استرالیا با اقلیمی خشک، بارش نوسانی و فشار زیاد بر منابع آب، طی دو دهه اخیر سازوکاری پیشرفته و پیچیده برای مدیریت آب منطقهای ایجاد کرده است؛ ترکیبی از بازار آب، فناوریهای نوین مانند پرکردن سفرههای زیرزمینی و اصلاح قانونی برای نظارت دقیقتر بر تبادل حقآبه که می تواند الگویی برای ایران باشد.
به گزارش ایرنا، یکی از بخشهای فناورانه مهم در مدیریت آب استرالیا، استفاده از روش «تزریق آب تصفیهشده به سفرههای زیرزمینی» یا «تغذیه مدیریتشده سفرهها»
(MAR – Managed Aquifer Recharge) است. این روش از دهه ۱۹۶۰ در این کشور به کار گرفته شده و در برخی مناطق شهری مانند آدلاید با استفاده از آب باران تصفیهشده باعث احیای سفرههای زیرزمینی شده است. ظرفیت بازیابی سفرهها در برخی مناطق به ۲۰ میلیارد لیتر در سال رسیده و پتانسیل افزایش تا ۶۰ میلیارد لیتر در سال تا ۲۰۵۰ نیز وجود دارد.
درکناراین، استرالیا اقدام به راه اندازی یک بازار آب کرده است؛ یک بازار اقتصادی برای تبادل حقآبه میان کشاورزان، سرمایهگذاران، محیطزیست و دولت. این بازار به تدریج رشد کرده و اکنون بخش قابلتوجهی از تخصیص آب منطقه را از طریق خرید و فروش حقوق آب مدیریت میکند. طبق گزارش نهایی کمیسیون رقابت و مصرفکنندگان استرالیا، میانگین ارزش سالانه معامله در این بازار بیش از ۸/۱ میلیارد دلار استرالیا بوده است. اما بررسی کمیسیون رقابت و مصرفکنندگان استرالیا در سال ۲۰۲۱ نشان داد که این بازار با مشکلات جدی شفافیت، نظارت و اعتماد روبروست. بسیاری از کاربران بازار (کشاورزان، واسطههای حقآبه و سرمایهگذاران) معتقدند که قوانین کنونی ناکافیاند و احتمال رفتارهایی مثل دستکاری بازار یا استفاده از اطلاعات محرمانه وجود دارد.
با این انتقادها واجرای اصلاحاتی در قالب قانون «بازگرداندن رودخانهها»، که میان دولت فدرال و ایالتها مشترک است، نهادهایی مانند بازرس کل پایبندی به قوانین آب (Inspector-General o f Water Compliance) قدرت نظارت بر دادههای بازارآب این کشور را در اختیار گرفتهاند. همچنین پایگاه داده بازار آب بهبود یافته و استانداردهای جدید گزارشگیری دادهها توسط اداره هواشناسی استرالیا تعیین شده است.
منتقدان اما هشدار دادهاند که حتی با این اصلاحات، خطر نابرابری در دسترسی به بازار آب وجود دارد. برخی بر این باورند که شرکتهای بزرگ کشاورزی یا سرمایهگذاران حرفهای به دلیل تجربه و دانش بازار، مزیت بیشتری نسبت به کشاورزان کوچک دارند. کمیسیون رقابت و مصرفکنندگان نیز در گزارش خود به این موضوع اشاره کرده که ساختار کنونی بازار ممکن است به سود بازیگران بزرگتر تمام شود.
در عین حال، از منظر اقتصادی، معامله حقآبه به کشاورزان امکان میدهد در سالهایی که آب مازاد دارند، بخشی از حقآبه خود را بفروشند و در دوره کمآبی، آب بیشتری خریداری کنند. این سازوکار میتواند انگیزه صرفهجویی و تخصیص بهتر منابع را فراهم کند.
از منظر زیستمحیطی هم بازار آب به دولت اجازه میدهد آب را به سمت محیطزیست هدایت کند؛ یعنی حقآبههایی که برای جریانهای زیستمحیطی در نظر گرفته شدهاند، میتوانند در بازار معامله شده و به مناطقی که بیشترین نیاز را دارند منتقل شوند.
درنهایت ، با توجه به تجربههای گسترده استرالیا در مدیریت منابع آب و همچنین سابقه همکاریهای مشترک ایران و استرالیا در حوزه آب، همچنان این ظرفیت وجود دارد که دستگاههای مسئول و سیاستگذاران ایرانی از الگوی این کشور بهره ببرند. اصلاحات قانونی، شفافسازی بازار آب، استفاده از فناوریهای نو مانند تغذیه مدیریتشده سفرهها و یکپارچهسازی حکمرانی آب، بخشهایی از تجربیاتی است که میتواند برای ایران کاربردی و راهگشا باشد. تجربه استرالیا در ترکیب بازار آب با فناوری و نظارت قانونی، الگویی مهم برای پایداری منابع آبی است. بازار حقآبه در حوضه موری–دارلینگ نشان میدهد که آب را نمیتوان تنها به شکل سنتی مدیریت کرد؛ بلکه باید آن را دارایی اقتصادی در نظر گرفت. در عین حال، برای حفظ عدالت، محیطزیست و اعتماد عمومی، شفافیت و قانونگذاری قدرتمند ضروری است. استرالیا با اصلاحات اخیراز جمله اجرای قانون «بازگرداندن رودخانهها»، منع دستکاری بازار و الزام گزارشدهی شفاف ، گامی مهم در این مسیر برداشته است. همچنین، فناوریهایی مانند تغذیه مدیریتشده سفرههای آب زیرزمینی (MAR) نشان میدهد که بازیابی منابع زیرزمینی میتواند نقشی اساسی در تابآوری آب در برابر خشکسالی ایفا کند.

شما چه نظری دارید؟