این روزها اسم F-۳۵ را زیاد میشنویم. چه از زمان حملۀ اسراییل در تابستان و چه حالا که محتوای سفر ولیعهد عربستان به آمریکا تیتر اخبار شده است.
این نوشته به این پرسش پاسخ میدهد که چرا F-۳۵ تا این حد دارای اهمیت است و توانایی تبدیل شدن به تیتر نخست رسانهها را دارد؟ آیا امریکا یا دیگر کشورها از تسلیحات دیگری برخوردار نیستند؟ آیا فقط F-۳۵ ها توان پیشبرد اهداف نظامی امریکا را دارند؟
آیا صرفا ویژگیهای فنی ساختار این جنگنده مانند قدرت پنهانکاری، رادارگریزی، سرعت (و دیگر ویژگیها) سبب شده تا F-۳۵ ها تبدیل به ابزاری متمایز و جذاب برای کشورها باشند؟
آمریکا به عنوان یکی از قطبهای تولید کنندۀ تسلیحات نظامی در جهان، دارای ابزار متنوع و متعددی نظامی است که سالانه تولید و برای استفادۀ داخل یا فروش به دیگر دولتها عرضه میشود. پس چرا در خاورمیانه نام F-۳۵ تا این حد مناقشهبرانگیز است؟
چرا کشورهایی که به این ابزار دست پیدا میکنند موحب نگرانیهای امنیتی در همسایگان خود شده و این جنگنده را نوعی امتیاز تعریف میکنند؟ پاسخ این است که قابلیتهای فنی این جنگنده میتواند نظم امنیتی دارنده را تغییر دهد. یعنی F-۳۵ ها توانایی تاثیرگذاری بر معادلات امنیتی محیط پیرامون کشوری را دارند که آن را در اختیار میگیرد.
در واقع F-۳۵ یک "سلاح ژئوپلتیک" است. یعنی وجود آن نه فقط از جنبۀ نظامی، بلکه بر حوزه آرایش قدرت، موازنه قوا و اتحاد میان کشورها و حتی رفتار سیاسی دولتها نیز اثرگذار است.
زمانی که کشوری به خرید F-۳۵ روی میآورد یعنی باید نظم امنیتی منطقه مورد نظر را باز تعریف کرد. به زبان سادهتر F-۳۵ ها همزمان با خود قدرت نظامی و پیام سیاسی مهمی را به همراه میآورند. اما چگونه؟
F-۳۵ و معماری امنیتی جدید خاورمیانه
در ابتدا باید دانست F-۳۵ یک ابزار آمریکایی است که تولید، نگهداری، وضعیت نرمافزاری و به روزرسانی آن را این کشور انجام میدهد. (با مشارکت مالی کشورهای دیگر مانند انگلستان).
بنابراین دولتی که F-۳۵ میخرد درواقع رسما وارد "معماری امنیتی آمریکایی" میشود. چون این ابزار وابسته به رابطۀ مثبت با آمریکاست، در غیر این صورت اگر کشور گیرنده با آمریکا بر سر هر موضوعی دچار اختلاف شود، تمامی موارد مانند آپ دیت F-۳۵، تعمیرات آن یا دریافت قطعات لازم، لغو یا پشتیبانی آن کند میشود. پس F-۳۵ میتواند یک ابزار وابستگی سیاسی به آمریکا باشد که این گونه بقیۀ رفتارها هم مدیریت شوند.
توان تغییر در موازنه قدرت
ورود F-۳۵ به هر کشوری تاثیر گستردهای بر همسایگان و منطقهای که آن کشور قرار گرفته میگذارد. چون قدرت بازدارندگی این ابزار باعث میشود یک نوع برتری اطلاعاتی تسلیحاتی یک طرفه ایجاد شود.
در نتیجه کشورهای رقیب احساس تهدید بیشتر میکنند و به دنبال آن معادلات جدید امنیتی در آن منطقه بروز میکند. در این مرحله چه متحدان چه رقبای کشور مورد نظر، ناگریز به تنظیمات سیاستگذاری های جدید در حوزۀ امنیتی خواهند شد و وجود یا عدم وجود F-۳۵ در میدان تسلیحاتی یک کشور دو روی متفاوت یک سکه است.
یک ابزار امتیازگیری
بر اساس این ویژگیهای منحصر به فرد، F-۳۵ بعد از مدتی تبدیل به یک ابزار امتیاز گیری میشود. یعنی آمریکا میتواند به آن به شکل یک "رانت سیاسی" نگاه کند. این نگاه میتواند در جهت امضای توافقنامهها، فشار بر کشورهای رقیب مانند چین و روسیه یا کنترل رفتار متحدان در اروپا و خاورمیانه به کار آید. در واقع وقتی F-۳۵ را از آمریکا دریافت کنید، بخشی از قواعد بازی را هم پذیرفتهاید.
درخواست F-۳۵ : یک بیانیۀ سیاسی
حتی درخواست خرید F-۳۵ هم دارای پیام سیاسی روشنی است. این پیام نشان میدهد کشور درخواستدهنده در پی نزدیکی نظامی با آمریکاست، یا میخواهد جهتگیریهای استراتژیک خود را تغییر دهد و بر اساس رویههای جدید در دنیا ظاهر شود یا نگران جوّ امنیتی منطقهای است که در آن قرار دارد و از این طریق می خواهد امنیت خود را تضمین و پیام بازدارندگی به رقیب ارسال کند. در واقع اینکه انتخاب کنید تا F-۳۵ داشته باشید، به تنهایی یک بیانیه روشن سیاسی/ امنیتی است.
تأثیر بر سیاست داخلی
دولتی که بتواند از آمریکا F-۳۵ خریداری کند این پیام را به رقبای داخلی نیز میدهد که دارای جایگاه بینالمللی بالایی است. در رقابتهای قدرت داخلی، این پیام میتواند به تثبیت دولت وقت کمک کند. هم محبوبیت دولت را در بین طرفداران آن افزایش میدهد و هم نوعی ابزار فشار علیه جناح رقیب به شمار میرود.
پیام روشن به چین و روسیه
چین و روسیه هر دو از رقبای آمریکا به شمار میروند. آمریکا بیشترین نگرانی اقتصادی/ امنیتی را از چین دارد و این کشور در زمینۀ پدافندی و تسلیحات به روز نظامی حرفهای جدی برای گفتن دارد. در نتیجه کشوری که از آمریکا F-۳۵ خریداری میکند دیگر امکان خرید تسلیحات و سامانههای چینی را از دست میدهد. این محدودیتی است که آمریکا برای خریدار F-۳۵ تعیین میکند و همکاریهای عمیق نظامی با آنها را محدود یا غیر ممکن میسازد.
نمونۀ آن زمانی بود که اخباری مبنی بر قصد ترکیه برای خرید سامانۀ موشکی اس-۴۰۰ از روسیه شنیده شد. در آن زمان آمریکا به صورت یکجانبه آموزش خلبانان و تحویل قطعات F-۳۵ به ترکیه را لغو کرد و سریعا به خلبانان ترک که تحت آموزش بودند فرصت داد تا آمریکا را ترک کنند. (مرداد ۱۳۹۸)
در واقع وجود F-۳۵ آمریکایی در یک کشور توانایی بلوکسازی نظامی دارد. یعنی کشوری که F-۳۵ میخرد از یک بلوک سیاسی/نظامی جدا شده و به بلوک دیگر میپیوندد.
ایجاد گره امنیتی با آمریکا
F-۳۵ فقط یک هواپیما نیست. یک ابزار است که موجب ورود کشور گیرنده به شبکۀ اطلاعاتی آمریکا میشود. این شبکۀ اطلاعاتی باعث میشود کشور دهنده ( آمریکا) امکان دسترسی به بخشی از اطلاعات امنیتی کشور گیرنده را پیدا کند. یعنی این هواپیما یک پیوند سیاسی/امنیتی میان دو کشور برقرار میکند.
هشدار سیاسی به ایران
با توجه به مواردی که مطرح شد، ایران چه موقعیتی در منطقهای پیدا می کند که همسایگان آن دارای F-۳۵ خواهند شد؟ (در صورت عملی شدن خواسته عربستان از سمت آمریکا)
- با توجه به برتریهای اطلاعاتی که F-۳۵ برای دولت ها ایجاد میکند، تهران مجبور میشود هزینههای مربوط به پدافندها و جنگ الکترونیک خود را بالا ببرد و مجهز به ابزار به روزتر و پیشرفتهتری شود. چون قدرت بالای F-۳۵ در ارسال اطلاعات به آمریکا یا متحدانش و شبکهای عمل کردن F-۳۵ موجب میشود توان پنهانسازیهای ایران کاهش یافته و سامانههای امنیتی و نظامی کشور در دسترس بیشتری قرار بگیرد.
همچنین وقتی دولت رقیب F-۳۵ دریافت میکند و و وارد شبکۀ اطلاعاتی/امنیتی با آمریکا میشود، اعتماد به نفس بینالمللی بیشتری به دست آورده و قدرت چانهزنی آن افزایش مییابد. در نتیجه در مذاکرات و معاملات جهانی دست بالاتری پیدا خواهند کرد.
در عین حال باید در نظر داشت وقتی در خاورمیانه یک کشور به خرید F-۳۵ اقدام میکند و توان دفاعی و اطلاعاتی خود را بالاتر میبرد، موجب تحریک دیگر بازیگران منطقه شده و آنان نیز ترغیب به افزایش توانمندی امنیتی خود میگردند.
همین امر به ترتیب باعث میشود درخواستهای ترکیه برای تجهیز تجهیزات نظامی بیشتر شده، یا امارات نیز مطالبات خرید F-۳۵ را ادامه دهد.
در عین حال که قطعا ایران نیز در این مسیر به رشد پهپادها و سامانههای موشکی خود خواهد پرداخت. همه اینها در کنار هم از خاورمیانۀ پرآشوب، یک منطقۀ امنیتیتر، بی ثباتتر و ملتهبتر خواهد ساخت.
F-۳۵ یک پرندۀ نظارتی قدرتمند است که میتواند هندسۀ قدرت در منطقه ما را تغییر دهد. فضای مانور ایران را محدود کند و بر معادلات امنیتی خلیج فارس تأثیر بگذارد. این جنگنده ظاهرا یک ابزار نظامی است. اما در عمل توان جابه جا کردن آرایش قدرت، بههم ریختن اتحادها و توازن منطقهای را داراست.
بازطراحی نظم منطقه توسط F-۳۵ یکی از راههای نفوذ هرچه بیشتر آمریکاست. اگر ترامپ با وجود همه نگرانیهای اطلاعاتی از در اختیار گذاشتن F-۳۵ به سعودیها، موافقت ضمنی خود را اعلام کرده، بیتردید مزایای این اتفاق را محاسبه کرده است. برتری موازنۀ قدرت به نفع بلوک آمریکا و غرب (و نه شرق و چین و روسیه) از اهداف جدی ترامپ در سیاست خارجی اوست. در عین حال باید توجه داشت F-۳۵ ها انواع مختلف دارند و بیتردید آنچه به دست سعودیها میرسد با آن مدلی که در اختیار اسراییل است تفاوت خواهد داشت.
اهمیت این جنگنده بیش از سرعت و توان پنهانسازی و فناوری پیشرفته کشف اطلاعات آن، در تاثیرگذاری و تغییر در نقشهای سیاسی کشورهاست.
F-۳۵ به تنهایی میتواند یک پلتفرم قدرت به حساب آید. ورود این پلتفرم به یک کشور میتواند یک رویداد سیاسی تعریف شود. رویدادی که پیامدهای طولانی و عمیق بر جا خواهد گذاشت.
پی نوشت : بعضی از کشورها دارای F-۳۵ هستند و تعدادی در پروسۀ دریافت قرار دارند. یعنی سفارش دادهاند اما هنوز تحویل نگرفتهاند. در حال حاضر کشورهای دارای F-۳۵ آمریکا، انگلستان، ایتالیا، استرالیا، نروژ، هلند، بلژیک، اسراییل، کره جنوبی و ژاپن هستند.
