پائین چهارراه مولوی و زیر بقعه تاریخی «سرقبرآقا» بازارچهای فرتوت آخرین نفسهایش را میکشد. به این بازارچه محله «سر قبر آقا» هم خطاب میشود که در پایین دست میدان امینالسطان و بازار امینالسلطان از تاسیسات ابراهیم خان امینالسلطان پدر میرزا علی اصغر خان امین السلطان معروف به اتابک قرار گرفته است
روحالله مهرپارسا ـ تهران شناس : محله «سر قبر آقا» و اطراف آن یکی از پرجمعیتترین نواحی تهران به شمار میرفت و دروازه حضرت عبدالعظیم(ع) و دروازه غار در جوار این ناحیه واقع بود. خیابان اسماعیل بزاز که بعدها به نام عارف نامدار ایران، مولوی نامیده شد، از شمال «سر قبر آقا» و «بازارچه سوسکی» میگذرد و در غرب آن بازارچه بابا نوروز علی قرار داشت که منازل ساربانها و شترخانه دولتی و قاطرچیان در آنجا مستقر بود. «بابا نوروز علی» در حقیقت مسئول ترابری دولتی بود که تمامی ساربانها و قاطرچیها را مدیریت میکرد. در شرق «بازارچه سوسکی» گارد ماشین دودی یا خط آهن تهران ـ ری قرار داشت که ناصرالدین شاه قاجار امتیاز کشیدن این خط آهن و بنای گارد ماشین را در دسامبر ۱۸۸۶ میلادی به «فایبوس لواتان» مهندس بلژیکی تفویض کرده بود.
ایستگاه ماشین دودی در حال حاضر به پارکی تفریحی بدل شده، اما این ساختمان محل مناسبی برای تبدیل آن به موزه است و جالب این که قیام ملی پانزده خرداد سال ۱۳۴۲ از حول و حوش همین ساختمان یعنی میدان انبار گندم شروع شد که پیشنهاد میکنم شهرداری تهران در کنار ابنیه و مراکز ارزشمندی که در سطح این شهر ساخته است، این موزه را در همین ساختمان ایستگاه مرکزی ماشین دودی برپا کند و اگر این برنامه عملیاتی شود، تا پایان خرداد ماه جاری با تغییرات مختصری میتوان موزه را به دست رئیس محترم جمهوری افتتاح کرد که یادگاری ارزشمند تاریخی از شهرداری تهران باقی خواهد ماند و در کنار درب ورودی ساختمان موزه هم میتوان از سردیس شهید طیب حاج رضایی و حاج اسماعیل رضایی بهره برد.
بازارچه سوسکی: بازارچه سوسکی در سال ۱۳۳۵ شمسی با تصمیم انجمن محلی و اقدامات اداری به نام بازارچه شاهین تابلویش بالا رفت، اما با گذشت ۶۸ سال از تغییر نام بیشتر اهالی محل آن را با همان نام «سوسکی» میشناسند.
این محل با نام ۲ شخصیت برجسته همراه است؛ ابتدا «آیتالله حاج سید ابوالقاسم عصار»، برادر علامه آقا سید محمد کاظم عصار استاد دانشکده الهیات عصر پهلوی دوم؛ که مدت ۶۰ سال به اقامه نماز و تبلیغ در مسجد صاحب جمع در شرق بازارچه مشغول بود و دیگر سوی قرارگاه علامه مجاهد میرزا علی اصغر هرندی، یگانه پیشهور حوزه علمیه دیده که لباس روحانیت نپوشید و کاسب محل بود و مغازه پارچه فروشی داشت و مدت ۴۳ سال مسئولیت امامت جماعت مسجد دروازه غار را عهدهدار بود. آن مرحوم پدر دکتر محمدحسین صفار هرندی وزیر ارشاد اسبق نیز بود.
بعد از انتقال بازارچه حضرت عبدالعظیم از دهنه بازار حضرتی در غرب چهارراه مولوی فعلی به شمال میدان شوش؛ بازارچه سوسکی در زمان ناصرالدین شاه قاجار در جنوب شرق باغ فردوس ساخته شد.
بازارچه سوسکی به سرعت از بازارچه مادر آقا، حاج غلامعلی، صابون پزخانه و بابا نوروز علی معروفتر، و بعدها به مرکزیت بازارچههای جنوب تهران بدل شد، این بازارچه ابتدا به دلیل سکونت یکی از محارم اندرون شاهی به نام سید آقا تختی نامگذاری شد. اما بعد از مرگ این محرم دربار شاهی به بازارچه سوسکی» بدل شد که فلسفه واژه «سوسکی» هم خود داستانی شیرین دارد. زیرا در بازارچه یک بقالی بزرگ متعلق به مرحوم حاج محمود اصفهانی جد پدری دکتر محمد حسین هرندی قرار داشت.
این حاج محمود شاگردی سیه چهره داشت که سیاهی صورتش رنگ سوسک را تداعی میکرد در ۱۶۰ سال پیش سوسکهای قهوهای رنگ که به آن «سوسری» میگویند وارد کشور نشده بود و سوسکها از یک نژاد خاص بودند که به آن «خَر چوسونه» میگفتند که رنگ سیاهی داشت. حاج محمود که برای شارژ مغازه از نظر انواع خواروبار، خودش به بازار امینالسلطان یا بازار حضرتی میرفت و نشانی که به بنکدار میداد که اجناس را توسط باربر بفرستند، به این صورت بود: «پائین سر قبر آقا، توی بازارچه تنها بقالی بزرگ که شاگرد سیاه رنگ شبیه رنگ سوسک دارد» و به تدریج این سبک نشان دادن جا افتاد و «سوسکی» نام جاودانه آن محل شد!
در حال حاضر «بازارچه سوسکی» محل سکونت شهرستانیهای مهاجر و خانوادههای افغان است و تمامی ساکنان قدیمی و اصیل محل مهاجرت کردهاند و در مناطق شمالی شهر تهران ساکن شدهاند. به عنوان مثال پدر مرحوم حجهالاسلام والمسلمین محتشمی پور وزیر اسبق کشور در نزدیک بازارچه مغازه خواروبارفروشی داشت که قبل از انقلاب از محل هجرت کرد. تنها اثر تاریخی تخریب شده بازارچه سوسکی «کاروانسرای شیشهبرها» نام دارد که به طور کلی از حالت سنتی خود خارج شده است و دیگر نمیتوان نام کاروانسرا را روی آن گذارد.

شما چه نظری دارید؟