اطلاعات نوشت: براساس آمارهای شرکت ملی گاز ایران، میزان ناترازی گاز سالانه 21 میلیارد متر مکعب است. البته شرکت ملی گاز مدعی است این رقم را از 24 میلیارد متر مکعب درسال 1401معادل 3 میلیارد کاهش داده وبه رقم کنونی در سال 1402 و سال جاری رسانیده است.
سعید عقلی ، مدیر مرکز راهبری شبکه گاز کشور دراین باره مدعی است که با افزایش میزان ذخیره سازی گاز درکشور ،امکان مدیریت ناترازی گاز در فصول سرد که اوج مصرف این انرژی محسوب می شود،بیشتر فراهم شده است.
وی توضیح می دهد: حجم ذخیرهسازی گاز بیشتر شده است به گونه ای که ۳ میلیارد و ۳۰ میلیون مترمکعب گاز بیشتر در سال 1402 در دو مخزن شوریجه و سراجه ذخیره و بالاترین رکورد ذخیرهسازی گاز طی ۱۰ سال اخیر ثبت شده است.
بااین حال این آمارها چیزی نیست که از اهمیت ناترازی بزرگ میان تولید ومصرف گاز درکشور کاسته یااهمیت آن را کمرنگ کند.
به گفته کارشناسان، آنچه باعث بروز ناترازی گاز وافزایش رو به رشد آن شده است، کمبود سرمایه گذاری در تولید گاز در کشور به تناسب مصرف روبه افزایش ناشی از رشد طبیعی جمعیت واجرا نشدن برنامه های جدی بهینه سازی است.
براساس گزارشی که صندوق توسعه ملی در اواخر سال گذشته منتشر کرد، به دلیل کاهش سرمایه گذاری مخازن گازی کشور درحال نزدیک شدن به یک سوم پایانی عمرخود هستند و افت تولید گاز درمیدان پارس جنوبی از سال 1404 به میزان سالانه معادل یک فاز (28 میلیون متر مکعب در روز) آغاز خواهد شد.
طبق برآوردها، حتی با فرض سرمایهگذاری 20 میلیارد دلاری ایران در پروژه فشارافزایی پارس جنوبی، تولید گاز ایران از این میدان در سال 1420 به نصف امروز خواهد رسید و این موضوع در کنار افزایش غیربهینه مصرف، بحران گاز را تشدید میکند.
تردید مشتریان خارجی
درهمین حال وبا افزایش اثر ناترازی گاز درکشور، مشتریان سنتی واردکننده گاز ایران هم برای ادامه واردات از کشور مردد شده اند.
درواقع آنان در این اندیشه افتاده اند که با وجود گسترش ناترازی گاز درکشور وبخصوص فصول سرد که موجب قطعی گاز صنایع می شود، آیا ایران توان ایفای تعهد به قراردادهای صادرات گاز را خواهد داشت.
هرچند مقداری از این تردید می تواند ریشه در جنگ روانی وجوسازی رقبای ایران داشته باشد، اما هر چه هست برخی مشتریان سنتی گاز ایران مانند عراق، مذاکره با رقیب ایران در بازارگاز منطقه یعنی ترکمنستان را آغاز کرده وهمچنین در اندیشه ایجاد خط لوله های جدید برای ترانزیت و واردات گاز از مقاصد دیگر است که از ایران عبور نخواهد کرد.
محمود خاقانی، کارشناس حوزه انرژی در این باره به ایلنا می گوید: اکنون یکی از دلایلی که باعث شده عراق همزمان با ایران ؛ با ترکمنستان نیز برای واردات گاز وارد معامله شود این است که ما با ناترازی مواجهیم و سرمایهگذاری لازم و جدید در منابع گازی ایران انجام نشده است.
وی ادامه می دهد:این در حالی است که شرکتهای خارجی در منابع گازی ترکمنستان سرمایهگذاری کرده، فناوری نو آوردهاند و تولید گاز را به طور مداوم افزایش میدهند؛ از جمله این که چینیها در ترکمنستان تولید گاز دارند و قرار است خط لوله ای را درمسیر ترکمنستان- افغانستان-پاکستان-هند اجرا کنند، درواقع چین با موافقت امریکا و مشارکت روسها بدنبال این هستند که ترانزیت گاز از مسیر ایران اجرایی نشود.
خاقانی خاطر نشان می کند : موضوع ترانزیت گاز درواقع سیاستی بود که در دوران ریاستجمهوری مرحوم هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۷۷ به عنوان دیپلماسی راهبردی تعریف شد. در زمان هاشمی و نیازاف؛ رئیس جمهور وقت ترکمنستان، روابط دو کشور بسیار حسنه و دوستانه بود، ترکمنستان محصور به خشکی است و نمیتوانست گاز خود را غیر از روسیه به جایی صادر کند بنابراین در آن دوران مذاکرات با ترکمنستان بااین هدف آغاز شد که مسیردیگری برای صادرات گاز ترکمنستان به منظور صادرات به بازارهای دیگر باز شود.
این کارشناس می افزاید: در این راستا در سال ۱۳۷۴ قراردادی برای احداث خط لوله گاز کرپچه به کردکوی امضا شد که در آن زمان ایران ۲۰۰ میلیون دلار سرمایهگذاری کرد و گاز ترکمنستان وارد ایران و به نیروگاه نکا ارسال شد و در مسیر به بسیاری مناطق مرزی ایران و ترکمنستان نیز گازرسانی شد.
وی تصریح می کند: در دولت هفتم و هشتم دیپلماسی جدید انرژی تعریف شد و در چارچوب آن دیپلماسی راهبردی قرارداد کرسنت نیز زمینهسازی شد، طرحهایی برای معاوضه گاز با گاز، نفت با نفت و گاز با برق در دولت هفتم و هشتم تعریف شد که بر این اساس به ارمنستان و آذربایجان گاز صادر و برق دریافت میکردیم، در ارتباط با ترکمنستان هم توافق شده بود که گاز ترکمنستان را مصرف و در ازای آن به ترکیه گاز ارسال میکردیم .این طرح بر این مبنا تعریف شده بود که گاز ترکمنستان به ایران انتقال داده شود و مجبور نباشیم گاز را از جنوب به مناطق شمالی و شمال شرقی با هزینه بالا منتقل کنیم، یعنی به ازای مقادیری که از ترکمنها دریافت میکردیم گاز را به مشتری ترکمنستان بدهیم.
این مدیر سابق نفتی ادامه می دهد: پروژه دیگری که در دولت یازدهم و دوازدهم تعریف کردیم این بود که به جای اینکه گاز را خام صادر کنیم ایران و ترکمنستان به طور مشترک گاز را تبدیل به برق کنند و برق را با تکنولوژی جدید و با ولتاژ بالا تا اروپا هم صادر کنیم.مزیت این پروژه ها این بود که برق تحریم نمیشود و به کشورهای عبوری پروژه هم برق میدهد، به این ترتیب کشورها به ما وابسته میشوند و انتقال آسانتر و هزینه نیز کمتر است.
خاقانی می گوید: بااین وجود، افزایش ناترازی در حوزه گاز بیشتر این پروژه ها را ازحالت اجرایی خارج یا با ریسک مواجه کرده است. طبیعی هم هست وقتی ما برای تامین گاز صادراتی که تعهد داده ایم مشکل داریم طرف مقابل به هر حال باید به دنبال راه های دیگر بگردد.
وی اظهار می کند: راه خروج از این موضوع رفع تحریم ها ودسترسی به سرمایه خارجی وفناوری است.ضمنا باید مصرف گاز درداخل را به طور اساسی کنترل کرد. البته یک بخش از رشد مصرف به افزایش جمعیت وضریب گازرسانی به نقاط مختلف کشور برمی گرددکه البته همان هم مورد سوال است. اما بخش دیگر به عدم صرفه جویی وهدررفت های مختلف باز می گردد که باید سرعت طرح های بهینه سازی راافزایش داد وروی آن سرمایه گذاری بیشتری با توجه به توان بخش خصوصی انجام داد.
این کارشناس تصریح می کند: درنهایت هم اگر می خواهیم صادرات گاز ما تداوم داشته وبازارهای ما دراین بخش محفوظ بماند باید از یکسو تولید گاز از منابع غنی کشور را به طور مداوم افزایش دهیم واز سوی دیگر مصرف را کنترل کنیم که البته شاه بیت اجرایی شدن تمام این تدابیر، رفع تحریم هاست.