اطلاعات نوشت: نیاز قاره آفریقا به دانش فنی و مهندسی و سرمایهگذاری برای تحول در بخش کشاورزی از یک سو و نیاز ایران به کشت فراسرزمینی از سوی دیگر، موجب میشود که ایران و کشورهای آفریقایی بتوانند در مسیر همکاریهای برد-برد در بخش کشاورزی برای تامین منافع اقتصادی و امنیت غذایی دو طرف گام بردارند.
مشکلات کشورهای آفریقایی در تامین مواد غذایی و تولید بهینه محصولات کشاورزی تا حدی است که برخی کارشناسان از وجود «بحران غذا» در آفریقا و لزوم یک «انقلاب کشاورزی» در این قاره سخن میگویند. نرخ گرسنگی در آفریقا در حد غیر قابل قبولی است و در برخی کشورها مانند سودان و اتیوپی به علت مناقشههای جاری، وضعیت رو به وخامت است.
به علاوه ، بسیاری از کشورهای آفریقایی همچنین با مشکلات ناشی از تغییرات آب و هوایی مانند خشکسالی و تغییر الگوهای بارش رو به رو هستند که این مشکلات نیز ضرورت تحول در بخش کشاورزی آفریقا را با فوریت بیشتری رو به رو کرده است. نتایج تحقیقات جدید حاکی از آن است که حتی در شرایط انتشار پایین گازهای آلاینده در جهان، تمام مناطق قاره آفریقا تا سال ۲۰۴۰ از آستانه افزایش دمای ۵/۱ درجه سانتیگرادی پیشبینی شده در توافق آب و هوایی پاریس عبور خواهند کرد و از این رو، این قاره نیازمند اقدامات فوری برای تحول در بخش کشاورزی است.
اخیرا یک گروه از دانشمندان «دانشگاه زیمبابوه» و «موسسه بینالمللی تحقیقات امور دام» در کشور کنیا به تازگی اعلام کردند که تدوین سیاستهای گذار برای تحول در بخش کشاورزی آفریقا با فوریت مورد نیاز است تا با ایجاد سامانههای پایدار تولیدی بتوان امنیت غذایی و کاهش فقر را در آفریقا تضمین کرد.
این درحالی است که کشاورزی از بخشهای مهم و حیاتی اقتصاد آفریقا است بطوری که اکثر جوامع روستایی برای کسب درآمد و تامین غذا به کشاورزی وابسته هستند و در حدود ۵۳ درصد از نیروی کار در آفریقا در این بخش فعالیت دارند. وفور منابع طبیعی، نیروی کار جوان و رو به افزایش از جمله مزیتهای کشاورزی این قاره به شمار میروند. این قاره در حدود ۶۰۰ میلیون هکتار زمین زراعی کشت نشده دارد که در حدود ۶۵ درصد از کل زمینهای کشت نشده در جهان است. آب و هوای استوایی و نیمهاستوایی این قاره هم امکان کشت انواع مختلفی از محصولات کشاورزی را با حداقل امکانات فراهم میسازد.
درهمین حال بااین که آفریقا ۲۴ درصد از زمینهای کشاورزی جهان را دارد اما یک وارد کننده خالص مواد غذایی است و به عنوان مثال یک سوم حبوبات مصرفی و ۶۴ درصد از گندم مصرفی خود را وارد میکند. در مقام مقایسه میتوان در نظر گرفت کشور اوکراین که تنها معادل ۱۴ درصد از زمینهای زراعی آفریقا را دارد، تا پیش از مناقشه نظامی سه سال گذشته با روسیه، قادر به تامین غذای اروپا بود.
گزارش سال ۲۰۲۴ «وضعیت امنیت غذایی و تغذیه در جهان» سازمان ملل متحد حاکی است که ناامنی غذایی در آفریقا شدیدتر از تمام مناطق دیگر جهان است. شیوع سوء تغذیه در آفریقا ۴/۲۰ درصد است که بیش از دو برابر میانگین جهانی و به این معنی است که در حدود ۳۰۰ میلیون نفر از ساکنان این قاره با سوء تغذیه دست به گریبان هستند.
توانمندیهای ایران وکشاورزی آفریقا
ایران با برخورداری از دانش فنی و مهندسی و توانمندی در حوزههای مختلف از جمله کشاورزی هستهای و امکانات سرمایهگذاری بخشهای دولتی و خصوصی میتواند مترصد فرصتهای بکر همکاری با کشورهای مختلف آفریقایی در بخش کشاورزی باشد.
به گفته مسئولان سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، ایران دومین کشور نوآور حوزه کشاورزی در منطقه آسیای مرکزی و جنوبی است. «مزارع نوآور بهرهور» یکی از اجزای اصلی زیستبوم نوآوری کشور در اجرای ماده ۵ آئیننامه حمایت از تولید دانشبنیان و اشتغالآفرین در بخش کشاورزی و منابع طبیعی است. این مزارع با هدف ایجاد شبکه کشاورزان نوآور بهرهور و استفاده از ظرفیتهای آنان برای شتابدهی به فرایند انتقال فناوریهای نوآورانه به عرصههای تولیدی ایجاد شده است.
کشاورزی هستهای هم به عنوان یکی از کاربردهای فناوری صلحآمیز هستهای ایران میتواند در روند همکاریهای ایران و آفریقا در زمینه انتقال دانش و فناوری جایگاه خاصی داشته باشد. درکنار این، احیای «ستاد آفریقا» در دولت چهاردهم و وجود سازکارهایی مانند کمیته همکاریهای کشاورزی ایران و آفریقا از جمله ابتکارهایی هستند که میتوانند به رشد و توسعه روابط ایران با آفریقا بخصوص در حوزه همکاریهای کشاورزی و صنایع مرتبط یاری برسانند.
«محمدرضا عارف» معاون اول رئیس جمهوری ۱۵ بهمن ماه ۱۴۰۳ در نخستین جلسه «ستاد آفریقا» با تاکید بر اهمیت ارتباط با آفریقا گفت: از دید دولت چهاردهم ارتباط با کشورهایی که در حوزه تمدنی ایران قرار دارند و همین طور کشورهای آفریقا، از لحاظ ارزشی برای ما دارای اهمیت است.
عارف تصریح کرد: آفریقا با بیش از یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون جمعیت بازار بسیار خوب و بکری است؛ این قاره علاوه بر آن که میتواند مقصد مهمی برای صادرات کالاهای ما باشد، میتواند در تامین پایدار نیازهای ما در حوزه کالاهای اساسی و برخی محصولات کشاورزی مهم باشد و این مساله با توجه به وضعیت اقلیمی کشور و مشکلات مربوط به آب و درنتیجه نیاز به کشت فراسرزمینی برای ما بسیار اهمیت دارد.
از سوی دیگر، بنا بر اعلام وزارت جهاد کشاورزی ، اردیبهشت امسال کمیته همکاریهای ایران و کشورهای آفریقایی در بخش کشاورزی تشکیل شد. در جریان برگزاری دومین اجلاس همکاریهای بینالمللی ایران و آفریقا، کمیته همکاریهای کشاورزی با حضور نمایندگان معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در سازمان مدیریت صنعتی برپا شد. با درخواست وزرای تجارت دو کشور نیجر و جمهوری آفریقای مرکزی از ایران برای حمایت از بخش کشاورزی، نمایندگان و مدیران بخشهای مختلف، ظرفیتها و توانمندیهای ایران را ارائه کردند.
همچنین تواناییهای ایران در زمینههای گوناگون مدیریت پایدار خاک و به ویژه مطالعات خاکشناسی و تهیه نقشههای مدیریتپذیر و تولید و صادرات کودها و اصلاح کنندههای زیستی خاک نیز معرفی و آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای حضور در کشورهای آفریقایی و همکاری در اجرای پروژههای آب و خاک اعلام شد. همچنین به گفته مقامات ایرانی یکی از سیاستهای راهبردی ایران، ارتباط اقتصادی با کشورهای آفریقایی و بهرهمندی از فرصتهای کشاورزی فراسرزمینی در آن قاره و ایجاد فرصت برای ورود محصولات دانشبنیان به عرصه بینالمللی است.
در این ارتباط ، تیر ماه سال جاری شرکتهای دانشبنیان ایرانی با حضور در سه نمایشگاه تخصصی حوزه کشاورزی، غلات و دام و طیور در کشور کنیا در شرق آفریقا، فرصتهای تجاری این حوزه را با طرفهای تجاری از کشور کنیا و قاره آفریقا بررسی کردند.
در این نمایشگاهها، ۱۶ شرکت در قالب پاویون دانشبنیان ایران حضور داشته و در حوزههای بذر، کود و سم، صنایع غذایی، پهپاد، ماشینآلات، چای و دامپروری دستاوردهای خود را ارائه کردند.
اقلامی مانند پهپاد، ماشینآلات کشاورزی، بذر ذرت، فناوری انتقال جنین دام و فرآوری چای بیشترین استقبال از جهت تعداد بازدیدکننده را در طول نمایشگاه به خود اختصاص داد.
درعین حال ، مساله مهم این است که در ایران و بسیاری از کشورهای آفریقایی عزم و اراده سیاسی لازم برای رشد و توسعه همکاریها وجود دارد. به عنوان نمونه، «سالیو نیانگ دینگ» سفیر سنگال در ایران اردیبهشت سال جاری در دیدار از استان گیلان ، گفت: سنگال آمادگی دارد همکاری های خود را در زمینه کشاورزی و نیز حوزه آب، کود و سایر پروژه های کشاورزی ارتقا دهد.
سفیر «ساحل عاج» در ایران نیز چندی پیش گفت: توسعه ساحلعاج بر اساس کشاورزی پایهگذاری شده است و از این رو گوناگونی در تولید محصولاتی مانند میوههای گرمسیری همچون موز و انبه در کنار محصولاتی مانند کاکائو، قهوه، کائوچو و پنبه را شاهد هستیم. «تاماکولو واتارا» خاطرنشان کرد: بیشتر این محصولات از کشور ساحلعاج به صورت خام صادر میشود از جمله در محصولاتی مانند قهوه و کاکائو، تنها ۲۰ درصد پیش از فروش فرآوری شده است.
