سجاد تبریزی - روزنامه اطلاعات| زبان فارسی، محکمترین و دیرینترین مرز ایران فرهنگی است و حفظ و حراست از آن، حفاظت از فرهنگی پرافتخار مبتنی بر ارزشهای انسانی قلمداد میشود.
حفاظت از این مرز، با شکلگیری مرزهای سیاسی میان ملتها آرامآرام دشوار شد، فاصلهها افزایش و رفتوآمدها کاهش یافت و در نهایت این دوری به تفاوت زبان رسید، به طوریکه امروزه گویشوران زبان فارسی در کشورهای مختلف، یا حرف هم را نمیفهمند یا کمتر متوجه ظرافتها و دقایق زبانی یکدیگر میشوند.
بخشی از این معضل به رویکردهای نهچندان مناسب آموزشی منتسب میشود، به ویژه آنجایی که متولیان آموزش زبان فارسی، نه متخصصان آموزش زبان و نه زبانشناسان، بلکه استادان ادبیات فارسی هستند که علیرغم حسن نیت، تخصص دقیقی در مورد آموزش و ساختار زبان ندارند.
کاستیهای مرتبط با آموزش زبان فارسی بهطور ویژه، غیرفارسیزبانان را دچار مشکل میکند. دهههاست مراودات فرهنگی ـ اقتصادی برای بسیاری از غیرفارسیزبانان، دغدغه یادگیری ایجاد کرده است؛ دغدغهای که عموما به دلیل فقدان یک ساختار آموزشی علمی، ساده و مبتنی بر فناوری روز با بنبست مواجه میشود.
یکی از راهکارهای مهم آموزش زبان، ساختار مبتنی بر فناوری اطلاعات است. نرمافزارهای کاربردی و محبوبی که این روزها روی گوشیهای تلفن همراه بسیاری از مردم جهان نصب میشود، این واقعیت را تأیید میکنند.
دوری از زبانشناسی
بسیاری از متخصصان آموزش زبان معتقدند آنچه باعث ایجاد مشکل در آموزش زبان فارسی شده، ادبیاتمحور بودن آن است، در حالی که آموزش زبان خود یک تخصص ویژه و یک رشته تحصیلی به شمار میرود.
دکتر فاطمه صالحی، مدرس ادبیات در دانشگاه میگوید: پیش از بهوجود آمدن علم زبانشناسی، زبان عرصه تاخت و تاز ادبا به شمار میرفت و موازین و قالبهایی که ادبیاتیها برای زبان ساخته بودند، حجت مطلق شمرده میشد.
اهل ادبیات، دستور زبان و گرامر زبان فارسی را نیز وحی منزل میدانند و تخطی از آن را گناه. پس از زبانشناسی میترسند که مبادا ادبیات و زبان را از دست آنها خارج کند.
به عقیده وی، به دلیل غلبه ادبیات، هیچ وقت اجازه داده نشد زبانشناسان با قواعد خودشان متون کهن را بسنجند که اگر این اتفاق افتاده بود، شاید امروز متون کهن و ادبیات ما میتوانست با قواعد و قوانین حال حاضر زبانشناسی سنجیده شود و زبان فارسی را از جمود و انزوا در بیاورد تا بتوان آن را به همه و حتی غیرفارسی زبانان عرضه کرد.
همکاری ادبیات و زبانشناسی
در چنین شرایطی همراهی و همکاری میان بزرگان رشتههای مرتبط با زبان میتواند زمینه بهتری برای آموزش زبان فارسی فراهم کند.
صالحی با اشاره به این موضوع توضیح میدهد: اگر آشتی میان ادبیات و زبانشناسی برقرار و قواعد و موازین زبانشناسی حاکم شود، آموزش زبان فارسی راحتتر خواهد شد و علاقهمندان بیشتری را جذب خود خواهد کرد.
این استاد ادبیات فارسی تأکید میکند: لازم است اهل ادب، نگرش خود را نسبت به ادبیات فارسی تغییر دهند، قداستی را که برای ادبیات فارسی قائلند تعدیل کنند و جهانبینی متعصبانه را کنار بگذارند، تا بتوانیم از موازین علم آموزش زبان و زبانشناسی برای آشتی با مخاطبان زبان فارسی بهره ببریم.چنین باوری، مجموعه ای از زبان شناسان، ادیبان و متخصصان حوزه فناوری را به این نتیجه رسانده است که نرم افزاری با هدف تسهیل آموزش زبان فارسی به علاقمندان در سطح جهان عرضه کنند؛ محصولی که آن را« پارسی گو »نام نهاده اند.
«پارسیگو»، نوید آموزش نوین
در ایران، به تازگی برنامه کاربردی (اپلیکیشن)« پارسیگو» بر اساس روشهای بهروز آموزش زبان تولید شده که گامی نو برای پر کردن خلاء آموزش است؛ روشی که میتواند هم برای زبانآموز جدید و هم برای فارسیزبانانی که از زبان مادریشان چندین قرن دور ماندهاند مفید و کارآمد باشد.
دکتر احمد پورقاسم شادهی، نماینده کمیته علم و فناوری سازمان همکاریهای اسلامی، رئیس دپارتمان بینالمللی زبان دانشگاه صنعتی امیرکبیر و مدیر پروژه ساخت نرم افزار پارسیگو با اشاره به فربه بودن نهادهای رسمی متولی زبان فارسی در ایران میگوید: لازم است شمار گویشوران زبان فارسی در جهان را بیشتر کنیم. این وظیفه بر عهده نهادهایی همچون بنیاد سعدی است که چندان فعالیتی ندارند، البته بهطور کلی همه بنیادهای دولتی، کُند هستند و ملاحظات سیاسی دارند.
وی در مورد روند ساخت برنامه میافزاید: ابتدا این پرسش را مطرح کردیم که مشکل در آموزش زبان فارسی کجاست؟ متوجه شدیم مشکل در آموزش نیست، بلکه در سیاستگذاری آموزشی است.در نتیجه به سراغ برنامههای موفق جهانی رفتیم و دریافتیم مثلا «آیلتس» به جای این که آموزش را کنترل کند، ارزیابی را کنترل میکند. بر همین اساس ما هم تلاش کردیم آیلتس فارسی داشته باشیم؛ پس یک آزمون هوشمند، طراحی و بر اساس آن برای آموزش، برنامهریزی کردیم.
این نرمافزار پس از اخذ مجوز ها و تاییدیه های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و ثبت مالکیت معنوی در ایران، به سازمان همکاری کشورهای اسلامی پیشنهاد داده شد و مورد استقبال قرار گرفت. در نتیجه برنامه ما ابتدا برای دانشجویان و دانشآموزان ۵۷ کشور عضو این سازمان طراحی شد.
بعد از طراحی آزمون، به سراغ آموزش مبتنی بر آزمون رفتیم. در حالت فعلی، یک غیرفارسیزبان برای آموزش فارسی باید بین ۸ تا ۱۰ ماه وقت بگذارد، به ایران بیاید و روزانه به کلاس برود تا این زبان را یاد بگیرد؛ روندی که هزینه زیادی دارد. کلاسهای آنلاین هم با مشکلات متعددی روبهروست. اما در این سیستم هوشمند به جای اینکه ترم و دوره برگزار شود، جلساتی طراحی شده که اگر دانشجو از یک جلسه موفق بیرون بیاید، میتواند جلسه بعدی را شروع کند.
زبانآموزان خارجی
رئیس دپارتمان زبان دانشگاه صنعتی امیرکبیر در مورد تشابه این اپلیکیشن با نمونههای خارجی توضیح میدهد: شاید در ابتدا تشابهاتی با اپلیکیشن «دولینگو» در آن دیده شود، البته دولینگو از نظر طراحی بدنه، زیباتر از نرمافزار ماست، اما نرمافزار ما سه هوش مصنوعی دارد، در حالی که دولینگو از هوش مصنوعی بهره نبرده است.
اپلیکیشن پارسیگو، یک نرمافزار مبتنی بر سیستمهای عامل گوشی همراه است که جلسه به جلسه، زبانآموز را همراهی میکند. زبانآموز بعد از ثبتنام و تماشای فیلم آموزشی، تکالیفش را انجام میدهد، آزمون را میگذراند و در نهایت مکالمه میکند. پس از آن میتواند به جلسه بعدی برود.
احراز هویت بینالمللی از طریق شماره گذرنامه و نظارت هوشمند بر حضور زبانآموز هنگام برگزاری آزمون، از دیگر ویژگیهای پارسیگوست که باعث اعتبار مدرک اعطایی میشود.
پورقاسم میافزاید: در طول برگزاری جلسه، هوش مصنوعی به میزان توجه زبانآموز دقت دارد، هنگام انجام تکالیف نیز نظارت میکند. پاسخ آزمون به هر طریقی که باشد ـ صوتی، تصویری یا نوشتاری ـ توسط هوش مصنوعی تصحیح و بازخورد داده میشود.
هوش مصنوعی همچنین مثل یک معلم، اشکالات زبان آموز را رفع میکند. درنهایت یک استاد از داخل مجموعه به میزان پیشرفت و روند کار نظارت میکند.
به گفته این استاد دانشگاه در شش ماه گذشته، سههزار نفر این اپلیکیشن را دانلود کردهاند که اکثریت آنان عراقی هستند. زبانآموزان پاکستان، تاجیکستان و هند نیز فعالیت زیادی دارند ولی زبانآموز اروپایی و غربی نداریم، چرا که طراحی و هدف ما در مرحله اول برای سازمان همکاری کشورهای اسلامی است.
آموزش در کنار زبانشناسی
زبانشناسی و آموزش، دو رشته، دو علم و دو تخصص علیحده هستند که استفاده از آنها برای آموزش زبان الزامی است. دکتر الهام گرامی، مترجم، زبانشناس و عضو تیم علمی تهیه اپلیکیشن پارسیگو میگوید: آموزش زبان، تلفیقی از آموزش و زبانشناسی است که در کنار هم میتوانند محتوا را شکل دهند. ادبیات نیز میتواند بهعنوان بخشی از زبان، به زیبایی آموزش کمک کند.
این سه رشته از هم جدا هستند ولی اگر قرار باشد اتفاق مطلوبی بیفتد، باید هر سه کنار هم باشند.
وی می افزاید :رویکرد ما در این نرم افزار، ارتباطی است، چرا که هدف اکثر زبانآموزان، زندگی یا تحصیل در ایران است و به ارتباط با دانشگاه و اجتماع نیاز دارند.
استفاده از هوش مصنوعی (AI)
بهرهگیری از تجربیات نرمافزارهای موفق آموزش زبان و اضافه کردن هوش مصنوعی به آن از جمله ویژگیهای پارسیگوست که دکتر گرامی به آن اشاره میکند: یکی از عناصر رویکرد ارتباطی، سبک آموزشی است. هر فردی یک استراتژی یادگیری دارد، مثل تصویری یا صوتی. با در نظر گرفتن این استراتژیها، چهارچوبی بینالمللی را انتخاب کردیم که زبان را به شش سطح تقسیم میکند.
استراتژی و چهارچوب، الگوی یادگیری را شکل داد و براساس آن چیدمان جلسات، طراحی شد.
وی توضیح میدهد: در زبان چهار مهارت داریم، دریافتن، شنیدن، خواندن و صحبت کردن؛ محتوای آموزشی بر اساس این چهار مهارت ایجاد شد. در آزمون جلسات، زبانآموز یکی درمیان باید بنویسد یا گفتگو کند، آزمونی که هوش مصنوعی آن را تصحیح میکند. پشتیبان عملی و فنی نیز حامی هوش مصنوعی است. پشتیبان انسانی از طریق پنل، میزان پیشرفت را میبیند و هفتهای یک بار روند آموزش را چک میکند.
به گفته وی برنامه پارسی گودر مجموع شامل ۲۴ جلسه آموزش است و وقتی جلسات تمام شد، یک آزمون کامل از زبانآموز گرفته و پس از آن مدرک رسمی اعطا میشود.
لزوم فرهنگسازی
استفاده از بسترهای نوین آموزشی میتواند بخشی از معضلات و کاستیهای آموزش در کشور را تعدیل کند. گرامی میگوید: این اپلیکیشن میتواند ملی باشد، به شرط آنکه برایش فرهنگسازی شود، زیرا هنوز برخی در داخل کشور با هوش مصنوعی بیگانهاند. در همهجای دنیا دانشگاهها نسل پنج هستند و ما هنوز روی نسل دو یا سه مقاومت میکنیم. تغییر، کاری سخت ولی شدنی است و البته این نهفقط برای زبان فارسی، بلکه در هر دانشی لازم است.
این مترجم ابراز امیدواری میکند: بتوانیم فرهنگ، زبان و هنرمان را گسترش دهیم و به دورانی برگردیم که با حوزه تمدنی خود، علم، فرهنگ و اقتصاد مشترک داشتیم.
