سجاد تبریزی خبرنگار اطلاعات نوشت: تجهیز کارگاه ساختمانی در حریم عمارت عین‌الدوله در محله هروی تهران، حساسیت‌های زیادی را در میان فعالان میراث فرهنگی برانگیخت.

این نوع از حساسیت‌ و واکنش بی‌سابقه، شاید نتیجه اتفاقات غیرقابل باور امسال از جمله تخریب بنای ثبت ملی‌شده «حمام سرپولک» باشد.

علی ایحال، شهرداری منطقه هروی در مورد تجهیز کارگاه مذکور اطمینان داد موضوع فقط مربوط به مقاوم‌سازی گود رهاشده در کنار عمارت است.

تجهیز کارگاه ساختمانی در کنار عمارت عین‌الدوله حساسیت عمومی ‌را یک بار دیگر برانگیخت و فعالان میراث فرهنگی را راهی محله هروی کرد.

عمارت زیبای عین‌الدوله، بنایی است فاخر و در اختیار شهرداری تهران که دوسوم آن روزی روزگاری باغی زیبا و خرم بود. این باغ سال‌ها پیش فروخته و برای ساخت و ساز مجتمعی مسکونی نابود شد. دعوای ساخت و ساز بر گور این باغ سال‌ها ادامه داشت و در نهایت جواز ساخت باطل شد تا اندکی از دغدغه‌های دلسوزان میراث فرهنگی کشور کاسته شود.

با همه این‌ها، هفته گذشته تجهیز همان کارگاه بعد از سال‌ها آغاز شد و به سرعت واکنش اهالی هروی و بعد از آن فعالان میراث فرهنگی را برانگیخت. شاید این واکنش سریع به دلیل اتفاقات باورنکردنی امسال باشد، سالی که یکی از ننگین‌ترین اتفاقات حوزه میراث با تخریب بنای محتشم و زیبای ثبت ملی شده «حمام سرپولک» افتاد، تخریبی که زخمی‌عمیق بر دل هر آن که دلش با ایران است نهاد و هنوز پس از گذشت چهار ماه، نه وزارت میراث و نه شهرداری تهران کوچک‌ترین توضیحی برای آن نداده‌اند.

اما در مورد عمارت عین‌الدوله، شهرداری منطقه 4 تهران، قبول گفتگو کرد و با رد صدور هرگونه مجوز جدید برای ساخت و ساز، تجهیز این کارگاه را اقدامی ‌در جهت مقاوم‌سازی گود متروکه کنار عمارت نامید.

داستان کارگاه 

داستان این کارگاه ساختمانی، داستانی طولانی و البته تکراری است. شهرداری در سال 1377 حیاط و باغ این عمارت را واگذار کرد، واگذاری که حتی با وجود ثبت ملی باغ، به سرعت برق و باد منجر به تخریب کامل آن و از میان رفتن دست‌کم هزار اصله درخت شد. مالک جدید قدر زمان را می‌دانست و به سرعت گودبرداری بزرگی برای ساخت و ساز انجام داد، اتفاقی که باعث شد تا به درخواست میراث فرهنگی و با دخالت مقامات قضایی ادامه کار متوقف شود.

ممنوعیت دخل و تصرف در بنای ثبت‌شده در فهرست آثار ملی و قوانین مرتبط با آن به قدری شفاف و متقن است که به نظر می‌رسید پس از این تخلف و ورود مقام قضایی، پرونده خاتمه پیدا می‌کند، اما سوداگران از در بیرون می‌روند، از پنجره باز می‌گردند.

پانزده سال بعد در ابتدای دهه 90، شهرداری تهران زمین مذکور را فروخت، بدون این که در آگهی فروش آن به ممنوعیت ساخت و ساز و موضوع حریم میراثی اشاره کند. این بار سازمان میراث و شورای وقت شهر وارد شدند و یک بار دیگر پرونده روی میز قرار گرفت.

در نهایت جواز ساخت و ساز این ملک ابطال و شهرداری موظف به حفظ عمارت و بنای مذکور شد. حالا چیزی که از این کشمکش باقی مانده، گودی بزرگ در حریم صفر عمارت عین‌الدوله و بر مزار هزار درخت و باغی زیباست که امروز حتی قطعه عکسی از آن به سختی یافت می‌شود.

عمارت عین‌الدوله

عمارت عین‌الدوله از معدود بناهای فاخر قجری خارج از حصار ناصری است. دکتر محمدمهدی کلانتری، معمار و استاد دانشگاه در این باره توضیح می‌دهد: عمارت عین‌الدوله در زمان قاجار احداث شد و متعلق به سلطان عبدالمجید میرزا اتابک اعظم، معروف به عین‌الدوله است که سه دوره وزارت در کارنامه خود داشت. این بنای زیبا بعد از دوره قاجار در اختیار خانواده هروی یا بصیرالدوله گرفت. در سال 1386 این بنا توسط شهرداری مرمت و به نگارخانه برگ تبدیل شد.

وی ادامه می‌دهد: این باغ و عمارت، یکی از باغ‌های خارج از حصار تاریخی تهران و در واقع ییلاق عین‌الدوله بود. از کل مساحت ملک، یک‌سوم در اختیار عمارت است و دو سوم دیگر، جدا شد و چندین سال پیش در آن گودبرداری صورت گرفت. ظاهرا صحبت بر سر ساخت و ساز مجتمع مسکونی بود، اما به دلیل این که در حریم بنای تاریخیِ ثبت‌شده قرار داشت، کار متوقف شد.

تجهیز کارگاه

گودبرداری صورت‌گرفته در زمین عمارت عین‌الدوله، به صورت کارگاهی متروک باقی ماند، تا این که در اواخر آبان تحرکاتی برای تجهیز این کارگاه توسط ساکنان منطقه گزارش شد. دکتر کلانتری می‌گوید:  این کارگاه جدیدا تجهیز شده و به نظر می‌رسد در حال فعالیت است. خود این گود بدون فعالیت هم می‌تواند به عمارت آسیب بزند، چرا که در حریم و عرصه عمارت قرار دارد. 

این پژوهشگر بافت‌های تاریخی در پایان گفتگو می‌افزاید: مشخص نیست چه اتفاقی قرار است بیفتد و آیا سازه‌ای احداث خواهد شد یا نه، اما همین گود رهاشده آسیب سازه‌ای به عمارت خواهد زد، چرا که فاصله آن با عمارت بسیار اندک است.

مقاوم‌سازی گود

همان‌طور که اشاره شد، پس از تجهیز کارگاه، شمار زیادی از اهالی هروی و فعالان میراث فرهنگی نسبت به آن هشدار دادند. همین عاملی شد تا موضوع را از مسئولان شهرداری پیگیری کنیم. مهندس محمدمهدی مقدم، شهردار ناحیه 3 منطقه 4 شهرداری تهران در گفتگو با روزنامه می‌گوید: موضوع از این قرار است که در سال 1399 شهروندان و اهالی محله در مورد خطرناک بودن این گود به شهرداری شکایاتی داشتند. در آن تاریخ قسمتی از پیاده‌رو ضلع جنوبی ریخت و دیوار ساختمان‌های مسکونی اطراف گود ،ترک برداشت.

وی می‌افزاید: در همان دوره، شهردار وقت، کمیسیون رفع خطر را بر اساس بند 14 ماده 55 قانون شهرداری‌ها تشکیل می‌دهد. در آن کمیسیون بر اساس نظر کارشناس فنی شهرداری اعلام شد که رفع خطر از این بنا باید بر اساس سازه نگهبان و ایمن‌سازی دقیق و علمی ‌صورت گیرد. بعد از آن مستندات به مراجع ذی‌ربط و مقامات بالاتر ارسال شد. همچنین در سال 1399 دانشگاه تربیت مدرس درباره خطرات این گود گزارشی جامع تهیه کرد که در آن بر رفع خطر تأکید شده بود.

تعلل  مالک  

خطرناک و خطرساز بودن گود برای ساکنان منطقه امری واضح است، اما چرا از سال 1399 اقدام به مقاوم‌سازی نشد؟ مهندس مقدم پاسخ می‌دهد: با توجه به این که مالک از این رفع خطر تمکین نمی‌کرد، سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران یک گزارش دیگر تهیه کرد و در آن توصیه‌هایی را به شهروندان، مالک و شهرداری ارائه داد. بر اساس این گزارش ما موفق شدیم مالک را مجاب کنیم رفع خطر کند.

وی می‌افزاید: در حال حاضر مالک پذیرفته تا ایمن سازی و ساخت سازه نگهبان را انجام دهد. اهالی محله هروی بدانند این اقدامات در راستای رعایت مصالح شهر در حال انجام است و به منزله راه‌اندازی ساخت و ساز در گود نیست.

شهردار ناحیه 3 منطقه 4 در پایان گفتگوی خود تأکید می‌کند: شهرداری و مالک به تفاهم رسیده‌اند و سازه نگهبان در حال اجراست و این اتفاق خوبی برای اهالی محل خواهد بود.

خطر برای همسایگان

کارگاه ساختمانی متروکه عمارت عین‌الدوله موجب تغییراتی در بنای همسایگان شرقی شده است. مهندس سیدمهدی محسنی، مدیر شهرسازی ناحیه 3 منطقه 4 شهرداری در این باره می‌گوید: با توجه به این که خاک‌برداری بیش از 10 سال پیش انجام شده و در این فاصله ایمن‌سازی نشده، هوازدگی‌هایی به وجود آمده که خطرناک است. بر این اساس، صرفا عملیات ایمن‌سازی در قسمت شرقی، مجاور مجتمع‌های مسکونی در حال انجام است.

وی می‌افزاید: هیچ مجوزی صادر نشده و قرار نیست ساخت و سازی انجام شود.

محسنی تأکید می‌کند: در واقع تجهیز کارگاه به دلیل شکایت‌های مردمی ‌و احساس خطر همسایگان بود که بعدا در کارشناسی‌های صورت‌گرفته تأیید شد و در حال حاضر در قسمت شرقی کارگاه، سازه نگهبان در حال ساخت است.