کامران فانی را به معنی دقیق کلمه باید «کتابدار» دانست. او وظایفی برای کتابدار برمیشمارد که دقیقاً در خود او جمع شدهاند. فانی در جستار کوتاه «نقش کتابدار در اجتماع» که سال ۱۳۵۹ نوشته است، بعد از آنکه از ناشناخته بودن وظیفه و نقش کتابدار در جامعه میگوید، برخی از ویژگیهای کتابدار را چنین برمیشمارد:
ـ نظم بخشیدن به کتابها تا به سادگی پیدا شوند
ـ پاسخگو بودنِ کتابدار در قبال مراجعهکنندگان
ـ جنبه آموزشی کار کتابدار
ـ پیشبرد عادت کتاب خوانی در جامعه
فانی برای «کتابدار ایرانی» وظیفهای، به یک معنا، مهمتر نیز در نظر دارد: نگاهبانی از میراث فرهنگی ایران.
میتوان گفت تمام این ویژگیها در شخصیت کامران فانی جمع شده و در منش او نمایان است.
از کتابدار تا مترجم
کامران فانی ۲۵ فروردین ۱۳۲۳ در قزوین به دنیا آمد. او از دوره دبیرستان کتابدار و فهرستنویس شد! هنگامی که او در سال دوم دبیرستانی در قزوین بود، فرد خیّری کتابخانه نسبتاً بزرگی به مدرسهشان هدیه کرد که هیچ سر و سامان نداشت و فانی با درک و شناخت خود در آن سنّ و سال از کتاب، این کتابخانه را فهرستنویسی کرد. برای هر کتاب شمارهای برگزید و سپس مطابق آن فهرست و تقاضای دانشآموزان کتابها را در اختیارشان قرار داد. این نخستین تجربه کتابداری و مؤانست با کتاب باعث شد که سالهای بعد نیز مجالست با کتاب بخش مهمی از زندگی اش شود.
پس از آنکه از رشته تحصیلی پزشکی بُرید، دانشجوی ادبیات فارسی دانشگاه تهران شد و محضر برخی از بزرگان آن روز دانشکده ادبیات را درک کرد و با عده ای از شخصیتهایی که امروز از نامآوران فرهنگ ما هستند، همدرس شد. در دوره سربازی هم کتابخواندن را میان سربازان و درجهداران اشاعه داد. در روزهای تنش میان ایران و عراق در دهه ۱۳۴۰، به دلیل اختلافهای مرزی، در مرز با عراق در چادری که برای سربازان در نظر گرفته شده بود، به آنان کتاب میداد تا از اوقات خود بهتر بهره ببرند. اوضاع مرزی آرام نبود و طرفین برای هم خط و نشان میکشیدند، در این اثنا امکان مطالعه برای سربازان فراهم بود؛ اما در همان روزها، فانی کتابهای زیادی را به فارسی و انگلیسی میان سربازان پخش می کرد و همه کتاب میخواندند و هر یک دنبال کتاب جدیدی بودند. با اتمام سربازی، فانی آن کتابخانه را اهدا کرد.
کامران فانی از پیشگامان تحصیل در دوره تازهتأسیس کتابداری در ایران است. از نوجوانی زبان انگلیسی را فراگرفت و در مقطع لیسانس عربی را در محضر دکتر مهدی محقق و استاد بدیعالزمان کردستانی آموخت. مطالعه مداوم در زمینههای مختلف علمی و ادبی شخصیتی ممتاز از فانی ساخته است. نخستین مطلبی که از فانی منتشر شد، در نگین (ش۴۳، آذر ۱۳۴۷) داستانی از گی دوموپاسان است. درباره تاگور هم مقالهای موجز و خواندنی در نگین نوشت. وی نخستین کسی است که گونتر گراس را به فارسیزبانان معرفی کرد، روزهایی که گونتر گراس جایزه نوبل ادبی را به دست نیاورده بود و شهرتی عالمگیر نداشت، اما خود را به عنوان نویسندهای توانا در ادبیات آلمانی تثبیت کرده بود.
فانی نمایشنامه آنتوان چخوف، مرغ دریایی، را به فارسی ترجمه کرد. کتابی را که خود میپسندد و بهراستی هم خواندنی است، سلوک روحی بتهوون اثر سالیوان است. این کتاب به دنیای فکری و روحی هنرمند ممتاز عالم موسیقی میپردازد و همچنان یکی از بهترین آثار درباره اوست. فانی با موسیقی نیک آشناست و شنونده متبحری است.
مقاله فانی درباره «بیت الحکمه و دارالترجمه» و گفتگوهایش درباره جنبههای ترجمه با نشریهها، گوشههایی کمتر دیدهشده از تاریخ ترجمه در ایران را آشکار میکند. او با نام مستعار «فرود» برای کودکان هم آثاری پدید آورده است. درباره جنگ جهانی اول و دوم نیز سلسله مقالههایی برای نوجوانان نوشت که بعداً به صورت کتاب منتشر شد.
ویژگیهای فانی منتقد
کامران فانی در عرصه نقد و معرفی کتاب نیز کارنامهای درخشان دارد. نقدهای او در «رودکی»، «تحقیقات کتابداری» و به خصوص «نشر دانش» خواندنی و آموزنده است. نقد او دور از احساسات، متین و منطقی است. در نقدنویسی تُند نمیشود و اطلاعات سودمندی به خواننده میدهد. طرح این اطلاعات بیشتر تکمیلکننده مباحث طرحشده در کتاب مورد نقد است.
فانی علاقه مطالعاتی فراخی دارد؛ تاریخ ایران و جهان، ادبیات (به معنی نقد ادبی، داستان و تاریخ ادبیات)، و فلسفه غربی و اسلامی محور مطالعات اوست. در این زمینهها هم ترجمه کرده و هم نقد نوشته است. توجه ویژه او به تاریخ ایران موجب شد که موضوع پایاننامه خود را درباره «گسترش رده تاریخ ایران» انتخاب کند. او در گفتگویی میگوید: «ایران، تاریخ خیلی گستردهای دارد. شمارههایی که در ردهبندی کنگره و دیویی آمده بودند، کفاف تاریخ خیلی گسترده و متنوع سه، چهارهزارساله ایران را نمیدادند. به همین خاطر، پایاننامه کارشناسی ارشد من در مورد گسترش رده تاریخ ایران بود. تاریخ ایران از ماقبل تاریخ تا جمهوری اسلامی را تقسیمبندی کردم و مسائل مختلف از سلسلهها، رویدادهای برجسته و... را به ترتیب تاریخی تنظیم کردم و به آنها شماره دادم. این رده جدید تاریخ ایران، به تصویب کتابخانه کنگره هم رسید.»
فانی بعد از عبور از ۳۰ سالگی، بیشتر همّ خود را به آموزش و تدوین «سرعنوانهای موضوعی فارسی» معطوف کرد و طی سالیان طولانی استاد راهنما و استاد مشاور در پایاننامههای مربوط به کتابداری بوده و در این کار واقعاً راهنمایی کرده و مشاوره داده است. اشراف او بر منابع فارسی و غیرفارسی، هر دانشجوی مشتاقی را دلیل راه بوده است.
سرپرستی و ویرایش دانشنامههای مهمی مانند دانشگستر و دایرۀالمعارف تشیّع برگ زرین دیگری در کارنامه اوست. با این همه به گمان من آنچه از دانش و منش کامران فانی در صدر کارنامه او قرار میگیرد و ستایش هر مخاطبی را به همراه دارد، سخاوت او در دادن اطلاعاتی است که طی سالیان متمادی و بر اثر خواندن و پژوهش به دست آورده است. او این دانستهها را با گشادهدستی به متقاضیان میدهد و از این کار هم خرسند است.
شما چه نظری دارید؟