کتابهای «گزیده اسناد ایرانی عهد قاجار» و جلد دوم از «گفتارهایی در تاریخ و فرهنگ»، دو اثر جدید از دکتر فتحالله مجتبایی هستند که دیروز در مراسمی که به همت مجله بخارا در مرکز دایرهالمعارف اسلامی و به مناسبت نود و هشتمین سالگرد تولد استاد مجتبایی برگزار شده بود، رونمایی شدند.
به گزارش خبرنگار اطلاعات، رئیس مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی در این مراسم گفت: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی از نخستین روزهای تأسیس از این بخت بلند برخوردار شد که استاد به جمع مختصر اصحاب دایرهالمعارف پیوست و شماری از مهمترین آثار تحقیقی استاد در مجلدات دایرهالمعارف نشر یافت.
سیدکاظم موسوی بجنوردی ادامه داد: گذشته از اهمیت چشمگیر مقالات تحقیقی استاد و آنچه در این مدت طولانی از نظر گذراند و ویرایش و اصلاح و تکمیل کرد، به جرأت میتوان گفت که پروردگان محضر علمی او نیز که اینک غالباً خود در شمار استادان و پژوهشگران نامدار هستند، اهمیت و جایگاهی خاص دارند. کارنامه علمی استاد تا اندازهای حاکی از شخصیت جامع او است و اهل تحقیق ملاحظه کردهاند که استاد در هر موضوع و مجالی مثال و نمونه اعلای دقت نظر و احاطه است.
وی افزود: با اطمینان کامل میتوان گفت که در وجود گرانقدر او فرهنگ و تمدن ایران و زبان فارسی با همه شکوه و عظمت و معنویت جلوه کرده است. همه آثارش نشان میدهد که چگونه این فرزند دانشمند و پژوهنده این آب و خاک، فرهنگ ایران را در نهایت ضبط و اتقان تتبع و تحقیق کرده و به بهترین صورت عرضه داشته است. ایراندوستی مجتبایی پشتوانهای استوار در عمری تحقیق و مطالعه دارد و حاصل بیش از هفتاد هشتاد سال به سر بردن با کتابها و نسخهها و مقاله ها و اسناد و مدارک بسیار به چند زبان است.
موسوی بجنوردی گفت: مجتبایی کوشیده است فرهنگ ایرانی را به درستی بشناسد و به درستی عرضه کند و خود او بهترین دستاورد درخشان همین فرهنگ است. پژوهشهای بدیع او به گستره نفوذ فرهنگ ایرانی و زبان فارسی است، از هند تا شهر زیبای افلاطون و از شاهنامه حکیم توس تا حافظ و سعدی و مولانا .او لحظه لحظه عمر پربرکت و جان شیفته خود را صرف شناختن و شناساندن این فرهنگ کرده است و آثار او پنجرهای است رو به باغ مصفای فرهنگ ایرانی و زبان فارسی از چشم استاد.
مردی که همچنان میآموزد و میآموزاند
ژاله آموزگار، استاد زبانهای ایرانی و باستانی هم در این مراسم بیان کرد: سعادتیاست همعصر بزرگان تأثیرگذار بودن. در سدهای زیستم که اوراق زرین آن را شخصیتهایی همچون دکتر مجتبایی، دکتر موحد و دیگر و نادران روزگار ما زینت دادند؛ بزرگانی که در زمینههای مختلف درخشیدند و هر کدام با تخصصی که داشتند، ارکان توسعه ایران عزیز ما را پایهریزی کردند و کوشیدند تا آنجا که میتوانستند این سرزمین را به شاهراه پیشرفت هدایت کنند.
وی افزود: دکتر مجتبایی عزیز ما یکی از سردمداران این قافله است. شرح درخشان زندگیاش برای همه آشناست. کتابهای سودمندش هر کدام مرجع به حساب میآیند و هنوز بعد از دههها، تازگیهای خود را از دست ندادهاند. مدخلهای تخصصی که به قلم ایشان در دایرهالمعارف چاپ شدهاست، به اضافه مقالات ارزندهای که در دیگر نشریات در دسترس ما قرار گرفته است، جوابگوی بسیاری از پرسشهاست. من از بیشتر آنها در نوشتههایم استفاده کردهام. زمینه علمی او آنچنان گسترده و شناختهشده است که نیازی نیست من به آن بپردازم. دوست دارم از حسن خلق، چهره گشاده و مهربانی سخن بگویم که همیشه لبخندی شیرین و هستیبخش بر لب دارد و اطرافیان را با مهربانیهایش تحت تأثیر قرار میدهد. من در کنار احترامی که برای او قائلم، دوستش دارم.
آموزگار ادامه داد: دکترمجتبایی برای من نمونه روشنفکری دوران خود است که فقط در چهارچوب خشک علمی محصور نشد و اگر با دانشمندان محشور بود، با شعرا، نوپردازان، موسیقیدانان و پیشتازان فرهنگی دوران خود نیز ارتباط داشت. او همچنان میآموزد و میآموزاند، نظارتی آگاهانه به تجدیدنظر در نوشتههایش دارد، ذهنش هنوز تیز است، سخنی نابجا بر زبان نمیآورد و کسی را نمیرنجاند .
استاد ذوفنون
علیاشرف صادقی، استاد دانشگاه تهران نیز در این مراسم گفت: استاد مجتبایی ذوفنون و در رشتههای مختلف علوم انسانی صاحبنظر است. تحصیلات اولیه او در زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه تهران بود ولی از همان ابتدا به ادبیات فارسی هم علاقه داشت و نزد استاد فروزانفر میرفت و سوالاتش را میپرسید.
وی افزود: دکتر مجتبایی به تصوف هم علاقمند بود و در این زمینه مطالعاتی کرد و مقالاتی نوشت. بعدها به ادیان علاقمند شد و در آمریکا نزد استادان بزرگی در این زمینه تحصیل کرد و برای تکمیل کار، به هند رفت و آنجا زبان سانسکریت آموخت و از نزدیک با ادیان هندی آشنا شد و همزمان زبانهای باستانی ایرانی را هم فراگرفت.
اداره امور فرهنگی از طریق دوستی
دکتر اصغر دادبه، استاد دانشگاه علامه طباطبایی و مدیر بخش ادبیات مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی هم در این رویداد بیان کرد: استاد مجتبایی یک جنبه ارسطووار دارد زیرا مانند ارسطو از جامعیت علمی برخوردار است. جنبه دیگر شباهت او با ارسطو، تأکید بر دوستی است.
وی افزود: ارسطو بر دوستی تأکید داشت؛ چیزی که در فرهنگ ایرانی هم بر آن تأکید میشده و برخی متون مثل قابوسنامه هم گواه آن هستند. پرسش آن است که آیا دوستی یک امر تجملی است یا یک نیاز بشری؟ ارسطو دوستی را نیاز انسان میدانست و در «اخلاق نیکوماخوس» آن را از ضروریات دانسته و اقسامش را برشمرده و بالاترین نوع آن را، دوستی از سر فضیلت دانسته است.
دادبه تأکید کرد: استاد مجتبایی هم بر دوستی تأکید دارد و توجه او به دوستی، جدی است و از طریق دوستی، بسیاری از مسائل فرهنگی را با جوانان و میانسالان اداره میکند.
مردان فرهنگ، مرز تاریخ و جغرافیا ندارند
در بخشی از این مراسم، نیکنام حسینی پور، رئیس مرکز روابط عمومی وزارت ارشاد، پیام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خطاب به دکتر مجتبایی را قرائت کرد. در پیام سیدعباس صالحی آمده است: «استاد فرهیخته، جناب آقای دکتر سیدفتحالله مجتبایی؛ نام شما در سپهر فرهنگ و اندیشه ایران، نشانی از ژرفنگری، پشتکار علمی و وقاری است که نسلهای متعدد اهل تحقیق از آن بهرهمند شدهاند. دههها تلاش پیوسته شما در حوزههای ایرانشناسی، ادیان و زبانهای باستان، نهتنها سرمایهای ماندگار برای جامعه علمی کشور آفریده، بلکه مسیر پژوهشگران جوان را روشنتر کرده است.
این تقدیر، ادای دینی است کوچک در برابر خدمات سترگی که با دقت، صداقت و وسواس علمی به فرهنگ ایران عزیز عرضه کردهاید. گستره و تأثیرات گفتهها و نگاشتههای شما یادآور این حقیقت است که مردان فرهنگ، مرز تاریخ و جغرافیا ندارند و اثرشان فراتر از زمان و مکان جاری میشود.
ضمن ارج نهادن به سالیان پربرکت تلاشهای جنابعالی، از خداوند متعال توفیقات شما را در خدمت به فرهنگ و هویت ایرانی خواستارم تا نسل امروز و فردا، همچنان از دانش، منش و نگاه بلندتان بهرهمند بمانند.»
در این مراسم، سید علی آلداوود، عضو شورایعالی مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی و میترا حسنی، معاون بخش عرفان و ادیان این مرکز، درباره دو کتاب تازهمنتشرشده دکتر مجتبایی به نامهای «گزیده اسناد ایرانی عهد قاجار» و جلد دوم از «گفتارهایی در تاریخ و فرهنگ» توضیحاتی ارائه کردند و سپس با حضور دکتر مجتبایی و سایر بزرگان جمع، این دو کتاب رونمایی شدند.
۸۰ سال طلبگی و معلمی
در پایان، دکتر فتحالله مجتبایی ضمن تشکر از محبت سخنرانان، طی سخنانی اظهار کرد: من یک دانشآموز هستم که ۸۰ سال طلبگی و معلمی کردم و هنوز هم دوست دارم یاد بگیرم. وی ادامه داد: وقتی بجنوردی از من خواست با او در دایرهالمعارف همکاری کنم، شنیده بودم که کار مسلحانه کرده و باور نمیکردم که بتواند دایرهالمعارف درست کند. پس پیغام دادم که تفنگهای دهنپرکن را بردار و به کوهها برو! احمد تفضلی از من خواست که یک بار با او ملاقات کنم. در همان جلسه اول که او را دیدم، صداقت و حسننیتش مرا جذب کرد و فهمیدم باهم همفکر هستیم و قبول کردم با او همکاری کنم.
مجتبایی گفت: آن زمان من میدانستم که کشورهای عربی و ترکیه و ... دایرهالمعارفهایی درست کردهاند. قبل از انقلاب احسان یارشاطر کار دایرهالمعارف را شروع کرد و من چند ماهی با او همکار بودم و بعد برای مأموریتی دیگر به هند رفتم و وقتی برگشتم، در ایران انقلاب شده بود. بعد از انقلاب کوششهایی برای راهاندازی دایرهالمعارف انجام شد ولی آن مرکزی که پا گرفت و باقی ماند، همین مرکزی است که آقای بجنوردی تأسیس کرد. ما در ابتدای کار با افرادی همچون احمد تفضلی، زرینکوب، زریابخویی، علیاشرف صادقی کار را شروع کردیم و تا امروز هم این همکاری ادامه پیدا کرده است.
در پایان دکتر مجتبایی شمع تولد نود و هشت سالگیاش را فوت کرد.
شما چه نظری دارید؟