پایگاه جامعه و فرهنگ ملل نوشت: در جمهوری خودمختار نخجوان جمهوری اسلامی ایران دو مرکز اصلی در حوزه زبان فارسی دارد، یکی از این مراکز، مرکز زبان فارسی در دانشکدههای زبانهای خارجی دانشگاه دولتی نخجوان است و دیگری، مرکز شرق شناسی در بنیاد نسخ خطی آکادمی ملی علوم آذربایجان، شعبه نخجوان است، در این مراکز، پژوهشگران و استادان به تدریس و مطالعه زبان فارسی، ادبیات و نسخ خطی فارسی مشغول هستند.
*مرکز زبان فارسی در دانشگاه دولتی نخجوان
تدریس زبان فارسی در نخجوان سابقهای طولانی دارد و به دوره حکومت شوروی مرتبط می شود، در آن زمان در مدرسه شماره یک شهر نخجوان اساتید محلی که بیشتر آنان در دانشگاه دولتی باکو در رشته زبان فارسی تحصیل کرده بودند، زبان فارسی را به دانشآموزان آموزش میدادند، این فعالیتها تا سال ۲۰۰۰ میلادی ادامه یافت.
دانشگاه دولتی نخجوان که در سال ۱۹۶۷ تأسیس شد، از همان زمان آموزش زبان فارسی را آغاز کرد، معلمان مدرسه شماره یک در دانشگاه نیز به تدریس رشتههای زبان و ادبیات آذربایجان و زبان فارسی میپرداختند، در حال حاضر زبان فارسی در این دانشگاه همراه با رشتههای زبان و ادبیات آذربایجان، تاریخ و گردشگری تدریس میشود.
در سال ۲۰۰۴، رشته زبان فارسی به صورت رسمی در دانشکده زبانهای خارجی دانشگاه دولتی نخجوان تأسیس شد، در آموزش زبان فارسی استادان از کتابها، فرهنگها، لوحهای فشرده و منابع علمی گوناگون استفاده میکنند، در سال ۲۰۰۹، دانشکده مناسبات بینالمللی و زبانهای خارجی راهاندازی و شعبه زبانها و ادبیات شرق نیز در این چارچوب فعالیت خود را آغاز کرد، در سال ۲۰۲۰، دانشکده زبانهای خارجی مستقل شد و همزمان، مرکز زبان فارسی نیز راهاندازی شد.
در حال حاضر در این مرکز ۲۳ دانشجو در رشته زبان فارسی مشغول تحصیل هستند که شامل ۲۱ دانشجوی کارشناسی، یک دانشجوی کارشناسی ارشد و یک دانشجوی دکترا می شوند، مرکز زبان فارسی دارای حدود ۲۵۰ کتاب آموزشی و پژوهشی است که شامل فرهنگ لغات، متون کلاسیک فارسی مانند گلستان و بوستان سعدی و شاهنامه فردوسی و منابع مشابه است.
*مرکز شرق شناسی بنیاد نسخ خطی
مرکز شرق شناسی بنیاد نسخ خطی شعبه نخجوان، با حمایت وابستگی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۰۷ آغاز به کار کرد، این مرکز دارای یک اتاق مجهز به کتابها و منابع فرهنگی، ادبی، هنری و اقتصادی مرتبط با ایران است، در این بنیاد بیش از ۶۰۰ نسخه خطی به زبانهای فارسی، عربی و ترکی موجود است که قدیمیترین نسخه آن مربوط به سال ۱۸۲۴ و توسط حاج ملا عبد الکریم ابن محمد علی خراسانی تألیف شده است.
این مرکز یکی از مراکز مهم پژوهشی و آموزشی در حوزه زبان و ادبیات فارسی در نخجوان به حساب می آید و نقش مهمی در حفظ و ترویج منابع خطی و فرهنگی فارسی دارد.
*نقاط قوت مراکز آموزش زبان
از جمله نقاط قوت مراکز آموزش زبان خارجی در نخجوان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
آموزش زودهنگام و جامع در برخی مدارس: برای مثال، مدرسه شماره ۳ (مدرسه روسی) موفقیت بالایی دارد زیرا کودکان از شش سالگی آموزش زبان روسی، ادبیات، فرهنگ، هنر، تاریخ و جغرافیای روسیه را آغاز میکنند.
فعالیت مؤثر مراکز انگلیسی و آلمانی: مراکز انگلستان و آلمان، آموزش زبان انگلیسی و آلمانی را با امکانات و فرصتهای متعدد، از جمله بورسیه تحصیلی و استخدام، ارائه میدهند، این مراکز توسط اساتید و نمایندگان همان کشورها اداره میشوند که باعث انگیزه و علاقه دانشجویان به این زبانها میشود.
تنوع منابع آموزشی: در دانشگاه دولتی نخجوان، آموزش زبان فارسی با بهرهگیری از کتابها، فرهنگها و منابع دیجیتال انجام میشود و این موضوع کیفیت تدریس را افزایش میدهد.
پشتیبانی فرهنگی ایران: حضور نمایندگیهای فرهنگی ایران و منابع فراهمشده در دانشگاه و بنیاد نسخ خطی، موجب ایجاد فضای مطالعاتی و پژوهشی مناسب برای زبان فارسی شده است.
*آسیبها و نقاط ضعف
با وجود امکانات و تاریخچه طولانی، زبان فارسی در نخجوان با چالشها و ضعفهایی مواجه است:
کمبود استاد ایرانی مستمر: حضور استاد ایرانی به دلایل گوناگون، از جمله حقوق پایین و عدم تداوم مجوزهای اداری، محدود بوده است، این مسئله باعث کاهش کیفیت آموزش و انگیزه دانشجویان شده است.
توان محدود اساتید محلی: تدریس توسط اساتید نخجوانی که ممکن است تسلط کافی به زبان فارسی نداشته باشند، از جمله ضعفهای جدی است.
دیدگاه محدود دانشگاهها و گرایش به سایر کشورها: گرایش ریاست دانشگاه به ترکیه و عدم استقبال از برنامههای آموزشی ایرانی، محدودیتهایی برای توسعه زبان فارسی ایجاد کرده است. حتی ارتباط غیررسمی با اساتید و دانشجویان فارسیزبان محدود شده است.
نبود فرصت شغلی برای فارغالتحصیلان: فارغالتحصیلان رشته زبان فارسی در نخجوان اغلب فرصت شغلی مناسب پیدا نمیکنند و در مشاغل خارج از تخصص خود فعالیت میکنند. این موضوع انگیزه دانشجویان را کاهش میدهد.
مشکلات تحصیلی و پذیرش ادامه تحصیل: برخی دانشجویان نخجوانی که در ایران تحصیل کردهاند، برای دفاع از رساله دکترا با مشکلاتی مواجه میشوند و محدودیتهای محلی، ادامه تحصیل آنان را تحت تأثیر قرار میدهد.
انتظارات غیرواقعی طرف نخجوانی: برخی مقامات محلی انتظار دارند در مقابل تجهیز مراکز زبان فارسی به منابع ایرانی، مراکز آذربایجانشناسی نیز با منابع مشابه تجهیز شوند که این موضوع مانع تجهیز کامل مراکز فارسیزبان میشود.
سیاستهای هویتی و فرهنگی: در سطح کلان، سیاستهای محلی به نحوی است که آموزش و ترویج زبان فارسی که باعث پیوند هویتی و فرهنگی میشود، محدود و کمرنگ میگردد.
*جایگاه زبان فارسی در نخجوان
با توجه به سابقه تاریخی و منابع موجود، زبان فارسی در نخجوان از جایگاه علمی و فرهنگی برخوردار است، مراکز فعال دانشگاهی و پژوهشی، منابع آموزشی غنی و پشتیبانی فرهنگی ایران، نقاط قوت مهمی برای زبان فارسی به حساب می آیند، با این حال چالشهای جدی شامل کمبود استاد ایرانی، ضعف مهارت اساتید محلی، نبود حمایت کامل دانشگاهها و محدودیت فرصتهای شغلی، توسعه و ترویج زبان فارسی را با موانع مواجه کرده است.
با وجود این چالشها، مراکز نخجوان همچنان به فعالیت خود ادامه میدهند و با بهرهگیری از منابع علمی، اساتید متخصص و حمایتهای فرهنگی ایران، تلاش میکنند تا نقش زبان فارسی را در آموزش، پژوهش و فرهنگ منطقه حفظ کنند، برای تقویت وضعیت زبان فارسی، نیاز به استراتژیهای جامع، ایجاد فرصتهای شغلی برای فارغالتحصیلان، حضور مستمر استادان ایرانی و توسعه همکاریهای فرهنگی و دانشگاهی بین ایران و نخجوان احساس میشود.
