اسما پورزنگی آبادی خبرنگار اطلاعات نوشت: افزایش گازهای گلخانه‌ای در چند دهه گذشته موجب تغییرات اقلیمی در کره زمین شده؛ تغییراتی که به دلیل تأثیرات مخربی که بر زندگی انسان‌ها و محیط زیست داشته اکنون به یکی از مسائل چالش‌برانگیز جهانی تبدیل شده است.
گازهای گلخانه‌ای گروهی از گازها هستند که توانایی نگه‌داشت حرارت در جوّ زمین را دارند. اصلی‌ترین این گازها شامل دی‌اکسیدکربن، ازن، بخار آب و متان است. برخی فعالیت‌های انسانی از جمله مصرف سوخت‌های فسیلی مثل نفت و زغال‌سنگ، صنایع، حمل‌ونقل و کشاورزی به افزایش این گازها در جوّ زمین کمک می‌کند.
کشور ما یکی از مصرف‌کنندگان بزرگ انرژی و تولیدکننده حجم بالای گازهای گلخانه‌ای در جهان است. بنا به گفته دکتر داریوش گل‌علیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، روند انتشار گازهای گلخانه‌ای در کشور طی سال‌های 1994 تا 2010 افزایشی بوده و این وضعیت بسیار نگران‌کننده است، چرا که جمعیت و میزان مصرف انرژی به‌عنوان یکی از عوامل اصلی تولید این گازها همچنان در حال افزایش است.
ما رتبه اول شدت مصرف انرژی و رتبه ششم انتشار کربن در جهان را داریم. از نظر سرانه انتشار نیز در رتبه نهم دنیا قرار داریم که اصلا وضعیت مطلوبی نیست.
حال بد محیط زیست
گل‌علیزاده که در نشست آنلاین «تغییر اقلیم، صنایع و سیاست‌گذاری انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایران» سخن می‌گفت، با اشاره به رخداد تغییر اقلیم در ایران توضیح داد: اکنون همه مردم به خوبی با پیامدهای تغییر اقلیم آشنا هستند، شاید ندانند چگونه اتفاق افتاده اما در زندگی خود آن را احساس می‌کنند. به‌عنوان مثال در شمال کشور، جنگل‌ها که یکی از کارکردهای اصلیشان جلوگیری از ایجاد سیلاب و فرسایش خاک است کارآیی خود را از دست داده‌اند که دلیل آن سوءمدیریت‌ها و عدم اتخاذ تدابیر به‌موقع و روزمرگی است که داشته‌ایم.
قرار بود تا پایان برنامه ششم با اجرای سیاست‌هایی، یک‌دوم میزان کنونی مصرف داشته باشیم ولی این اتفاق نیفتاد.
در برنامه‌های پنج‌ساله کشور از برنامه چهارم تا پایان برنامه هفتم، اهداف زیست‌محیطی متعددی داشتیم، یکی از اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله که افق آن 1404 تعریف شده نیز بهره‌مندی از محیط زیست مطلوب است ولی مسیر را داریم به گونه‌ای دیگر طی می‌کنیم و نتیجه شده این که حال محیط زیست ما اصلا خوب نیست.
انباشت قوانین اجرانشده
گل‌علیزاده با بیان این که قوانین متعددی در زمینه تغییر اقلیم داریم اما با انباشت تکالیف انجام‌نشده مواجهیم، به برخی از این قوانین اشاره کرد: سیاست‌های کلی اصلاح الگوی مصرف ابلاغی مقام معظم رهبری، ناظر بر صرفه‌جویی در مصرف انرژی و کاهش مستمر شاخص شدت انرژی به حداقل دوسوم تا پایان برنامه پنجم و یک‌دوم میزان موجود تا پایان برنامه ششم بوده است.
سیاست‌های کلی محیط زیست ابلاغی مقام معظم رهبری در سال 1394 با موضوع توسعه اقتصاد سبز، یک ماه قبل از موافقت‌نامه پاریس بوده و صنعت کم‌کربن، استفاده از انرژی‌های پاک، توسعه حمل‌ونقل عمومی سبز و غیرفسیلی و افزایش حمل‌ونقل عمومی در آن مورد توجه قرار گرفته است.
برنامه اقتصاد کم‌کربن، کلان‌سند ملی راهبردی انرژی کشور مصوب سال 1396 مشتمل بر افزایش بهره‌وری و کاهش شدت انرژی، کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای، ترویج و گسترش فرهنگ صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف انرژی و افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر پاک ماده 19 قانون هوای پاک را نیز داریم.
وی با اشاره به عضویت ایران در کنوانسیون‌های مرتبط بین‌المللی از جمله کنوانسیون تغییرات آب‌وهوا در سال 1375 ادامه داد: طی سال‌های گذشته اقداماتی از جمله تهیه و ابلاغ نحوه محاسبه موجودی انتشار گازهای گلخانه‌ای، ایجاد دبیرخانه صندوق سبز اقلیم، کاهش انتشار از طریق ارتقای سطح استاندارد تولید سوخت و خودرو، ساماندهی و کاهش مراکز دفن زباله‌های شهری از 660 مرکز به 180 مرکز و پیگیری تبدیل نیروهای گازی و بخاری به سیکل ترکیبی انجام شده اما کافی نیست و باید ادامه پیدا کند و گسترش یابد.
تبعات تغییر اقلیم
رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست در بخش دیگری از سخنانش روند آینده تغییر اقلیم در ایران را شرح داد: در بلندمدت، شرایط آب‌وهوایی متغیر، تابستان‌های گرم‌تر و خشک‌تر، بارش‌های متغیر در فصول سرد، افزایش دوره‌های خشکی، افزایش دوره گرم سال، کاهش بارش‌ها و افزایش سطح و دمای آب در سواحل جنوبی متناسب با گرمایش جهانی را شاهد خواهیم بود.
با این وضعیت پرسشی که مطرح می‌شود این است که انتظار مشاهده چه چیزهایی را داریم؟ افزایش امواج گرمایی تابستانی و دماهای رکوردی و خشکسالی‌های شدید، افزایش فرکانس بارش‌های شدید با قابلیت تولید سیلاب، کاهش تعداد روزهای یخبندان و بارش برف و کاهش ذخیره برفی مناطق کوهستانی و کمبود آب برای فصل خشک از نتایج تغییر اقلیمی خواهد بود که در کشور رخ داده است.
چالش‌های فراوان
گل‌علیزاده همچنین چالش‌های موجود در حوزه تغییر اقلیم در کشور را برشمرد. وی گفت: بانک اطلاعاتی منسجمی در خصوص منابع و میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای نداریم، در برنامه‌های توسعه‌ای و حوزه سیاست‌گذاری کشور توجه جدی به موضوع تغییر اقلیم نمی‌شود، رویکرد برنامه‌ها و سیاست‌های کلان کشور متناسب با تغییرات اقلیمی تغییر نمی‌کند، به دلیل تحریم‌ها با محدودیت دسترسی به فناوری‌های لازم برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگاری مواجهیم.
همچنین فرسودگی زیرساخت‌های زیربنایی و شدت بالای مصرف انرژی در کشور را شاهدیم. زیرساخت‌های قانونی و فنی و اجرایی لازم برای مشارکت بخش خصوصی نیز وجود ندارد.
وی اظهار کرد: برای حل برخی از این چالش‌ها پیگیر تصویب تدوین برنامه جامع مدیریت تغییرات اقلیمی در لایحه برنامه هفتم توسعه هستیم. بازنگری برنامه راهبرد ملی، تهیه موجودی انتشار گازهای گلخانه‌ای و تهیه برنامه ملی سازگاری با اثرات تغییر اقلیم نیز در دست اقدام است.
عملکرد نامناسب
دکتر سید شایان سیف، متخصص تغییر اقلیم و پایداری نیز در این نشست با تأکید بر آن که محیط زیست و تغییر اقلیم از زیرمجموعه‌های توسعه پایدار هستند، گفت: دو نوع تغییر اقلیم طبیعی و انسان‌ساخت داریم که برای مقابله با آن دو مسیرِ سازگاری و کاهش انتشار وجود دارد. از هیچ‌یک نباید غافل شویم و در هر دو بخش باید سیاست‌گذاری و قانون و منابع کافی در نظر گرفته و اقدامات صحیح انجام دهیم.
کشورهای متعدد بر روی این مسائل کارهای زیادی انجام دادند که می‌توانیم از تجربه آن‌ها استفاده کنیم ولی متأسفانه تاکنون اقدامی عاجل در این زمینه در کشور انجام نداده‌ایم و با انباشت تکالیف انجام‌نشده و کارهای نکرده مواجهیم.
وی با بیان این که ایران جزو 10 کشور اول از لحاظ انتشار دی‌اکسیدکربن قرار دارد، افزود: شاید بگویید چون صنعتی هستیم و آهن و فولاد و نفت و گاز داریم، برای همین انتشار نیز بالاست اما باید گفت که از نظر میزان انتشار به ازای یک دلار جی‌دی‌پی بیشترین انتشار را در دنیا داریم. از هر لحاظ عملکرد مناسبی نداریم و بعید می‌دانم دنیا نسبت به این موقعیت ما بی‌تفاوت باقی بماند. به فرض این که بی‌تفاوت هم بماند ما باید وظیفه خودمان را انجام بدهیم.
میزان انتشاری که هر سال داریم و در حال افزایش نیز هست از طریق چه بوده است؟ او با طرح این پرسش ادامه داد: صنعت حدود 20 درصد، بخش خانگی و تجاری حدود 25 درصد، حمل‌ونقل حدود 21 درصد و نیروگاه‌ها برای تولید برق حدود 30 درصد انتشار گاز گلخانه‌ای دارند. بخش کشاورزی انتشار زیادی ندارد.
راهکارها
برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در دنیا یک‌سری ابزارهای سیاستی وجود دارد که برخی از آن ها اقتصادی و برخی دیگر نظارتی است.
همان‌طور که از نام آن مشخص است این‌ها ابزارها هستند و هدف نیستند.
ابزارهای اقتصادی برای کاهش انتشار شامل «قیمت‌گذاری کربن و تشویق مالی برای کاهش انتشار و کاهش یارانه سوخت‌های فسیلی» است. مهم‌ترین ابزارهای قیمت‌گذاری کربن نیز شامل سیستم تجارت انتشار یا بازار کربن و همچنین مالیات کربن است. بیشتر کشورهای دنیا از این دو ابزار و برخی از هر دو استفاده می‌کنند. بازار کربن، کاملا جنبه تشویقی و مالیات کربن، جنبه جریمه و بازدارندگی دارد.
نباید فراموش کرد که هیچ شورا و وزارتخانه‌ای نمی‌تواند تصمیم بگیرد کدام‌یک از این ابزارها به‌کار گرفته شود بلکه باید با مشورت همه و در سطح ملی این اقدام انجام و نقش تمام پارامترهای تأثیرگذار و تأثیرپذیر در نظر گرفته شود، وگرنه هر اقدامی با شکست مواجه خواهد شد؛ این را من نمی‌گویم بلکه تجربه دنیا می‌گوید.
وی اضافه کرد: در حال حاضر تقریبا 60 درصد اقتصاد دنیا زیرمکانیزم قیمت‌گذاری کربن است که عدد خیلی بزرگی است. در سال 2021 گردش مالی سیستم تجارت انتشار و مالیات کربن 84 میلیارد دلار بوده است.
