قبل از معرفی میدان سید اسماعیل یا با گویش تهرونی ها «میدان سد اسمال»؛ آشنایی با «میدان کهنهچینها» ضروری است. این میدان کمی دورتر از میدان مال فروشها (محل خرید و فروش چهارپایان) نزدیک دروازه کهنه شهرری در اول بازار حضرتی چهارراه مولوی قرار داشت.
روحالله مهرپارسا: بیشتر سوداگران این میدان کلیمی بودند، البته مسلمانان هم در میان آنها پیدا میشدند. در میدان کهنه چینها لحاف پاره، تشک پاره و قبای پاره رویهم انباشته بود. بعضی از این کهنهها را با چاقو ریش ریش و سپس وزن میکردندو برای کفی گیوه میفروختند و از بعضی دیگر، برای مشعلها گرز کهنهای میساختند و بعضی دیگر از دلالان میخریدند و از آنها خمیر درست میکردند و نوعی کاغذ میساختند. از متاعهای رایج این میدان بقچه چهل تکه، رویه لحاف صد تکه و امثال آن بود، به این ترتیب که زنهای کدبانو صدتکه پارچه رنگارنگ را با رعایت ذوق و تناسب بهم میدوختند و از یک رویه لحاف و یا یک بقچه درست میکردند، اما میدان کهنهچینها با شکل گرفتن میدان سید اسماعیل که در فاصله یک کیلومتری آن قرار داشت، از فعالیت باز ماند.
میدان سید اسماعیل:
میدان سید اسماعیل یا بازار خنزر پنزیها جنوب شرق بقعه سید اسماعیل، بین چهارراه مولوی و چهارراه سیروس (شهید مصطفی خمینی) واقع شده است. این میدان بعد از برچیده شدن میدان کهنهچینها از سال ۱۳۰۰ شمسی شکل گرفت.
در گذشته ۴ قهوهخانه در حوالی میدان سید اسماعیل قرار داشت که محل تجمع دستفروشها و در حقیقت بازار مکارهای برای رد و بدل کردن و خرید و فروش اجناس دست دوم به حساب میآمد. این ۴ قهوهخانه عبارت بود از قهوهخانه سید قراب در خیابان سیروس کوچه حمام گلشن، قهوهخانه اکبر سید اسمالی، در میدان سید اسماعیل را قهوهخانه «حاج علی گوله» در بازار نجارها و قهوهخانه «اکبر کل ممدلی» جنب موزه آب انبار سابق، این قهوهخانهها در حال حاضر وجود خارجی ندارند.
ابنیه تاریخی اطراف میدان سید اسماعیل:
در شمال غربی میدان سید اسماعیل و مسجد و مدرسه فیلسوفالدوله بقعه سید اسماعیل (ع) قرار دارد که نتیجه امام هشتم حضرت امام رضا (ع) است که همواره مورد احترام خالصانه اهالی منطقه قرار دارد. سید اسماعیل (ع) از فرزندان امام علی النقی (ع) دهمین امام شیعیان است که بقعه حضرتش برای اولین بار در جمادیالاول سال ۸۸۶ هجری قمری بنا شد و از قدیمیترین بناهای موجود در تهران است. این بنا تا سالها با همان معماری قدیمی پابرجای بود و انبوه مردم در ایامی که هنوز تهران نام و نشانی نداشت، به آنجا میرفتند و به زیارت میپرداختند.
هنگامی که آقامحمدخان قاجار تصمیم گرفت تهران را به عنوان پایتخت معرفی کند و برای اولین بار در این شهر، بر اریکه سلطنت جلوس کرد، توجه بسیاری به تهران کرد و یکی از عمدهترین اقدامات مثبت او ساخت بناها و بازسازی آثاری بود که از زمان زندیه یا قبل از آن ساخته شده بود.در سایه این توجهات او بنای قدیمی بقعه سیداسماعیل را بازسازی کرد. در واقع بسیاری بانی بقعه سید اسماعیل را عیسی خان بیگلر بیگی میدانند. همان کسی که بسیاری از بناهای دوره قاجاریه را پایهریزی و یا بازسازی کرد. که از آن جمله ساخت ارگ سلطنتی و بازسازی آب انبار معروف« سید اسماعیل» را میتوان نام برد. بنای سید اسماعیل در سال ۱۲۶۲ هجری شمسی پیریزی شد و در سال ۱۳۳۴ شمسی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
مسجد و مدرسه فیلسوفالدوله و آب انبار
سید اسماعیل:
بنای مسجد فیلسوفالدوله متعلق به بیش از ۲۰۰ سال پیش است. امام جماعت معروف سالهای اخیر مسجد مرحوم آیتالله حاج شیخ محمدرضا تنکابنی، پدر خطیب مشهور مرحوم حاج آقا محمد تقی فلسفی بود که در ۱۰۲ سالگی به سال ۱۳۸۵ قمری بدرود حیات گفت. اثر تاریخی دیگر واقع در شمال میدان، آب انبار معروف سید اسماعیل است؛ که ساختمان اولیه آن در عصر سلجوقیان و سلطنت طغرل اول به سال ۵۵۰ قمری بنا و بعدها متروکه شد و حدود ۱۸۰ سال پیش به همت حاج میرزا عیسی و زیر آب انبار بار دیگر بازسازی شد و تمامی محلات اطراف آن مانند بازار، سرپولک، گذرباشی، بازار دروازه و بخشهایی از چاله میدان از آب آن بهرهبرداری میکردند. بنا بر نظر کارشناسان این آب انبار عظیمترین فضای ساختمانی را دارد. در سال ۱۳۵۰ شمسی آب انبار سید اسماعیل توسط شخصی به نام «حاج حسن آقاجانی گلابگیر، از اداره اوقاف تهران اجاره شد آنجا را به موزه بدل کنند و در این تصمیم هم موفق شد:
طبق آمار ارائه شده مسئولان از حدود ۵ هزار آثار و اماکن تاریخی شهر تهران نزدیک به ۲۵۰۰ بنادر حال حاضر باقی مانده است. در دنیای امروز برای بسیاری از این بناها تعاریف خدماتی و یا گردشگری لحاظ میشود که برای نمونه از این بناها میتوان به عنوان رستوران، هتل و حتی موزه اشاره کرد.
شما چه نظری دارید؟