ثبت جهانی «مهارت آینه‌کاری در معماری ایران»، فرصتی تاریخی برای شناخت جهانیِ ظرافت‌های معماری ایرانی است

«هنر آینه‌کاری در معماری ایرانی» در فهرست جهانی میراث ناملموس بشری یونسکو ثبت شد.
به گزارش ایسنا، در جریان بیستمین نشست کمیته بین دولتی پاسداری از میراث ناملموس یونسکو در شهر دهلی هند، با تصویب این کمیته «هنر آینه کاری در معماری ایرانی» با عنوان رسمیAyeneh-Kari, the art of mirror-worke in Persian architecture  در فهرست میراث فرهنگی ناملموس بشری ثبت شد.
با ثبت این اثر، تعداد عنصرهای ثبت جهانی ایران در زمینه میراث فرهنگی ناملموس به ۲۷  رسید. این نخستین ثبت جهانی ایران در زمینه معماری ایرانی در میراث فرهنگی ناملموس است و با این کار عنوان معماری ایرانی یاPersian Architecture در اسناد یونسکو جای گرفت.
پرونده «هنر آینه کاری در معماری ایرانی» فروردین   ۱۴۰۳از سوی ایران به یونسکو تحویل داده شد. این پرونده که توسط شهاب نیکمان تدوین و تهیه شده است، در گزارش هیأت ارزیابی، به دلیل کیفیت تهیه، مورد تقدیر قرار گرفت و با رأی مثبت کمیته بین دولتی برای ثبت جهانی تصویب شد .
در تقویم رسمی نشست امسال، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز با همکاری مؤسسه میراث مانا نقش (مسئول تهیه و تدوین همین پرونده)، اقدام به برگزاری نمایشگاهی با موضوع ثبت جهانی هنر آینه‌کاری در معماری ایرانی، به عنوان یکی از برنامه‌های رسمی این نشست کرده‌ است که این اقدام در همکاری با یونسکو در برگزاری نشست بین دولتی نیز در نوع خود کم‌نظیر ارزیابی شده است.
ایران پیش‌تر موفق شده بود  مهارت سنتی قالی‌بافی در کاشان، ردیف‌ موسیقی ایرانی، تعزیه، موسیقی بخشی‌های خراسان، نقالی و داستان‌سرایی نمایشی در ایران، نوروز، هنر ساختن و نواختن کمانچه، آیین‌های پهلوانی یا زورخانه‌ای، مهارت ساخت و نواختن دوتار، دانش ساخت لنج، فرهنگ پخت و تقسیم نان لواش، قالی‌شویان، مهارت‌های سنتی قالی‌بافی در فارس، چوگان، نگارگری ایرانی، آیین زیارت کلیسای تادئوس، برنامه ملی پاسداری از هنر خوشنویسی، یلدا/چله، هنر ساختن و نواختن عود، هنر سوزن‌دوزی ترکمن، پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم، هنر تذهیب، افطار و سنت‌های فرهنگی و اجتماعی آن، جشن سده، جشن مهرگان و مهارت ساختن و نواختن رباب را در فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت کند.
نتیجه یک پروژه تمدنی
سیدرضا صالحی امیری، وزیر میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی پس از ثبت‌ جهانی «هنر آینه‌کاری در معماری ایرانی» در بیستمین اجلاس کمیته بین‌ دولتی یونسکو، پیامی صادر کرد. در بخش‌هایی از این پیام آمده است :
«ثبت‌جهانی آینه‌کاری تاییدی است بر معرفتی که هنر را بدل به زبان جهان‌شناختی، معماری را تبدیل به دستگاه معنا و ماده را به صورت بازتابی از حقیقت ارتقا می‌دهد. آینه‌کاری در ژرف‌ترین لایه خود عینیت یک نظام معرفت‌شناختی است؛ نظامی که نور را نه صرفا پدیده‌ای فیزیکی، بلکه اصل وجودی و مبدأ ادراک می‌داند. تکثیر نور در این معماری، تکثر معرفتی است.در این هنر، فضا از کارکرد عبور می‌کند و به ساحت تجربه بدل می‌شود. مواجهه انسان با جهان بازتاب‌ها، او را در شبکه‌ای از نور، معنا و تفسیر قرار می‌دهد؛ جایی که معماری بدل به آینه‌ای میان جهان درون و بیرون می‌شود و از سطح صنعت به مرتبه معرفت ارتقا می‌یابد.
ایران اکنون با ۲۷میراث ناملموس و ۲۹میراث ملموس و طبیعی، تصویری روشن از پیوستار تمدنی خود را پیش‌روی جامعه جهانی نهاده است. این اعداد، نمود سرمایه نمادین ملتی است که میراث را نه یادگار گذشته، بلکه ذخیره آینده می‌داند.
این ثبت‌ جهانی نتیجه یک پروژه تمدنی است؛ پروژه‌ای که ریشه در درک عمیق ملت ایران از میراث خود دارد. آینه‌کاری، آینه‌ای است که گذشته را به آینده پیوند می‌زند و جهان را در برابر حقیقتی قرار می‌دهد که ایران همواره حامل آن بوده است؛ نور، صورت ظهور حقیقت است و هنر، نحوه‌ای از بودن.»
هنر پیوندماده و معنا
معاون وزیر میراث فرهنگی، بعد از ثبت جهانی هنر آینه‌کاری ایرانی، بیان کرد: از دهلی‌نو و از بیستمین اجلاس کمیته بین‌الدولتی میراث فرهنگی ناملموس یونسکو، با افتخار و شعف عمیق، صمیمانه‌ترین تبریک و شادباش خود را به مناسبت ثبت جهانی «مهارت آینه‌کاری در معماری ایران» در فهرست معرف میراث فرهنگی ناملموس بشریت تقدیم می‌کنم.
به گزارش ایرنا، علی دارابی گفت: این تصمیم کمیته، تنها ثبت یک هنر تزئینی نیست؛ به‌ رسمیت‌شناختن یک نظام دانایی و یک جهان‌بینی نوری است که سده‌هاست افق فرهنگی و معنوی ایران را روشن کرده است. در منطق میراث فرهنگی ناملموس، آینه‌کاری ایرانی هنر پیوندزدن ماده و معناست؛ جایی که هر ذره شیشه، زیر دستان صبور استادکار، به پاره‌ای از کهکشان نور بدل می‌شود و فضا را از سطح کارکرد، به مرتبه تجربه، شگفتی و روشنایی درونی ارتقا می‌دهد.
وی افزود: بی‌تردید، این ثبت جهانی، در عین افتخار، مسئولیت ما را در مستندسازی، آموزش، انتقال بین‌نسلی و روزآمدسازی این مهارتِ کهن، سنگین‌تر و شریف‌تر می‌سازد.در همین‌جا ژرف‌ترین سپاس خود را از رئیس و اعضای کمیته بین‌الدولی، هیات ارزیاب و دبیرخانه یونسکو ابراز کنم که با رأی و اعتماد خود، این هنر یگانه را بر «میز میراث بشری» نشاندند و بر نقش ایران در سپهر میراث زنده جهان صحه گذاشتند.
معاون وزارت میراث فرهنگی اظهار کرد: امیدوارم آینه‌کاری ایرانی، همچون هدیه‌ای از نور، زیبایی و امید، برای همه ملت‌ها و همه نسل‌های آینده الهام‌بخش باشد و ایران عزیز، هر روز در آینه میراث زنده خود، چهره‌ای روشن‌تر و سرافرازتر از پیش به جهان نشان دهد.
ارائه تصویر تازه‌ای از شکوه معماری ایران
مدیرکل دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث‌فرهنگی نیز ضمن تبریک ثبت جهانی پرونده «مهارت آینه‌کاری در معماری ایران»، این رخداد را «فرصتی تاریخی برای شناخت جهانیِ ظرافت‌های معماری ایرانی» دانست.
علیرضا ایزدی گفت: ثبت جهانی آینه‌کاری می‌تواند دریچه‌ای تازه برای معرفی ظرفیت‌های هنری و معماری ایران باشد؛ هنرهایی که در بسیاری از کشورها نظیری برای آنها وجود ندارد و خاستگاه اصلی‌شان ایران است.
وی با اشاره به نقش ثبت‌های جهانی در ارتقاء دیپلماسی فرهنگی افزود: ما باید ایران را به‌ عنوان یکی از پنج مقصد اصلی گردشگری فرهنگی به جهان معرفی کنیم و بی‌تردید ثبت جهانی آثار ناملموس، مسیر تحقق این هدف را هموارتر می‌کند. ایرانی‌ها می‌توانند از طریق چنین پرونده‌هایی جلوه‌های فاخر معماری خود را در سطح بین‌المللی عرضه کنند .
 برجسته‌ترین مظاهر خلاقیت ایرانی
شهاب نیکمان، تهیه‌کننده پرونده ثبت‌جهانی «مهارت آینه‌کاری در معماری ایران»، با تاکید بر حساسیت علمی و هویتی این پرونده، گفت: تعیین عنوان دقیق و قابل‌فهم برای مخاطبان جهانی، کلید فهم درست میراث ناملموس ایران است و استفاده از واژه«Persian» در این پرونده، یک ارزش افزوده فرهنگی و مایه افتخار ملی به‌شمار می‌رود .
وی با تبیین ارزش‌های فرهنگی این هنر و با اشاره به اهمیت هنر آینه‌کاری در ساختار کنوانسیون ۲۰۰۳یونسکو، افزود: آینه‌کاری، نخستین آرایه معماری ایران است که در فهرست نماینده میراث‌فرهنگی ناملموس بشریت قرار می‌گیرد. این هنر در ایران کاملا زنده است، پراکندگی جغرافیایی وسیعی دارد و سبک‌های متفاوت آن در شهرهایی مانند شیراز، اصفهان، تهران، قم، کاشان و مشهد قابل مشاهده است .
تهیه‌کننده پرونده ثبت جهانی «مهارت آینه‌کاری در معماری ایران» بیان کرد: آینه‌کاری از معدود هنرهایی است که هم جنبه مجلل و سلطنتی دارد و هم وجه معنوی و قدسی؛ از کاخ‌های اشرافی تا اماکن مقدس، این هنر حامل دوگانه‌ای از شکوه و تقدس است.
نیکمان با اشاره به عمق دانش فنی این هنر افزود: آینه‌کاری از برجسته‌ترین مظاهر خلاقیت ایرانی است. طراحی گره در آینه‌کاری یک مهارت و دانش ممتاز است و این هنر، ژرفای دانش هندسه ایرانی را در بالاترین سطح به رخ می‌کشد.
افزایش ارزش افزوده گردشگری‌فرهنگی
رئیس اداره ثبت و پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس هم با تشریح ابعاد توسعه‌پایدارِ نهفته در آینه‌کاری ایرانی گفت: ثبت «هنر آینه‌کاری در معماری ایرانی»، پیوندی معنادار و چندلایه با اهداف توسعه پایدار دارد؛ موضوعی که در دستورالعمل‌های اجرایی کنوانسیون ۲۰۰۳یونسکو به‌صراحت مورد تاکید قرار گرفته است.
سیما حدادی افزود: آینه‌کاری زنجیره‌ای از فرصت‌های شغلی پایدار، از آموزش تا تولید و مرمت ایجاد می‌کند و به‌ویژه در حفاظت و احیای بناهای تاریخی، کارکردی تعیین‌کننده و غیرقابل جایگزین دارد.
وی با اشاره به نقش این هنر در اقتصاد گردشگری بیان کرد: آینه‌کاری، در بناهای تاریخی و اماکن مذهبی، یکی از جذاب‌ترین جلوه‌های بصری میراث ایرانی است و همین امر، ارزش افزوده قابل‌توجهی برای گردشگری فرهنگی تولید می‌کند؛ حوزه‌ای که یونسکو آن را موتور محرک توسعه جوامع محلی می‌داند.
حدادی به جنبه‌های محیط‌زیستی این هنر پرداخت و گفت: یکی از ویژگی‌های کمتر دیده‌شده آینه‌کاری، استفاده هوشمندانه از نور طبیعی است؛ رویکردی که موجب کاهش مصرف انرژی در فضاهای معماری و تقویت الگوی معماری سازگار با محیط‌زیست می‌شود.
  بیستمین اجلاس کمیته بین‌الدولی حفظ میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو از ۸تا ۱۳دسامبر ۲۰۲۵ (۱۷تا ۲۲آذرماه) در دهلی‌نو هند و در مجموعه تاریخی قلعه سرخ(Red Fort) برگزار می‌شود و در مجموع ۶۷پرونده توسط ۷۷کشور برای ثبت در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ارائه شده است. این فهرست‌ها علاوه‌بر به رسمیت شناختن، ابزاری قدرتمند برای حفظ میراث ناملموس هستند.
درباره هنر آینه کاری
 آینه‌کاری نوعی تزیین داخلی بناها، با چسباندن قطعه‌های کوچک آینه به شکل‌های هندسی و گل و بته‌های مختلف است. در این رشته از هنرهای دستی، هنرمند آینه‌کار با استفاده از آینه و برش آن به اشکال متنوع، فضایی درخشان و زیبا در بناها می‌آفریند که از بازتاب نور در قطعات بی‌شمار آینه تشعشع، درخشش و زیبایی در تزیینات بناها ایجاد می‌شود و پوششی بسیار مناسب و زیبا برای تزیین بنا از نظر استحکام و دوام است.
این هنر یکی از شاخه‌های هنرهای تزیینی ایران است و از ابتکارهای ویژه هنرمندان ایرانی به‌شمار می‌آید و در دوره ساسانیان رایج بوده‌است. از آیینه کاری‌های بجا مانده می‌توان بنای دیوانخانه شاه طهماسب صفوی 
(۹۳۰–۹۸۴ق/ یا ۱۵۲۴–۱۵۷۶م) در قزوین را نام برد . در سده ۱۰هجری قمری آینه از اروپا، به‌ویژه از ونیز به ایران وارد می‌شد و بخشی از این آینه‌ها هنگام جابه‌جایی در راه می‌شکست. هنرمندان ایرانی برای بهره‌گیری از قطعات شکسته راهی ابتکاری یافتند و از آن‌ها برای آینه‌کاری استفاده کردند و آینه‌کاری ظاهراً با کاربرد آن‌ها آغاز شد. آینه کاری در آغاز با نصب جام‌های یکپارچه آینه بر بدنه بنا شروع شد. نه تنها درون بنا بلکه دیوارهای ستون‌دار عصر صفوی نیز با آینه‌های بزرگ تزیین شد.