گزارش ایبنا، هدی جلیلی، دبیر جلسه، ضمن معرفی کتاب و رویکرد علمی زریاب خویی به تاریخ پیامبر اسلام، به دو خطر اصلی تاریخ‌نگاری سیره یعنی تاریخ‌نگری صرف و نسبی‌گرایی اشاره کرد و گفت: قرآن کریم قطعی‌ترین منبع برای بازسازی حوادث دوران پیامبر است. وی یادآور شد: با وجود حجم محدود کتاب، زریاب خویی توانسته رویکردی سنجیده و علمی در بررسی سیره ارائه دهد.
در ادامه برنامه، سید صادق سجادی با اشاره به اهمیت درک ذهنیت مؤلفان متون تاریخی اظهار کرد: بررسی سیره رسول‌اللّه بدون توجه به محیط و فضایی که نویسنده در آن زیسته، ناقص خواهد بود. دکتر زریاب از آن دسته پژوهشگرانی است که در کمترین الفاظ، بیشترین معنا را می‌رساند و همین کتاب کوتاه، دریایی از اندیشه نهفته دارد.
وی نگاه دوگانه زریاب به سیره پیامبر را چنین مورد توجه قرار داد: او هم نگاه تاریخی به سوانح زندگی پیامبر داشت و هم نگاه اعتقادی و تعبدی. صبر و مدارای شگفت‌انگیز پیامبر در مکه، از نظر زریاب، خود نشانه نبوت است و سعه صدر پیامبر، به تعبیر او، معجزه است.
سجادی همچنین به استفاده انتقادی زریاب از منابع اروپایی اشاره کرد و افزود: او با وجود بهره‌گیری از تحقیقات برخی محققان غربی، همیشه با دید انتقادی عمل می‌کرد، زیرا این پژوهشگران هرچند به منابع تسلط دارند، ذهنیتی را که در محیط اسلامی شکل گرفته، درک نمی‌کنند.
وی درباره اهمیت بخش‌های مقدماتی کتاب توضیح داد: زریاب بخش قابل توجهی از کتاب را به وضعیت عربستان پیش از اسلام اختصاص داده است؛ دانشی که بدون آن، شناخت ساختار قبیله‌ای، نسب‌ها، پیمان‌ها و سازمان اجتماعی مکه و فهم سیره پیامبر امکان‌پذیر نیست. متأسفانه در زبان فارسی کار قابل توجهی در این زمینه نشده و این کتاب خلأ مهمی را پر می‌کند.
علی بهرامیان دیگر سخنران نشست، جایگاه زریاب خویی را در مطالعات سیره بررسی کرد و گفت: زریاب در فلسفه، حکمت، ادبیات عرب و تاریخ تسلط داشت و توانست همزمان به دقت تاریخی و اهمیت امر قدسی توجه کند. او در مواجهه با جریان‌های پژوهشی معاصر که سیره پیامبر را فقط از منابع غیر اسلامی بررسی می‌کنند، رویکردی متعادل پیش گرفت؛ نه روایت‌ها را مطلقاً رد کرد و نه بی‌چون‌وچرا پذیرفت، بلکه با نقد و احتیاط بررسی نمود.
بهرامیان ادامه داد: درک سیره پیامبر بدون شناخت سیاست‌های دوره بنی‌امیه و بنی‌عباس ممکن نیست و زریاب خویی با همین نگاه ترکیبی، الگویی ارزشمند برای پژوهشگران جوان ارائه کرد. این کتاب او نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با احاطه بر قرآن، حدیث، سیره‌نگاری و تاریخ اموی و عباسی، تصویری معتدل، علمی و منصفانه از زندگی پیامبر عرضه کرد.
در پایان نشست، کلیپی از زندگی و آثار زنده‌یاد عباس زریاب خویی به نمایش درآمد و حاضران در بخش پرسش و پاسخ، به تبادل نظر درباره اندیشه‌ها و آثار وی پرداختند. این نشست با یادآوری اهمیت توجه همزمان به تاریخ و بعد اعتقادی سیره پیامبر، تصویری تازه از نگاه علمی و دقیق زریاب خویی به زندگی حضرت محمد(ص) ارائه داد و بر نقش پژوهش‌های متوازن و منتقدانه در فهم بهتر تاریخ تأکید کرد.
عباس زریاب خویی(۱۳۷۳-۱۲۹۸) مورخ، ادیب، نسخه‌شناس، نویسنده و مترجم ایرانی بود که سالیان بسیار در دانشگاه تهران در رشته‌های ادبیات فارسی، ادبیات عرب، فلسفه، زبان‌شناسی و معارف اسلامی تدریس می‌کرد.