الهه نشاطی

بر اساس طرح جدید که چارچوب کلی آن با همکاری وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی تدوین شده است  مدیریت مصرف برای برخی معتادان اجرا می شود

سرویس حوادث: حوزه مقابله با مواد مخدر در کشورمان سال‌هاست از تغییر رویکردها و اقدامات مقطعی و ضربتی رنج می برد ،یک روز معتادان به جرم اعتیاد دستگیر می شوند و روز دیگر اعتیاد بیماری محسوب می شود ؛ این دوگانگی‌ها در حالی است که تجربه‌های داخلی و بین‌المللی نشان می‌دهد می توان با اعمال راهکارهای علمی و منطقی بر این معضل فائق آمد  و بر همین اساس دولت قصد دارد سیاست واحدی را در قالب «مدیریت مصرف» با تکیه بر تدابیر علمی اجرا کند.
به گزارش خبرنگار اطلاعات، استعمال و خرید و فروش مواد مخدر به عنوان ریشه بسیاری از ناهنجاری‌ها و آسیب های اجتماعی ،همواره جزو دغدغه های مسئولان و دستگاه های ذیربط بوده است که بر اساس آمارهای اعلام شده، بیش از ۵۰درصد زندانیان کشور با این معضل درگیر هستند و مصرف مواد افیونی عامل مهم و اصلی در ارتکاب موارد اتهامی آنها بوده است.
طی سال های گذشته بسیاری از کشورهای پیشرفته با پذیرفتن وجود واقعیت تلخی به نام اعتیاد ،با هدف مصون سازی افراد جامعه به سمت مدیریت مصرف در برخی گروه ها حرکت کرده اند.
در ایران هم از اوایل دهه ۸۰با پذیرش این موضوع که حذف کامل مواد مخدر امکان‌پذیر نیست،  سیاست مدیریت مصرف و کاهش آسیب در دستور کار قرار گرفت ؛ رویکردی که با توسعه و اجرای  درمان‌های نگه‌دارنده، کنترل مصرف و اجرای برنامه‌های کاهش آسیب حتی در زندان‌ها بروز و ظهور یافت و به این ترتیب این رویکرد در همان سال‌ها  جایگاه ایران را به‌عنوان یکی از کشورهای پیشرو در مدیریت علمی اعتیاد تثبیت کرد. اما پیاده سازی این سیاست و خط مشی، دوام چندانی نیافت و چرخش جدیدی در حوزه مقابله با مواد مخدر حاصل شد که از جمله آن می توان به بازگشت به اعمال مدیریت مصرف در برخی معتادان  اشاره کرد.
ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری بر همین اساس به تازگی از تهیه طرحی خبر داده است  که مفاد آن از بازگشت به اجرای سیاست ها و اجرای راهکارهای علمی با تکیه بر مدیریت مصرف حکایت دارد.
تقسیم بندی معتادان برای مدیریت مصرف
دکتر حسین ذوالفقاری دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر با تقسیم بندی مصرف کنندگان مواد مخدر به 
۴ گروه ، گفت: گروه نخست افرادی هستند که در آستانه ورود به مصرف مواد مخدر قرار دارند یا به‌تازگی درگیر این پدیده شده‌اند. گروه دوم شامل اشخاصی است که دچار اعتیاد شده‌اند، اما مصرف آن‌ها پرخطر نیست و مدت زمان درگیری‌شان نیز طولانی نبوده است. گروه سوم شامل مصرف‌کنندگانی است که اگرچه عمدتاً مواد سنتی مصرف کرده‌اند، اما سال‌های طولانی درگیر اعتیاد بوده و اغلب دچار کهولت سن هستند و گروه چهارم نیز مصرف‌کنندگان مواد پرخطرند که به‌صورت ترکیبی، از مواد سنتی و روانگردان استفاده می‌کنند.
  وی افزود: از این میان تقسیم بندی ها، گروه سوم و چهارم ذیل رویکرد مدیریت مصرف قرار می‌گیرند و ۲ گروه دیگر به‌صورت مستقیم به سمت درمان هدایت می‌شوند. اکنون به دنبال بازتعریف «کلینیک‌های درمانی جامع» هستیم تا هر فرد پس از مراجعه به کلینیک و طی فرآیند کامل ارزیابی شامل معاینات تخصصی، انجام تست‌ها، تکمیل فرم‌ها، مصاحبه و… در یکی از ۴ سطح تعریف‌شده قرار گیرد و سپس متناسب با همان سطح، پروتکل درمانی یا مدیریتی مربوط به او اعمال می‌شود.
به گفته نماینده رئیس‌جمهوری تا زمانی که این فرآیند ارزیابی به‌صورت عملیاتی آغاز نشود، نمی‌توان به‌طور دقیق مشخص کرد چه تعداد از مصرف کنندگان مواد مخدر در هر یک از این گروه‌ها، به‌ویژه در گروه‌های مشمول مدیریت مصرف  قرار می‌گیرند.
ذوالفقاری با اشاره به وضعیت طرح گفت: چارچوب کلی این رویکرد با همکاری وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی تدوین شده و در روزهای جاری، پروتکل‌های آن در حال آماده‌سازی است. پس از تکمیل، این بسته باید در ستاد مبارزه با مواد مخدر که به ریاست رئیس‌جمهوری و با حضور اعضای اصلی تشکیل می‌شود، مطرح و تصویب شود تا وارد فاز اجرایی شود.
حذف کامل مواد مخدر امکان‌پذیر نیست
در همین باره مدیر کل سابق درمان و حمایت های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری در گفتگو با «اطلاعات» با تأکید بر این که  حذف کامل مواد مخدر در هیچ جامعه‌ای امکان پذیر نیست افزود: تنها مسیر مؤثر برای کنترل اعتیاد، بازگشت به سیاست‌های علمی نظیر مدیریت مصرف، کاهش آسیب، درمان دارویی اصولی ، تقویت نقش خانواده و آموزش مهارت‌های زندگی است.
دکتر سعید صفاتیان   هشدار داد: کنار گذاشتن برنامه‌های کارشناسی و تمرکز صرف بر اقدامات مقطعی   نه‌ فقط به کاهش اعتیاد منجر نخواهد شد بلکه هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و انسانی این آسیب را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد .
صفاتیان با تأکید بر این که بحث مدیریت مصرف مواد مخدر از اوایل دهه ۸۰با این رویکرد که حذف کامل مواد در هیچ جامعه‌ای امکان‌پذیر نیست، مطرح شد ، افزود: هدف این طرح، کاهش آسیب، کنترل بازار قاچاق و بازگرداندن هزینه‌های مصرف به چرخه رسمی اقتصاد بود. برآوردها نشان می‌داد سالانه حدود ۱۰میلیارد دلار صرف مواد مخدر می‌شود؛ رقمی که بخش عمده آن به شبکه‌های قاچاق می‌رسید.
وی یکی از محورهای اصلی این سیاست را کشت کنترل‌شده خشخاش برای تولید داروهای مخدر درمانی اعلام کرد و گفت: این موضوع پس از اصلاح قانون، در سال ۱۳۸۹به تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام رسید و وزارت بهداشت مجوز قانونی آن را دریافت کرد. در کنار آن، برنامه‌های کاهش آسیب مانند درمان نگهدارنده با متادون، توزیع سرنگ و سوزن استریل و اجرای این برنامه‌ها در زندان‌ها به اجرا درآمد. ایران در آن مقطع به‌دلیل این اقدامات، جایگاه علمی قابل توجهی در سطح بین‌المللی داشت و الگوی بسیاری از کشورها بود اما متاسفانه تغییر رویکرد مدیریتی و کنار گذاشتن برنامه‌های کارشناسی سبب شد بخش قابل توجهی از این دستاوردها تضعیف شود .
درمان دارویی و داروهای تزریقی «آهسته‌رهش»
صفاتیان با اشاره به این که درمان دارویی اعتیاد در ایران از سال ۱۳۷۹وارد مرحله‌ای علمی شد و استفاده از متادون و سپس بوپرنورفین‌ها، نقش مهمی در ساماندهی درمان ایفا کرد و هزاران پزشک نیز در این حوزه آموزش دیدند، گفت: در سال‌های بعد، داروهای تزریقی «آهسته‌رهش» هم مطرح شدند. این داروها برای شروع درمان طراحی نشده‌اند و کاربرد اصلی آن‌ها در مرحله نگه‌دارنده درمان و افزایش ماندگاری ترک اعتیاد است.
مشاور سابق معاونت اجتماعی وزارت کشور با اشاره به این که مدت اثر این دسته از داروهای تزریقی به بیمار یک تا ۳ ماه است و عدم تمایل مصرف موادمخدر از مزیت‌های این داروست ادامه داد: این مواد به آرامی در بدن فرد آزاد می‌شود و رفتارهای وی مانند ادراک را کنترل و از رفتارهای پرخطر پیشگیری می‌کند.
وی تأکید کرد: البته استفاده از این داروها بدون طی مراحل درمانی و بدون نظارت پزشکی خطرناک است و حتی عوارض جدی ایجاد می‌کند. تجربه نشان داده است که درمان اعتیاد یک فرآیند زمان‌بر است و هیچ روش سریع یا معجزه‌آسایی برای رهایی از این معضل اجتماعی وجود ندارد و موفقیت در این مسیر، نیازمند ترکیب درمان دارویی، حمایت روانی، نقش خانواده و سیاست‌های کلان علمی است.
تأثیر سابقه مصرف در ترک اعتیاد
صفاتیان در بخش دیگری از این مصاحبه  گفت: مصرف‌کنندگان حاد که معمولا  ۳ تا ۴ سال سابقه مصرف دارند به سبب آن که هنوز پیامدهای جدی مصرف را در زندگی خود تجربه نکرده‌اند، اغلب تمایلی به درمان نشان نمی‌دهند اما در مقابل، مصرف‌کنندگان مزمن که بیش از یک دهه درگیر مصرف بوده‌اند، به‌دلیل مشاهده عوارض جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی، پذیرش بیشتری برای ورود به مرحله درمان از خود نشان می‌دهند.
وی اظهار داشت: در میان این ۲ گروه، مصرف‌کنندگانی قرار می‌گیرند که موادی مانند گل، حشیش یا شیره مصرف می‌کنند. این گروه، به‌ویژه اگر هنوز دچار فروپاشی ظاهری زندگی نشده باشند، از نظر درمانی انعطاف‌پذیرترند و امکان تغییر مسیر آن‌ها برای ورود به درمان بیشتر است. رئیس سابق کارگروه مبارزه با مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام ادامه داد: نقش وضع اقتصادی هم در این زمینه تعیین کننده است و افرادی که از نظر مالی دچار بحران نشده اند و از وضع مالی بهتری بهره‌مندند، معمولاً درمان را به تعویق می‌اندازند.
صفاتیان تأکید کرد: در چنین شرایطی، خانواده مهم‌ترین مسیر ورود مصرف‌کننده به درمان است و نقش یک فرد تأثیرگذار در خانواده یا اطراف مصرف‌کننده، نقشی کلیدی است. 
وی همچنین گفت: تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد که دوره سمینارهای بزرگ و سخنرانی‌های یک‌طرفه به پایان رسیده است و امروز پیام‌های کوتاه، تخصصی و هدفمند بیشترین اثرگذاری را دارند.