روزنامه خراسان نوشت: در چند روز گذشته زیرنویس یکی از شبکههای سیما که واژه «اسراف» را «اصراف» نوشته بود در فضای مجازی فراگیر (ترند) شد. البته این نخستین بار نیست که چنین غلط املایی و نگارشی در زیرنویسها دیده میشود، اما این که چرا صداوسیما به این ماجرا اهمیتی نمیدهد، جای پرسش دارد! ویرایش این پیامها و بهویژه پیامهای مردمی کوچکترین وظیفهای است که باید در این سازمان عریضوطویل انجام شود. احتمالاً مدیران صداوسیما از تشرها و انتقادهای فراوانی که رهبر انقلاب به صداو سیما درباره توجه به درستنویسی و فارسینویسی داشتهاند، خبر دارند؟
اما افسوس که این سازمانی که قرار بود «دانشگاه» باشد، در این حوزه بسیار میلنگد. جالبتر این که در شبکههای رادیویی و تلویزیونی ویدئوهای آموزشی کوتاهی با موضوع درستنویسی و فارسینویسی ساخته میشود، اما گاه همین موارد در خود شبکهها رعایت نمیشود! چند سال پیش رئیس شورای عالی ویرایش صداوسیما گفته بود: «کار ویرایش ما با ویراستاری در رسانههای مکتوب به خصوص کتاب تفاوت دارد، زیرا برنامهها از طریق آنتن پخش میشوند. از ویراستار رسانههای مکتوب در امر ویرایش بسیاری از مسائل از جمله بحث ویرایش فنی مانند نشانههای سجاوندی، نقطهگذاری، رسمالخط و غیره استفاده میشود. اما این مسائل در رسانه اهمیت چندانی ندارد.»
این سخن البته که سخن درستی است؛ اما همگان شاهدند که این رسانه در این سالها تا حدودی به سمت شیوههای مکتوب هم پیش رفته است. گذشته از جملهها و متنهایی که بهصورت تصویری در برنامههای مختلف به بیننده نشان داده میشود، تمرکز سیما به زیرنویسها یکی از جدیترین دغدغههای این رسانه شده است.
چرا درست نویسی زیرنویس ها مهم است؟
گویا اولین زیرنویسها از اوایل دهه هفتاد شروع شد که بیشتر بحث اطلاعرسانی بوده است؛ نه بحث محتوایی. زیرنویسها بهدلیل این که کوتاه و متنوع است، دستکم بهلحاظ ویرایشی (درست یا غلط) و گزینش واژههای فارسی و غیرفارسی تأثیرگذار است. اگر شاهد غلطهای املایی، غلطهای تایپی، غلطهای نگارشی (رسمالخطی) و اشکالات دستوری و زبانی و محتوایی باشیم، جبران آن چندان آسان نیست. چون پیامها بهسرعت جابهجا میشود و تأثیر خود را خواهد گذاشت.در مواردی برخی جملهها طولانی و وابسته هستند و سیاق دستوری و نحوی جمله برای خواننده از دست میرود.بلندنویسی و رعایت نکردن اصول سادهنویسی اشکال دیگر این زیرنویسهاست. از طرفی وقتی جمله بلند و طولانی میشود، بهراحتی با بیننده ارتباط برقرار نمیکند.نکته مهم دیگر در موضوع زیرنویسها این است که برخی از آنها تولید بیرون از صداوسیماست و احتمالاً ویراستاری نمیشود؛ در چنین صورتی آیا صداوسیما آنها را ویرایش میکند یا همان پیام را زیرنویس میکند؟ اگر ویرایش نشود، بیتردید خطای بزرگی است.
نشانه های نگارشی نامرئی!
بیدقتی در گذاشتن نشانههای نگارشی هم نشان میدهد نظارت کامل و دقیقی در زیرنویسها انجام نمیشود. درمجموع این زیرنویسها به دو صورت ارائه میشود: برخی زیرنویسها زبان و خط معیار و رسمی را دنبال میکنند و دسته دیگر زیرنویسهایی است که به سمت گفتارینویسی گرایش دارد. دستۀ نخست بهرغم این که از زبان و رسمالخط معیار استفاده میکند، همچنان پریشان و نایکدست است. این نایکدستی هم در زیرنویسهای یک شبکه دیده میشود و هم در مقایسه با شبکههای دیگر. گویی شیوهنامه یکسان و مشخصی برای زیرنویسها تعریف نشده است و به سبک و سلیقه تهیهکنندگان هر برنامه و هر شبکه تغییر میکند.این جاست که نقش و حضور واحد ویرایش این سازمان را کاملاً کمرنگ میبینیم و گویا سرعت بر دقت و سلیقه بر شیوهنامه معتبر چربیده است. شاید هم بنابر آنچه این مدیر واحد ویرایش گفته بود، حوزه مکتوب چندان دغدغه نبوده است و نوعی رهایی و آزادی عمل در این بخش تفویض شده است! باز هم راه چاره را در پیروی از کتاب «دستور خط فارسی» مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی باید جست و جو کرد که به یکدستی در رسمالخط میانجامد. موضوع دیگر گفتارینویسی است که البته بیشتر متوجه پیامهای مردمی است که میتوان در فرصتی دیگر به آن پرداخت.
