اولین مصاحبه رسمی درج شده درجریده اطلاعات مصاحبه با مرحوم «حاج مخبرالسلطنه« بود که درزمان مصاحبه وزیرفوایدعامه بودکه دردو شماره 29 و 30مرداد1305 بچاپ رسید وآنطورکه ازفهوای مصاحبه برمی آید سئوال ها کتبا به ا و داده شده است پاسخ هانیزکتبا دریافت شده است ، زیرا هنوز درآن روزگار استفاده ازدستگاه های موسوم به «حبس الصوت» یا همین ضبط صوت های امروز ی رایج نبوده و روزنامه نگاری با شگردهای تندنویسی هم تجربه نشده بودو چرخه مکتوبه کاری بین خبردهنده نویسنده هرخبری برقراربوده است . اما قبل از این که وارد جزییات این مصاحبه شوید اجازه دهید مقداری درباره مخبرالسلطنه برایتان بگویم که اورا با«مخبرالدوله» اشتباه نگیرید.
عرضم به حضور انورتان که: مرحوم مهدیقلی هدایت ملقب به مخبرالسلطنه از رجال عصر قاجار وپهلوی ودرمقاطع مختلف متصدی مناصب مختلفی ازجمله حکومت آذربایجان وفارس،نمایندگی مجلس درصدرمشروطه،وزارت علوم،وزارت فواید عامه،وزارت عدلیه،ریاست دیوان تمیز (دیوان عالی کشور) وبالاخره نخستوزیر ایران در دوره رضاشاه پهلوی بود ونوه رضاقلی خان هدایت مازندرانی بود.
او فردی ادیب وسخندان، باتسلطی ممتازبه زبان وادبیات فارسی، عربی، آلمانی بوده وتا حدی فرانسوی وانگلیسی میدانست.همچنین درفن گراوورسازی وکلیشهسازی سررشته داشت، به علم موسیقی علاقه بسیارمیورزید وکتابی نیزدرزمینهٔ نتنویسی دستگاههای موسیقی ایرانی برجای گذاردکه نخستین نمونه درنوع خود است. درریاضیات،هیئت، فلسفه واصول تعلیم وتربیت نیزنوشتههای متعددی دارد.
مهدیقلی هدایت درزمرهٔ رجال ناصری است که حوادث زندگی خود واتفاقات کشوررا به صورتی منظم یادداشت کرده،واین نوشتارها امروزه در قالب کتابهای متعدد یکی از منابع تاریخ معاصر است. مهمترین اثر او در این زمینه کتاب خاطرات و خطرات است. هدایت، قریب به پنجاه سال ودرعصر پنج پادشاه،گاه درمقام استانداری و وکالت، گاه در مقام وزارت وصدارت، درصحنۀ سیاسی ایران بازیگری داشت وازمهرههای اساسی تاریخ معاصر بهشمار میرود.او پسر علیقلی خان مخبرالدوله و نوهٔ رضاقلی خان هدایت نویسنده و محقق بود.
اینک این شماواین اولین مصاحبه روزنامه اطلاعات که درمقدمه آن آمده است: نظر به این که عده ای علاقمند میباشند وضعیت ساختمان راه مازندران و مسافرت دراین راه را بدانندونیز اموراقتصادی مملکت موردتوجه عامه می باشدامروز مخبر اداره ( روزنامه اطلاعات ) آقای حاج مخبرالسلطنه وزیرفوایدعامه را ملاقات ومصاحبه ذیل رانموده است :
سئوال:خواهشمندم نظریات خودرا درقسمت ساختمان راه مازندران و مسافرت به آن حدودبرای اطلاع عامه بیان بفرمایید.
جواب :راه طهران به مازندران راهی بوده است که ازچندی قبل شروع ساختمان گردیده ودروزارت من ساختمان آن خاتمه یافته و باز شده است. نسبت به وضعیت محل و آن دره هاوکوه هاراه خیلی خوب ساخته شده است ولی نواقص جزیی داردکه رفع خواهدشدالبته دراین مدتی که اینها راه را ساخته انداصلا مجال این که تمام جزییات و اطرافش را تمام کرده باشد نبوده والان هم نقاطی که دست انداز ندارد، جاهایی که باید پهن شود وازکوه به جاده بیفزایدو بعضی پیچ ها که ممکن است عبورومرور را کمی مشکل کند مشغول ساختمان هستندو بعضی نقاط هم که پاره ای تعمیرات لازم داشت یادآوری شده است ومهندسین راه رامتذکر گردیدم . درنتیجه ما می توانیم بگوییم امروز ازطهران به ساری راهی داریم که اتومبیل و کامیون بخوبی می رود.اشکالی که این راه و هرراه ایران دارد این است که عبور و مرور اتومبیل و عرابه و شتر و الاغ درزمان واحد خالی اززحمت نیست و وسعت زیادی هم جاده نداردو اسباب مخاطره است، لذا برای جلوگیری از این وقایع و رفع این نقیصه راه که وقت کم مجال نداده است دستورداده شده است که درفاصله هایی کم مخصوصانقاطی که پرتگاه است پناهگاه هایی درکوه بسازند که شتر و قاطر را بتوان در آنجاهاجمع آوری کرده و عرابه و اتومبیل بتوانند ردشوند. آنچه من احساس کردم این راه به این صورت که زحمات فوق العاده کارکنان آن رامی رساندتمام نشده است ،مگردراثر توجهات اعلیحضرت وعشق مفرط ماموران آن که حقیقتا از روی شوق کارکرده اندو می نماید که درمقابل اجرت کارنکرده اند.
سئوال: می گویند کامیون دراین راه نمی تواندعبورو مرورنمایددرصورتی که این راه تجارتی است و مردم امیدوارندارزاق طهران رااز این خط ازمازندران بیاورند.
جواب: خیر این طورنیست ، ازهمین امروز با این که گفتم نواقصی داردکه مشغولندمرتفع سازندمعذالک ازهمین امروز کامیون دراین راه بخوبی وسهولت عبور و مرورمی کندولی دراین مسافرتی که ماکردیم چیزی که موردتوجه مابودو باید احتیاط کردموقع عبوراتومبیل است از روی گل ولای که باید اتومبیل زنجیر داشته باشدو زنجیر بیندازد تا چرخ های آن نلغزد، زیرا دراین قبیل مواقع ممکن است لغزش چرخ های عقب زیاد بوده و اتومبیل ازجاده منحرف شودو درهمین مسافرت ما اتفاق افتاد، مخصوصا خود آقای رئیس الوزراء ( نخست وزیر)لزوم زنجیر را برای اتومبیل متذکرگردیدندو به همین جهت دراین دو روزه اعلانی صادرکرده ام که اداره نظمیه مراقبت نمایدتمام اتومبیل و کامیون هایی که به این خط می روندزنجیر داشته باشندبنا براین کلیه وسایل نقلیه می توانند بخوبی عبور و مرورنمایند.
سئوال: مخارجی که برای این راه شده چه میزان؟و چه مبلغ دیگر لازم است؟ و رفع نواقص جاده را شروع کرده اید یانه ؟
جواب :صورت مخارج راه مازندران را بطور تحقیق ندیده ام،ولی قریب 320 هزارتومان مخارج شده است واین مبلغ برای راه اگرچه تمام نشده است و این راهی بودکه فقط قاطرمازندرانی می توانست به صعوبت دستش را توی سوراخهای کوه گذاردوعبورکند،کافی نبودوحداقل همین قدرباید قانع باشیم که یک چنین راهی اتومبیل رو شده است تا تکمیل آن وچه درقسمت بقیه مخارج خارجی که خواهد داشت نمی دانم ولی البته مبالغ زیادی برای ساختن پناهگاهها ووسعت بعضی نقاط مخصوصا پیچ و خم ها لازم دارد. بالاخره ما امروز به ساری راهی داریم که اصلاح هم لازم داردو مهندسین آن حقا زحمت کشیده وخوب هم ساخته شده اند.
سئوال: شنیده می شودعرض راه خیلی کم وعبوردواتومبیل نیست
جواب: به طوری که گفتم البته وسعت عرض راه زیاد نیست ، ولی مثل سایرجادهها می باشدو عبور دواتومبیل هم خوب می شود به همین جهت درقسمت بعضی پیچ وخم هاگمان می کنم دوهزارذرع باشد که عرض آن کم و دو اتومبیل بتوانند ردبشوندولی برای بریدن کوه و اضافه کردن به جاده از حالا مشغول شده اند.
سئوال:ممکن است خلاصه ای از شرح مسافرت به استرآبادبیان بفرمایید
جواب:پس از این که ما به ساری رسیدیم غنیمت دانستیم که به استرآباد نیز عزیمت نموده و دراوضاع آنجا مشاهداتی بنماییم وبرای العین کسب اطلاعاتی شده باشد.دراین مسافرت چیزی که خیلی جالب توجه بودصحرای ترکمن بود، زیرا می دیدیم که تراکمه (ترکمن ها ) پا بجاده ترقی وآسایش میگذارندو میروندبه چادرنشینی وغیره خاتمه دهندیک عده ازتراکمه رادیدیم عرابههایی تحصیل کرده وبه نقلیات اشتغال پیدا کرده بودندیک جماعتی هم مشغول زراعت بودندکه درقطعات خیلی خوب پنبه کاری نموده بودندوازهمه امیدبخشتر این بودکه درخواجه نفس وگمیش ،؛ مدارسی تاسیس کرده بودند وشاگردانی که دیده شدخیلی مستعد وهوشیار به نظر آمددرمدرسه گمیش تپه ، شاگردان نمایش ژیمناستیکی دادند که خیلی تمجید داشت ، چندنفرنماینده تراکمه ازآقای رئیس الوزراءازنقطه نظراقتصادی تقاضای بستن سدگرگان را نمودند که بوسیله این رودخانه آن صفحات خیلی آبادخواهدشد آقای رئیس الوزراء هم اطمینان قطعی به آنها دادندکه دراین مسئله اقدام عاجل شودواز روز ورود به مرکز این موضوع را تحت مطالعه قرارداده ام که هرچه زودتروسائل سدگرگان که درنتیجه سوق تراکمه به فلاحت وکسب وتجارت است فراهم نمایم وامیدواری دارم قریبا دراین خصوص اقداماتی بنمایم ومسافرتی که به فرح آباد نمودیم برای دیدن راه ووضعیت آنجا بودکه دارای چه درجه اهمیت است؟ وروی هم رفته این مسافرت رئیس الوزراءوهیئت دولت به آن صفحات آنچه حس کردیم فوق العاده درطوایف وایلات تراکمه حسن اثربخشیدوخیلی خوشوقت شده بودندازاین حیث که توجه دولت ومرکزرانسبت به خودشان بخوبی حس کردندودانستندکه دولت آنهارا نیزجزوتمام افراداهالی این مملکت محترم شمرده و توجه مخصوص به آنها دارد.
شما چه نظری دارید؟