کامران نرجه - روزنامه اطلاعات: تغییرات جدید اقلیمی و بروز خشکسالی مفرط که منابع آبی کشور را با تهدید جدی روبرو کرده، بیشترین فشار را به حوضه آبریز فلات مرکزی ایران وارد ساخته است؛ تا حدی که برخی کارشناسان معتقدند با ادامه این شرایط نامطلوب، نیمه جنوبی و مرکزی ایران ظرف دو دهه آینده خالی از سکنه خواهد شد.

فلات مرکزی ایران شامل ۷ استان کرمان، فارس، اصفهان، یزد، مرکزی،  قم و سمنان می شوند که حدود ۲۰ درصد جمعیت کشور را در خود جای داده اند. از سوی دیگر بالغ بر ۳۵ درصد از صنایع بزرگ معدنی، فلزی، شیمیایی و پتروشیمی ایران در همین ۷ استان استقرار دارند که همگی برای تولید به مصرف بالای آب نیاز دارند. مضاف بر این همه مناطق فلات مرکزی( به ویژه استان های کرمان، فارس و اصفهان) از دیرباز کانون  تولید محصولات کشاورزی بوده اند که در تأمین امنیت غذایی کشور نقش بسزایی دارند.

اینک با تشدید خشکسالی و برداشت بی رویه از سفره های زیرزمینی برای مصارف شرب، صنعتی و کشاورزی در این ناحیه ، میانگین فرونشست زمین به بیش از ۲۵ سانتی متر در سال رسیده که به یک خطر جدی برای تأسیسات زیربنایی ۲۱۰ شهر مستقر در فلات مرکزی مبدل شده است.

در چنین شرایطی دل بستن به تغییر مجدد اقلیم و شروع ترسالی ها برای ناحیه ای که حداقل در ۳ هزار سال گذشته روی کمربند کویری جهان استقرار داشته، چندان عقلانی نیست.

ادامه برداشت از سفره های زیرزمینی نیز که سطح آب آنها ظرف ۱۵ سال گذشته بطور متوسط ۱۵۰ متر پایین تر رفته، کمکی به تشنگی مردم فلات مرکزی نمی کند.

دولت با درک این بن بست منابع آبی از ۲ دهه قبل به فکر انتقال آب از سواحل جنوبی کشور به سمت فلات مرکزی افتاد و طرح های مختلفی را با مشارکت بخش خصوصی آغاز کرد که دیروز یکی از مهمترین آنها به دستور رئیس جمهور مورد بهره برداری قرار گرفت.

در قالب نخستین طرح، با احداث یک خط  لوله ۸۳۳ کیلومتری، سالانه ۱۸۰ میلیون متر مکعب آب دریای عمان از ناحیه ای در ۳۰ کیلومتری شرق بندرعباس به سمت کرمان و یزد منتقل و در طول مسیر شیرین‌سازی می‌شود. البته از این ظرفیت آبی سالانه ۵۰ میلیون متر مکعب صرف تأمین نیازهای صنعتی و کشاورزی خود استان هرمزگان خواهد شد و مابقی ظرفیت به مراکز صنعتی و جمعیتی استان‌های کرمان و یزد منتقل می‌شود.

این خط لوله ۵ سال پیش به همت قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا(ص) به بهره برداری رسید و هم اینک منابع آن در اختیار مجتمع گل گهر سیرجان قرار دارد. بزودی نیز آب این خط لوله مجتمع های فولادی استان یزد و به ویژه مجتمع فولاد اردکان را مشروب خواهد ساخت.

ساخت خط دوم انتقال آب از دریای عمان به فلات مرکزی نیز که حداقل ۹۷۰ کیلومتر طول دارد، با کمی تأخیر نسبت به خط لوله اول و دقیقاً به موازات همان خط قبلی از سواحل مَکُران در نزدیکی بندر جاسک به سمت استان‌های کرمان و یزد آغاز شده که قرار است سالانه ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب دریای عمان را برای مصارف شرب و کشاورزی یزد منتقل کند. البته در طرح توسعه آینده،  بخشی از منابع آبی این خط لوله به سمت محور شرق کشور کشیده خواهد شد و نیازهای استان خراسان جنوبی را تأمین خواهد کرد. براساس تازه‌ترین اطلاعات، ساخت این خط لوله بالغ‌بر  ۶۰‌درصد پیشرفت فیزیکی دارد.

سومین خط لوله نیز که با سرمایه گذاری مجتمع فولاد مبارکه ساخته شده است و دیروز به دستور رئیس‌جمهور به بهره‌برداری رسید،  سالانه ۲۷۰ میلیون متر مکعب آب دریای عمان در منطقه سیریک هرمزگان را  به اصفهان منتقل می کند و موجب قطع وابستگی این مجتمع عظیم فولادی به آبهای زیرسطحی استان اصفهان خواهد شد.

بطور قطع، این اتفاق مهم باعث فشار کمتر به سفره‌های زیرزمینی جنوب اصفهان خواهد شد و از سرعت فرونشست زمین در این منطقه خواهد کاست؛ به ویژه آنکه قرار است بخشی از آب این خط لوله به کشاورزان گلخانه‌دار غرب و جنوب اصفهان تخصیص یابد تا از بحران بی آبی فعلی نجات یابند و به تولید خود ادامه دهند.

خط لوله چهارم نیز توجه ویژه ای به تأمین آب شرب و صنعتی برای محور شرق کشور دارد. این شبکه عظیم که به طول ۱۸۰۰ کیلومتر طی سه مرحله از مسیر سواحل چابهار به استان‌های شرقی کشور (سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی) کشیده می شود، سالانه ۸۰۰ میلیون متر مکعب آب دریای عمان را پس از مراحل مختلف شیرین سازی در طول مسیر به مردم محروم این ۳ استان می رساند و تشنگی آنها را مرتفع خواهد کرد.

برخی معتقدند که این مسیر آبی مهمترین شبکه انتقال آب در خاورمیانه خواهد بود که چهره تفتیده محور شرقی ایران را دگرگون خواهد ساخت و پتانسیل‌های صنعتی و کشاورزی این مناطق را برای توسعه شرق کشور به کار خواهد گرفت.

دولت علاوه بر خطوط فوق مترصد احداث یک خط لوله دیگر برای انتقال آب خلیج فارس به سمت  استان فارس است.

خط لوله مذکور که از آن به عنوان شبکه پنجم نام برده می‌شود، در فاز اول با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی سالانه ۹۵ میلیون متر مکعب آب خلیج فارس را از منطقه پارسیان استان بوشهر به صنایع بالادست این استان منتقل می کند و در مرحله نهایی ظرفیت آن به سالانه ۲۱۰ میلیون متر مکعب افزایش خواهد یافت. قرار است منابع الباقی صرف نیازهای شرب، صنعت و کشاورزی استان فارس شود که فعلا در مرحله جذب سرمایه‌گذار قرار دارد.

به نظر می‌رسد با اجرای این ۵ طرح عظیم، چهره کویری فلات مرکزی ایران متحول شده و بخش قابل توجهی از نیاز آبی استان‌های واقع در این ناحیه توسط منابع بی انتهای خلیج فارس و دریای عمان تأمین می شود.