بهرام امیر احمدیان - روزنامه اطلاعات:روسیه به عنوان بزرگترین کشور جهان از نظر مساحت(۱۷ میلیون کیلومتر مربع)، بر سر قلمرو شرق اوکراین(که جمعیت ساکن در آن عمدتا روس تبار هستند)، ادعای ارضی دارد و این ادعا را براساس متون دکترین های سیاست خارجی خود مبتنی بر دفاع از حقوق روس  تباران ساکن در خارج از فدراسیون روسیه دنبال می کند. ساکنان شرق اوکراین روس تبار هستند. 

در دوره شوروی روسی زبان رسمی جمهوری اوکراین بود. پس از اعلام استقلال اوکراین، دولت این کشور زبان اوکراینی را (که با زبان روسی تفاوت هایی دارد) زبان رسمی اعلام کرد. روسیه دولت اوکراین را به اعمال تضییقات فرهنگی به روس تباران شرق اوکراین متهم می کند و به دنبال دفاع از حقوق روس تباران اوکراین است.

اعمال قوانین ملی به خارج از مرزهای دولتی، مبحثی است که ایالات متحده هم دنبال می کرد. این امر در گذشته نیز از سوی دولت  های قدرتمند علیه دولت های ضعیف اعمال می شد(کاپیتولاسیون).

اکنون هر دولتی در داخل محدوده مرزهای شناخته شده بین المللی خود حق اعمال حاکمیت دارد و هیچ دولتی حق دخالت در امور داخلی کشوری دیگر را ندارد. ولی این موارد در دوره پس از جنگ سرد و فروپاشی اتحاد شوروی از سوی حکومت فدراسیون روسیه نادیده گرفته شده است. زمانی ولادیمیر پوتین رئیس جمهور فدراسیون روسیه بر این باور بود و در مصاحبه خود گفته بود که امکان احیای دوباره اتحاد شوروی ممکن نیست، هر چند فروپاشی شوروی را بزرگترین فاجعه ژئوپلیتیکی قرن نامیده بود.

دولت روسیه در اواخر دوره ریاست جمهوری بوریس یلتسین با جنبش های جدایی طلب در جمهوری های خودمختار داخل فدراسیون مخالفت می کرد و  او در اواخر دوره زمامداری خود، امور مبارزه با جدایی طلبی را به پوتین واگذار کرد. جنبش جدایی طلبی جمهوری خود مختار چچن(در داخل فدراسیون روسیه) به شدت سرکوب و شهر گروزنی مرکز جمهوری چچن با خاک یکسان شد.

در خارج از قلمرو حاکمیتی روسیه و در همسایگی جنوب غربی آن، دو واحد خودمختار از قلمرو جمهوری گرجستان (استان اوستیای جنوبی و جمهوری خودمختار آبخازیا) با حمایت ارتش روسیه در سال ۲۰۰۸ اشغال نظامی و از حاکمیت دولت گرجستان خارج شد و روسیه این دو واحد را به رسمیت شناخت و دولت دست نشانده در آن تاسیس کرد. این اقدام روسیه برای جلوگیری از پیوستن گرجستان به ناتو عنوان شده بود.

در سال ۲۰۱۴ شبه جزیره کریمه از قلمرو حاکمیتی اوکراین با اشغال نظامی ارتش روسیه و با برگزاری رفراندوم خود فرمایشی، بطور غیر قانونی از خاک اوکراین جدا و به روسیه منضم گردید.
روسیه پس از فروپاشی شوروی، در مجمع عمومی سازمان ملل به استقلال همه جمهوری های اتحاد شوروی سابق(۱۴ جمهوری) در چارچوب مرزهای هر یک از جمهوری ها در دوره شوروی، رای مثبت داد و مرزهای آن دوره را به رسمیت شناخت. 

مسکو دلایلی برای حمله به اوکراین ارائه می دهد که شامل وعده رهبران کشورهای عضو ناتو به عدم گسترش به سوی شرق و رسیدن به مرزهای روسیه بوده است(غربی ها این نظریه را نمی پذیرند). غرب کوشش کرده که اوکراین را وارد ناتو کند که بدین ترتیب بجز ساحل شمالی در محدوده آبخازیا(بندر سوخومی) و فدراسیون روسیه، دیگر سواحل دریای سیاه در قلمرو پیمان ناتو قرار می گرفت و تنها استثنا اوکراین بود که آن هم در صدد پیوستن به ناتو بوده است.

روسیه به زعم خود همچنین نگران ظهور یک دولت قدرتمند اوکراینی مخالف روسیه بوده است که در آن صورت، شرق اوکراین مورد ستم ملی واقع می شد. روس ها بر این باورند که اوکراین یک کشور جعلی است و در تاریخ، کشوری به نام اوکراین وجود نداشته است.    

با این وجود پس از کسب استقلال اوکراین، روسیه، اوکراین را در محدوده مرزهای دوره شوروی(مشتمل بر شبه جزیره کریمه) به رسمیت شناخته است. در سال های بعد و پس از اعلام داوطلبانه اوکراین برای خلع سلاح هسته ای و انتقال تسلیحات هسته ای به روسیه، مسکو همراه با کشورهای ناظر از جمله ایالات متحده، مرزها و تمامیت ارضی اوکراین را به رسمیت شناخت.

اوکراین وسیعترین کشور اروپا (بعد از فدراسیون روسیه) و دارای اراضی حاصلخیز کشاورزی و معادن غنی فلزات است و نیمی از آهن و فولاد کل شوروی از اوکراین به دست می آمد. 

تیرگی روابط روسیه با اوکراین از زمانی آغاز شد که اوکراین سال ۲۰۱۴ در دوره ریاست جمهوری ویکتور یانکوویچ(طرفدار روسیه) خواستار همگرایی با اتحادیه اروپا شد و از عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا(پیشنهادی فدراسیون روسیه) سر باز زد. جامعه اوکراین به دو دسته هوادار روسیه(در شرق اوکراین) و هواداران پیوستن به ساختار های اروپایی تقسیم شد.

این گسست، بیشتر به سبب حمایت روسیه از جدایی طلبان شرق اوکراین بود که روس تبار بودند. جنبش جدایی طلبی روس تباران شرق اوکراین با حمایت روسیه تقویت شد که در نهایت منجر به اعلام جمهوری لوهانسک و دونتسک در شرق اوکراین شد که خواستار پیوستن به روسیه بودند. روسیه به بهانه تضییق روس تباران از سوی دولت اوکراین، از این جریان ها حمایت می کند. اختلاف شرق اوکراین با دولت مرکزی، به سبب به رسمیت شناختن زبان اوکراینی به عنوان زبان ملی اوکراین و اهمیت ندادن به زبان روسی بوده است.

آن طور که گفته می شود، روسیه نسبت به پیوستن اوکراین به ناتو بسیار حساس است و گسترش ناتو به شرق را برای امنیت خود خطرناک ارزیابی می کند؛ در حالی که در سال گذشته با پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو احساس نا امنی نکرد.

تهاجم روسیه به اوکراین در آغاز سال ۲۰۲۲ معادلات امنیتی و ثبات اروپا را بر هم زد. پیش بینی ارتش روسیه در حمله به اوکراین، سرنگونی دولت اوکراین در هفته نخست تهاجم بود. ولی مقاومت مردم اوکراین در برابر حمله ارتش روسیه، موجب ناکامی مسکو در پیش بینی عملیات شد. روسیه این تهاجم به اوکراین را به عنوان «عملیات ویژه» و نه «جنگ» نامگذاری کرده است.

اکنون مساله اوکراین به موضوعی جهانی تبدیل شده است. تحولات اخیر با ورود دونالد ترامپ به صحنه پر تلاطم جنگ روسیه علیه اوکراین برای کسب وجهه بین المللی و برقراری صلح، موجب پافشاری روسیه بر انضمام بخش شرقی اوکراین (یک چهارم خاک اوکراین) به خاک روسیه، عدم پیوستن اوکراین به ناتو و درج آن در قانون اساسی این کشور، عدم پیوستن آن به اتحادیه اروپا تا سال ۲۰۲۷ و برخی دیگر از جمله شرط های روسیه درخصوص آتش بس و امضای معاهده صلح است.

معضل اساسی، مخالفت اوکراین با از دست دادن خاک خود (بر اساس مفاد قانون اساسی) است که با وجود ویرانی ها و کشتار ها، امضای قرارداد صلح با از دست دادن سرزمین، از سوی اوکراین و اروپا باج دادن به متجاوز قلمداد می شود. این بحران همچنان ادامه دارد.