زهره شریفی در یادداشتی در ضمیمه خانواده امروز روزنامه اطلاعات نوشت: شربت سکنجبین؛ رفع عطش، شربت بهارنارنج؛ آرام‌بخش، شربت نعنا؛ ضدنفخ، شربت گلاب زعفران؛ نشاط‌آور، شربت خاکشیر؛ کاهش دمای بدن، شربت آبلیمو؛ سرشاز از ویتامین C و چندین شربت دیگر که هر کدام از درون طبیعت جان گرفته و خاصیتی شگفت انگیز دارند، گرچه این روزها چندان مورد استقبال خانواده‌ها نیست اما زمانی حرف اول را میان مردم هم در خوردن به عنوان یک نوشیدنی خنک و گوارا می‌زد، و هم به عنوان یک دارو برای درمان دردهای مختلف در هر خانه‌ای یافت می‌شد و به‌کار می‌رفت.

نوشیدنی‌هایی که با آمدن فصل‌های بهار و تابستان و پاییز، گل و گیاهش توسط عطاران، طبیبان و حتی خود خانواده‌ها از نقاطی که در آنجا رشد کرده بودند، چیده شده، و بعد از خشک کردن، آنها را ذخیره می‌کردند که به جای نوشیدنی‌های گازدار و اسیدی و البته داروهای شیمیایی که این روزها مثل نقل و نبات خورده می‌شود، استفاده کنند.

تجویز طبیب خانگی به مصرف گیاهان طبیعی

راه یافتن این گیاهان شگفت‌انگیز به درون خانه‌ها به قبل از روزگاری می‌رسد که تاریخش به دوره باستان معروف است. و نکته اینجاست که با وجود این‌همه سال و بهتر است بگوییم قرن‌ها، هر روز خاصیت جدیدی از مصرف این گیاهان جادویی کشف می‌شود.

از آنجایی که پزشک و متخصص این امور در گذشته چندان زیاد نبوده و علم این حوزه‌ام پیشرفت نکرده بود، در بیشتر خانواده‌ها شخصی بود که طی تجربه و حتی آموزش از طبیبان و حکیمان آن‌ وقت، به خاصیت این نوع گیاهان دارویی آشنا بوده و به وقت بیماری یکی از اعضای خانواده خود یا دیگر اقوام و فامیل، تشخیص می‌داد که کدام یکی از این گیاهان برای درمان آن درد مناسب است، این نوع استفاده از این گیاهان، جدای از مصرف آن به عنوان نوشیدنی‌های خنک‌کننده یا گرم‌کننده در فصل‌های گرم و سرد بود. چنان‌که شربت آبلیمو و سکنجبین حرف اول را در روزهای گرم تابستان می‌زد و در مقابل چای داغ و و دمنوش به و سیب گرم‌کننده روزهای سرد زمستان بود.     

نوشیدن شربت در «شربت‌خانه‌ها» تا درون‌خانه  

همان‌طور که گفتیم خانواده‌های ایرانی از زمان‌های بسیار دور تا به امروز به اقتضای هر فصل و بنابر طبع مزاجی خود با استفاده از عرقیات، دانه‌های گیاهی و برخی میوه‌ها، نوشیدنی‌های سالمی تهیه کرده و از منافع آن سود می‌برند. 

اما به غیر از وجود این نوشیدنی‌ها در خانه‌ها، روزگاری که این مصرف این شربت‌ها حرف اول را می‌زد، در شهرها و روستاهای ایران فضاهایی معروف به «شربت‌خانه» وجود داشت که مردم برای گفتگو و استراحت موقت در این شربت‌خانه‌‌ها گرد‌هم جمع می‌شدند و در آن بین شربتی سفارش داده و درباره موضوعات روز صحبت می‌کردند و از همه مهم‌تر با ذوق و اشتیاق به اشعار و داستان‌های شاهنامه گوش می‌دادند، که باز مردان خانواده تنها اجازه حضور در این جمع‌ها را داشته، و البته زنان هم در مهمانی‌ها و دورهمی‌های خود از نوشیدن چنین شربت‌های گوارا و خوش‌طعمی که در بیشتر مواقع به‌دست خودشان تهیه و آماده شده بود، بهره می‌بردند. 

همراهی خانواده در مراحل «گلاب‌گیری»

جدای از علاقه و وابستگی خانواده‌های آن روزگار به چنین نوشیدنی‌هایی، اتفاق خوشایندی که با وجود این گیاهان شگفت‌انگیز در خانه‌ها رخ می‌داد دورهم جمع شدن اعضای خانواده با فامیل و آشنا و همسایه‌ها بود، چراکه در بیشتر موارد این گیاهان چه از نوع شربتی آن و چه دارویی در خود خانه‌ها خشک شده و بعد از ذخیره‌سازی به وقتش مصرف می‌شد.

چنان‌که در تهران صد سال پیش خانواده‌ای که هنوز مغازه اجدادی آنان در محله امامزاده سید اسماعیل تهران است، حرفه اصلی‌شان گلابگیری بوده، گلابی که در تصور ما همیشه در مناطقی چون کاشان یا قمصر گرفته می‌شود، اما این خانواده با گل‌های محمدی که صاحبان باغ‌های گل‌ محمدی در اطراف تهران، خود آنها را چیده و بار قاطر کرده و به در خانه این خانواده می‌آوردند یکی از بهترین گلاب‌های آن زمان را تهیه می‌کردند.

چیدن گل و گیاهان به‌دست زنان 

حتی در تهران قدیم به نقل از عطاران قدیم بازار زنان بیشتر از دیگران گل و گیا‌هان دارویی و خوراکی چون خاکشیر و اسپند را از اطراف زمین‌های تهران با صبر و حوصله می‌چیدند و برای فروش نزد عطارها می‌بردند، این کار به غیر از مراحل خشک‌کردن و آماده‌سازی این گیاهان بود.

البته زنان دیگر نقاط ایران به‌خصوص زنان روستایی هم چه آن زمان‌ها و چه تا امروز مشغول به این کار هستند و  بخش مهمی از مخارج زندگی خانواده‌شان از کاشت و برداشت این گیاهان تا چیدن از مناطق کوهستانی تا خشک‌کردن و فروش آنان می‌گذرد. داستان این گل و گیاهان معجزه‌گر بیش از آنکه تصور کنیم با زندگی انسان گره خورده است که متأسفانه در روزگار ما دیگر آن‌طور که قدیمی‌ها به مصرف این نوع نوشیدنی و دمنوش‌ها اهمیت می‌دادند، توجهی ندارند.

یکی از علت‌های اصلی این مسأله تغییر سلیقه‌ای است که در ذائقه غذایی در میان خانواده‌های نسل حاضر پیش آمده و به جرات می‌توان گفت به‌سختی قابل اصلاح تا برگشت به گذشته است!