محمدرضا کلاهدوزان - روزنامه اطلاعات| درختان در اصفهان، چندسالی است که پیش از آغاز فصل پاییز، خزان میکنند، میخشکند و میمیرند و این مساله بُغرنج درباره درختان چنار که هویت طبیعی این کهنشهر هستند، بیشتر دیده میشود.
زیبایی برخی از خیابانهای اصفهان مانند «عباسآباد»، «شیخبهایی»، «آذر»، «شریفواقفی» و «فردوسی»، ریشه در درختان تناور و سر به فلککشیدهای دارد که در دو سوی آنها کاشته شده و شاخههای آنان مانند چتری گسترده بر سر خیابانها منظرهای بیبدیل در هر فصل سال به تصویر میکشند.
قدمت بعضی درختان چنار خیابان عباسآباد اصفهان، تا صدسال هم برآورد میشود و عمر چنارهای خیابان «علامه امینی»، بیش از قدمت این خیابان است اما با همه طراوت و مواهبی که درختان به اصفهان بخشیدهاند، این سرمایههای ارزشمند بهتدریج پژمرده و تسلیم شرایطی میشوند که از چند سال گذشته بر طبیعت اصفهان میگذرد.
داغی بر دل شهر
مردم اصفهان، امسال شاهد علامتگذاری تنه درختان خشک با ضربدرهای قرمزرنگ هستند که نشاندهنده ضرورت قطع آنها برای پیشگیری از خطر سقوط احتمالی است و هر روز درختی بینوا در این شهر از پا میافتد.
درختانی که سالها برای رشدشان هزینه و تلاش شد تا به قامتی ستبر برسند، امروز میخشکند و به اره سپرده میشوند و در چند دقیقه فرو میافتند و کُندههای باقیمانده از آنها داغی است بر دل اصفهان.
امسال نیز همچون سال گذشته، بسیاری از درختان اصفهان در سکوت مسئولان خشکیدند و نتوانستند در پاییز هزاررنگ، نقشآفرینی کنند. علاوه بر خشکی زایندهرود که آه از نهاد آدمی بر میآورد، مرگ خاموش درختان خطه نصف جهان نیز زخم دیگری بر پیکر این دیار است.
آش آنچنان شور شده که مسئولان شهر اصفهان، حتی آمار دقیقی از درختان قطعشده ارائه نمیدهند. انگار شمار این قربانیان از حد شمارش گذشته و این موضوع، پرسشی را در افکار عمومی مطرح کرده است که با تداوم چنین شرایط اسفباری، آیا اصفهان میتواند «چنارستان» باقی بماند؟
مشتی نمونه خروار
مردم اصفهان، نیاز زیاد چنار به آب و تأخیر در آبیاری را علت خشکیدن درختان شهر میدانند اما مسئولان، دلیل آن را مجموعه عواملی همچون کمآبی شدید، افزایش آلایندهها، بالا رفتن اشعه فرابنفش، افزایش دمای هوا و تهی شدن خاک از مواد مغذی بیان میکنند. این مسأله، مشتی است نمونه خروار از چالشهای زیستمحیطی که گریبان اصفهان را گرفته است.
مدیرعامل سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری اصفهان با اشاره به حدود ۵۷۰۰ هکتار فضای سبز در شهر اصفهان به خبرنگار اطلاعات میگوید: زایندهرود، مهمترین منبع تأمینکننده آب فضای سبز شهر اصفهان بوده اما با قطع جریان دائمی آب این رود، ۳۲ حلقه چاه که آب فضای سبز اصفهان را نیز تأمین می کردند، خشکیدهاند.
مجتبی حقشناس میافزاید: براساس برآوردهای انجامشده توسط سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری اصفهان، برای حفظ فضای سبز این شهر در شرایط خشکسالی، سالانه به حدود ۶۳ میلیون مترمکعب آب نیاز داریم، در حالی که وزارت نیرو این رقم را ۷۲ میلیون مترمکعب در سال برآورد کرده است. در حال حاضر فقط ۳۱ میلیون مترمکعب آب در سال برای حفظ فضای سبز اصفهان در دسترس است که حدود ۲۲ میلیون مترمکعب آن از چاهها و حدود ۹ میلیون مترمکعب دیگر از طریق پساب تصفیهشده فاضلاب تأمین میشود. این میزان آب، نیاز درختان چنار کهنسالی را که ریشه در عمق خاک دارند، تأمین نمیکند و اینک آب موردنیاز فضای سبز شهر، با شرایط بسیار دشوار تأمین میشود.
وی با بیان این که هر سال، آلودگی هوای شهر اصفهان تشدید میشود و آلایندههای ناشی از منابع متحرک و ثابت و همچنین هجوم ریزگردها از مناطق پیرامون به خصوص از شمال و شرق اصفهان، بر درختان این شهر نیز اثر گذاشته است می گوید: برگ درخت چنار، سطحی گسترده دارد و پُرزدار است و به همین دلیل بهخوبی آلودگی هوا را جذب خود میکند اما اگر میزان آلودگی هوا بیش از حد شود، خود گیاه هم آسیب خواهد دید. در سالهای اخیر، شدت تابش اشعه فرابنفش خورشید در اصفهان و همچنین دمای هوا در تابستان، افزایش چشمگیری داشته و این دو عامل، زوال درختان را تسریع کرده است.
وقتی فتیلهنارنجی، فتیلهپیچ میکند!
به گفته کارشناسان، افزایش دمای هوا موجب توقف فتوسنتز در درخت میشود؛ در حالی که دمای هوای شهر اصفهان در تابستانهای اخیر، به بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد رسیده است!
مدیرعامل سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری اصفهان میگوید: درختی مانند چنار در دمای بالای ۳۲ درجه، قادر به انجام فرایند فتوسنتز نیست و نمیتواند با استفاده از نور خورشید، دیاکسیدکربن و آب را به گلوکز (قند) و اکسیژن تبدیل کند و به ناچار برای ادامه بقا از ذخایر غذایی موجود در تنه و برگهای خود استفاده میکند. این وضعیت، منجر به ریزش برگها و افزایش آسیبپذیری درخت خواهد شد. هنگامی که درخت با کمآبی و افزایش دمای هوا روبهرو میشود، برگهای خود را کاهش میدهد تا با کم کردن تبخیر و تعرق بتواند در شرایط سخت دوام بیاورد.
حقشناس میافزاید: درختان چنار خیابان عباسآباد، به دلیل اهمیتشان با وجود کم آبی شدید در اصفهان، هر سه روز یکبار آبیاری میشوند ولی تحتتأثیر افزایش دمای هوا و شدت اشعه فرابنفش قرار گرفتهاند.
وی میافزاید: با تداوم این شرایط، درختان شهر اصفهان هر سال ضعیفتر میشوند و با ضعف درخت، بیماریهای ثانویه مانند «فتیلهنارنجی» و «شانکر دودهای» بر آن غلبه میکنند که مرگ تدریجی گیاه را در پی دارد. در چنین مواردی باید درخت به سرعت قطع و از محل خارج شود تا از سرایت بیماری به سایر درختان جلوگیری شود.
پساب، ناجی فضای سبز
در شرایطی که زایندهرود خشک شده و چاهها دیگر رمقی ندارند، مسئولان شهر اصفهان، استفاده از پساب تصفیهشده فاضلاب را تنها راهکار تأمین آب پایدار فضای سبز میدانند.
با تأمین آب، درختان کمتر دچار بیماری میشوند و در صورت ابتلا، توان مقابله و بازیابی خود را دارند.
معاون محیط زیست و خدمات شهری شهردار اصفهان با بیان این که برای تأمین آب پایدار فضای سبز اصفهان، طرح جامع شبکه تأمین آب فضای سبز از طریق پساب بهعنوان یک طرح زیرساختی در حال اجراست میگوید: این طرح شامل شش تصفیهخانه تکمیلی پیشرفته، مخازن ذخیرهسازی و ۱۲۲ کیلومتر شبکه انتقال و توزیع است.
مهدی بقایی میافزاید: تصفیهخانه تکمیلی شمال اصفهان به بهرهبرداری رسیده است. دیگر تصفیهخانههای شهرداری نیز بهتدریج تا نیمه نخست سال آینده، وارد مدار میشوند و وضعیت تأمین آب فضای سبز بهتر خواهد شد.
وی ادامه میدهد: برای تأمین منابع مالی طرح آبرسانی به اصفهان موسوم به «ماندگان»، زمینی در اراضی «هزارجریب» از محل طرح مولدسازی داراییهای دولت به مزایده گذاشته شد و شهرداری اصفهان در مقابل دریافت ۱۰ هزار میلیارد تومان بابت صدور پروانه ساخت آن، حق برداشت حدود ۳۱ میلیون مترمکعب از تصفیهخانههای اصفهان را تهاتر کرد.
تا سال ۱۴۱۰، حجم پساب تصفیهشده برای تأمین آب فضای سبز شهر اصفهان به حدود ۶۳ میلیون مترمکعب در سال می رسد که این میزان، پاسخگوی نیاز فضای سبز شهر اصفهان در شرایط کمآبی است.
