محمدرضا کلاهدوزان - روزنامه اطلاعات| امروز حمام تاریخی شیخ بهایی آن چنان غریب شده است که بسیاری از مردم از حال و روز نزار این بنای ارزشمند و منحصر به فرد، بی‌خبرند؛ در حالی‌که گردشگران خارجی برای دیدن آن لحظه‌شماری می‌کنند.

برخی  جوانان حتی نمی‌دانند که این بنای تاریخی کجا قرار دارد و کمتر کسی در اصفهان  از شهرت جهانی آن آگاه است . چون نام «شیخ بهایی» بر این بنا می‌درخشد، بسیاری از مردم اصفهان تصور می‌کنند   این حمام در خیابان شیخ بهایی قرار دارد، همان‌ طور که می‌پندارند مقبره «صائب تبریزی» در تبریز است، در حالی که این حمام تاریخی در پشت مسجد جامع عتیق و در بازارچه‌ای به نام «شیخ بهایی» واقع است و هم از میدان امام علی(ع) و هم از بازار تاریخی «دردشت» راه دارد.

این بنا در دوره حکمرانی صفویان و با مهندسی بی‌نظیر شیخ بهاء‌الدین محمد معروف به شیخ بهایی، وزیر دانشمند شاه عباس صفوی ساخته شده است و شهرت جهانی آن به شمعی برمی‌گردد که گفته می‌شود در گلخن حمام قرار داشت ، هرگز خاموش نمی‌شد و آب خزینه را گرم می‌کرد. پس از دوره صفویه و بر اثر تخریب‌های بعدی، آن شمع هم برای همیشه خاموش شد که راز آن هنوز برای مردم، سر به مُهر مانده است.

اکنون وجود مغازه‌های مخروبه در کنار و مقابل حمام شیخ بهایی، چهره‌ای ناخوشایند به این بنای تاریخی داده و جلوه ارزشمند آن را کمرنگ کرده است؛ به‌راستی، اگر این بنای نفیس در نقطه دیگر دنیا قرار داشت، در چنین وضعی بود؟ یا آن که خود بنا و محیط پیرامونش را مرمت و ساماندهی می‌کردند تا جهانیان از آن دیدن کنند؟

تا حدود ۱۰ سال پیش، کتیبه‌ای از جنس کاشی بر سر در حمام وجود داشت که بر آن عبارت: «چون یکی از درون برون آید، صحت و عافیت بُوَد تاریخ» نقش بسته بود و با رمزگشایی حروف ابجد ۲واژه «صحت» و «عافیت» مشخص می‌شود این بنا در سال ۱۰۵۹ قمری ساخته شده ولی تعجب اینجاست که سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در کنار این بنا، تابلویی نصب کرده است که تاریخ پایان ساخت آن را ۱۰۲۵ قمری نشان می‌دهد!

بازدیدهای میدانی اخیر حاکی از آن است که آن کتیبه وجود ندارد؛ معاون اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان در این باره اعلام کرده است به دلیل اجرای طرح ساماندهی محور تاریخی ـ گردشگری دردشت و ساخت سقف بازار شیخ بهایی، کتیبه سر در حمام به انبار میراث فرهنگی منتقل شده است.

گرمابه‌ای که رستوران می شود

حمام شیخ بهایی تا قبل از پیروزی انقلاب فعال بود، ولی به تدریج تعطیل شد و امروز چنان گرد فراموشی و غربت بر آن نشسته است که حتی رهگذران نمی‌دانند که از کنار چه اثر بی‌بدیلی عبور می‌کنند.

علی طاهریان، یکی از مالکان پیشین حمام که خود را از نوادگان شیخ بهایی معرفی می‌کند، به خبرنگار اطلاعات می‌گوید: حمام شیخ بهایی تا حدود دهه ۴۰ فعال بود و کاربری عمومی داشت، اما با ساخت حمام‌ در خانه‌ها، تعطیل و به مرور متروکه شد.

طاهریان می‌افزاید: این حمام در مالکیت ورثه شیخ بهایی بود و هر یک از آنها سهمی از آن داشتند که شخصی معروف به «حسن حاج رحیم» که استاد حمام شیخ بهایی بود، سهم مالکیت برخی ورثه را خرید، اما بقیه مالکیت حمام متعلق به ورثه شیخ بهایی بود که آن را به شهرداری فروختیم.

احتمال واگذاری حمام به بخش خصوصی

بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد بخشی از حمام تاریخی شیخ بهایی مرمت شده، اما آنطور که پیداست این بنا هم در پشت دیوار بلند اعتبارات  معطل مانده است و با تأمین بودجه‌های قطره چگانی سال‌ها طول می‌کشد تا این بنا به طور کامل مرمت و احیا شود.

معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در این رابطه به خبرنگار اطلاعات می‌گوید: اداره کل میراث فرهنگی از سال ۱۴۰۰ تاکنون حدود ۴میلیارد تومان برای مرمت سقف و دیوارهای حمام شیخ بهایی هزینه کرده است، ولی براساس برآوردهای انجام شده، برای مرمت کامل و تجهیز آن به بیش از ۲۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است که به دلیل مشکل در تأمین اعتبار  مورد نیاز، قرار است این مکان با نظارت میراث فرهنگی به بخش خصوصی واگذار شود تا پس از مرمت به کاربری‌ متناسب مانند خدمات پذیرایی، شربت خانه یا فضاهای فرهنگی- گردشگری بدل شود.

سید روح‌الله سید العسگری با بیان اینکه مالکیت ۹۹درصد این بنا متعلق به اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان است، می‌افزاید: خوشبختانه ساختار اصلی حمام تاریخی شیخ بهایی مانند سقف و بدنه آن هیچ مشکلی ندارد و این آمادگی از سوی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان وجود دارد که این مکان تاریخی پس از طی مراحل قانونی به بخش خصوصی واگذار شود و به زودی خبرهای خوبی از حمام شیخ بهایی خواهیم شنید.

وی می‌گوید: این مکان یکی از نقاط جذاب گردشگری به ویژه برای گردشگران لبنانی و عراقی است؛ زیرا شخصیت و جایگاه شیخ بهایی برای آنها اهمیت ویژه‌ای دارد و هنگام سفر به اصفهان، سراغ حمام تاریخی شیخ بهایی را می‌گیرند.

گنجینه‌ای از آثار تاریخی

وجود بناهایی مانند حمام تاریخی شیخ بهایی، مسجد جامع عتیق، مقبره سلطان بخت آغا، دومنار دردشت، خانه جواهری و عصارخانه کوی جماله (محلی که در قدیم از دانه‌های روغنی، روغن‌کشی می‌کردند) در کنار هم، ظرفیت ایجاد یک محور تاریخی ارزشمند را در این محدوده از شهر اصفهان نشان می‌دهد؛ مشابه آنچه   در محله ارمنی‌نشین جلفای اصفهان شکل گرفته و به رونق گردشگری آن، کمک کرده است.متأسفانه از این فرصت گرانبها در این منطقه از اصفهان غفلت و سبب شده است تا بسیاری از مردم شهر و به‌خصوص نسل جوان ندانند که چه آثار تاریخی گرانبهایی در این بخش از شهرشان وجود دارد که هر یک از آنها نشان دهنده فرهنگ و هویت مردم این دیار است.

معاون میراث فرهنگی استان اصفهان، نقش مردم را در احیای بناهای تاریخی اصفهان موثر می‌داند و می‌گوید: بسیاری از خانه‌های تاریخی اصفهان توسط مردم احیا و به تاسیسات گردشگری بدل شده‌اند و اگر منتظر اعتبارات دولتی بودیم، شاید بسیاری از خانه‌های تاریخی اصفهان هرگز احیا نمی‌شد.

سید روح‌الله سیدالعسگری می‌افزاید: بیشتر اقدام‌های انجام شده در محور تاریخی جلفا توسط مردم و بخش خصوصی انجام شده است و حتی در منطقه ۳ شهرداری، بسیاری از بناهای تاریخی توسط مردم احیا و به اقامگاه‌های سنتی بدل شده‌اند. اداره کل میراث فرهنگی نیز با تخصیص وام بانکی، تسهیل در روند احیای بناهای تاریخی و ارائه بسته‌های تشویقی، از بخش خصوصی حمایت کرده است، تا این بناها، احیا شوند و در مسیر توسعه گردشگری قرار بگیرند.

بخشی از گنجینه‌های اصفهان مانند حمام تاریخی شیخ بهایی   در پشت مسجد جامع عتیق اصفهان قرار گرفته است که هر یک از آنها می‌توانست هم به جاذبه‌ای برای گردشگران بدل شود و هم فرهنگ غنی مردم این دیار را معرفی کند، ولی سؤال اینجاست که چرا این بناها همچنان در خاموشی مانده‌اند و اصفهان از وجود چنین میراث بی‌نظیری، به خوبی بهره‌مند نشده است؟