زهره گردان خبرنگار اطلاعات نوشت: داخل عمارت هشت‌ضلعی موزه پارس شیراز که می‌شوم، سفر می‌کنم به 270 سال پیش، دوره کریم‌خان زند و خود را در قامت یکی از میهمانان خارجی وکیل‌الرعایا می‌بینم که قرار است در این بنا استراحت کند. زیرا که عمارت به منظور پذیرایی از نمایندگان خارجی در دوره زندیه ساخته شد، بنایی با چهار شاه‌نشین و چهار اتاقک. معماری عمارت به حدی باظرافت و دقیق است که مدتی طولانی مرا مجذوب خود می‌کند و نقش و نگاره‌های آن دقایق زیادی نگاهم را می‌دزدد.
دیدن هرباره سقف بنا، روح تازه‌ای در من می‌دمد و مرا درباره ساخت این همه زیبایی در سال‌های دور از امکانات به تفکر وامی‌دارد. بی‌دلیل نیست که کریم خان زند را معمار شیراز می‌نامند؛ اگر چه معماری بناها را خود انجام نداده اما هم مشوق بوده و هم شخصا روی همه معماری‌ها اظهار نظر داشته است. اینجا تاریخ، معماری، هنر و زیبایی همگی را به چالش کشیده است.
نمایش سه دوره تاریخی
پارس، موزه‌‌ای که به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، شاخصه‌های دیگری هم دارد. به اعتقاد صدیقه اوجی، رئیس مجموعه، بهترین شاخصه موزه، جدا از خود بنا و تزئینات آن، نمایش سه دوره آثار پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی در کنار همدیگر است که ذهن هر بازدیدکنندهای را از دوره پیش از تاریخ به دوره معاصر عبور می‌دهد.
این بانوی توانمند که خود هنرمند و دارای دو نشان ملی و مهر اصالت صنایع دستی است و تاکنون چندین شیء فرهنگی و تاریخی موزه پارس از جمله سفال‌های دوره پیش از تاریخ و دوره اسلامی را مرمت و بازسازی کرده، می‌گوید: «در این عمارت به هر طرف که نگاه کنید، آثار ارزشمندی از اشیای فلزی، سفالی، انواع سکه‌ها و مهرها را خواهید دید. خمره‌ای سفالی متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد، کوزه قرمز لوله‌منقاری متعلق به هزاره دوم قبل از میلاد و تعدادی اشیای مفرغی متعلق به هزاره اول قبل از میلاد، اشیایی است که از دوره قبل از اسلام خودنمایی می‌کنند.
همچنین وسایل شخصی کریم‌خان زند مثل شمشیر، قلیان طلاکوب و میناکاری، ظرف برنجی قلمزنی و… برای بسیاری از بازدیدکنندگان جذاب است. یک زره زنجیربافت فولادی، سپر منقوش به آیات قرآنی و تعدادی سکه از دیگر اشیای مربوط به دوران زندیه در این موزه وجود دارد.
اشیای باارزش دیگری مثل قلمدان‌های لاکی، قاب‌های آینه لاکی کتیبه‌دار و شمشیر و کلاهخود فولادی مربوط به عصر صفویه و قلیان نقره قلمزنی مربوط به دوره پهلوی را می‌توانید در این قدیمی‌ترین موزه استان فارس مشاهده کنید.»
همچنین در یکی از اتاقک‌های عمارت، قرآنی بزرگ و طلاکوب وجود دارد که توسط نوه یازده ساله تیمورخان لنگ نوشته شده است.
سال‌ها پیش، این قرآن بر سردر دروازه قرآن خودنمایی می‌کرد، اما با طرح گسترش ورودی شهر، قرآن به موزه پارس انتقال یافت.
مقبره وکیل الرعایا
وجود مقبره کریم‌خان زند در شاه‌نشین شرقی عمارت از دیگر شاخصه‌های موزه است. روی سنگ مزار وکیل‌الرعایا این دو بیت حافظ را می‌خوانم:
«ای دل ریش مرا با لب تو حق نمک
حق نگه دار که من می‌روم الله معک
تویی آن گوهر پاکیزه که در عالم قدس
ذکر خیر تو بود حاصل تسبیح ملک»
و به کینه دیرینه آقامحمدخان قاجار از وکیل‌الرعایا می‌اندیشم که باعث شد کریم‌خان را نبش قبر کرده و استخوان‌هایش را در کاخ گلستان مدفون کنند؛ حتی دستور تخریب بسیاری از تزئینات خیره‌کننده عمارت را هم به زیردستانش می‌دهد.
یکی از نقاشی‌های روی دیوار عمارت با اسب و زین کریم‌خان و چهره فوتوشاپ شده آقامحمدخان قاجار، گواه این کینه‌توزی است اما در دوره رضاشاه پهلوی، دستور بازگرداندن استخوان‌های کریم‌خان به مقبره اصلی داده می‌شود.
نقاشی‌های قدیمی موزه
نقاشی‌های قدیمی و زیبای روی دیواره‌های موزه از دیگر شاخصه‌های این عمارت است که هر بازدیدکنندهای را مبهوت خود می‌کند؛ تصاویری که اکثراً توسط نقاشان دوران زندیه به تصویر کشیده شده‌اند.
جلوی تابلویی ایستاده‌ام که جنگ نادرشاه افشار و محمدشاه هندی را نشان می‌دهد؛ دیگری داستان یوسف و زلیخا را نمایش می‌دهد و بزرگ‌ترین تابلوی نقاشی که توسط جعفر از نقاشان دوره زندیه کشیده شده، تصویر کریم‌خان در حال کشیدن قلیان در کنار بسیاری دیگر از درباریان زند است.
تابلوی نقاشی حافظ و شاخه‌نبات اثر میرمصور از شاگردان کمال‌الملک هم بسیار خیره‌کننده به نظر می‌رسد اما به نظر اوجی، رئیس مجموعه، تابلوی رنگ روغن اثر آقاصادق نقاش که داستان شیخ صنعان و دختر ترسا را نمایش می‌دهد از جذابیت خاصی برخوردار است. وی همچنین نقاشی رقص مسیح را یکی از زیباترین تابلوهای موزه به شمار می‌آورد و می‌گوید: «تنها اثری که مسیح را رقص‌کنان در آسمان نمایش می‌دهد در این موزه و بر اساس این بیت از غزل حافظ توسط اسماعیل آشتیانی، نقاش دوران معاصر کشیده شده است:
در آسمان نه عجب گر به گفته حافظ
سماع سروده به رقص آورد مسیحا را.»
تورلیدرهای پولی
برای بازدید از موزه باید مبلغ چهار هزار تومان ورودیه پرداخت کنید، اما با پرداخت این هزینه ناچیز، کسی هیچ‌گونه اطلاعات تاریخی در اختیارتان قرار نمی‌دهد. فقط می‌توانید بایستید و بنا و اشیا را نظاره کنید، مگر این که مبلغی حدود 100 تا 150 هزار تومان برای دریافت اطلاعات به تورلیدر(راهنما)ها بپردازید. اغلب مردم به همان مبلغ ورودیه اکتفا می‌کنند؛ نگاهی به گوشه و کنار موزه می‌اندازند و بدون شنیدن قصه‌های تاریخی، مکان را ترک می‌کنند.
تورلیدری که ما را در این بازدید همراهی می‌کند، می‌گوید: «صنف ما نه حقوق ثابت دریافت می‌کند و نه بیمه دارد؛ حقوق ما از دریافت همین مبالغ تأمین می‌شود. از هر بازدیدکنندهای می‌پرسیم تورلیدر می‌خواهد یا خیر و در صورتی که جواب مثبت بود، کارمان را آغاز می‌کنیم.»
دیدن بناهای تاریخی قطعا با شنیدن قصه‌هایی که متعلق به همان‌جاست جذاب‌تر خواهد بود. شاید اگر مبلغ ورودیه در ازای دریافت اطلاعات رایگان از تورلیدرها افزایش می‌یافت، هم همه بازدیدکنندگان فرصت آگاه شدن پیدا می‌کردند و هم از قِبَل افزایش قیمت می‌شد حقوق تورلیدرها را پرداخت کرد.
رئیس موزه پارس با تأیید این نظر می‌گوید: «متأسفانه مبلغ ورودیه این‌قدرکم و ناچیز است که مردم خیلی به اماکن تاریخی بها نمی‌دهند و زیاد برای آن ارزش قائل نیستند.»
حفاظت از موزه
بازدیدکنندگان چه مواردی را باید رعایت کنند تا از آسیب زدن به اشیاء باارزش جلوگیری شود؟ رئیس موزه پارس می‌گوید: «عدم استفاده از فلش دوربین، دست نزدن به تابلوها، نکشیدن سیگار و ازدحام نکردن از مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
در ایام پربازدید خصوصاً بازدیدهای گروهی، سعی می‌شود تعداد نفرات ورودی به سالن در آن واحد محدود باشد؛ چرا که جمعیت و هوای آلوده، خود از موارد آسیب‌زاست.»
اوجی درباره تغییراتی که قرار است در موزه انجام شود می‌گوید: «با راه‌اندازی باغ‌موزه مشاهیر در پشت آرامگاه حافظ – که قرار است تبدیل به موزه بزرگ شیراز شود- تمامی اشیاء موجود در موزه پارس به آنجا انتقال می‌یابد و این عمارت خود به عنوان آرامگاه کریم‌خان زند، پذیرای بازدیدکنندگان محترم خواهد بود و در نهایت فقط اشیاء مربوط به کریم خان در اینجا نمایش داده می‌شود.» وی درباره زمان اجرایی شدن این تغییرات اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه پروژه باغ‌موزه مشاهیر طولانی شده است.»
وی درباره این که چه اقداماتی برای ثبت این اثر تاریخی در یونسکو انجام شده است، می‌گوید: «تاکنون اقدام خاصی به منظور ثبت این موزه در یونسکو انجام نشده است و ثبت ارگ کریمخانی در فهرست آثار یونسکو هم به دلیل ساخت هتل آسمان در حریم و منظر ارگ در خطر است.»
