ایران که از سال ۲۰۲۳ به عضویت دائم شانگهای درآمده، اکنون می تواند از ظرفیت این بلوک مهم منطقه‌ای برای توسعه روابط تجاری و کاهش اثر تحریم‌ها استفاده کند
 

سازمان همکاری شانگهای یک سازمان اوراسیایی میان‌دولتی است که برای همکاری‌های چندجانبهٔ امنیتی، اقتصادی و سیاسی تشکیل شده است. این سازمان در سال ۱۹۹۶ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شد. اندکی بعد، ازبکستان هم به این سازمان پیوست و این سازمان رسماً به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر نام داد.
 

علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۰۵ و پس از آن بلاروس به عنوان عضو ناظر به سازمان ملحق شدند.نقش این سازمان از زمان تأسیس آن تاکنون در منطقه وجهان افزایش یافته است.
درهمین حال رئیس‌جمهور ایران، در سفراخیر خود به چین برای شرکت دربیست‌وپنجمین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، با امضای بیش از ۲۰ سند همکاری اقتصادی، مسیر تازه‌ای برای توسعه روابط تجاری و جذب سرمایه‌گذاری با کشورهای عضو شانگهای از جمله چین، روسیه، هند و حتی پاکستان گشود.
سفردکتر مسعود پزشکیان به چین نقطه عطفی در دیپلماسی اقتصادی کشور محسوب می‌شود. ایران که از سال ۲۰۲۳ به عضویت دائم این سازمان درآمده، اکنون تلاش دارد از ظرفیت این بلوک مهم منطقه‌ای برای توسعه روابط تجاری و کاهش اثر تحریم‌ها استفاده کند. شانگهای با حضور قدرت‌های اقتصادی بزرگی مانند چین، روسیه و هند، بستری ارزشمند برای همکاری‌های چندجانبه و شکل‌دهی به نظم اقتصادی چندقطبی است.
به گفته کارشناسان، ایران در این سفر بار دیگر پیام روشنی به جامعه بین‌المللی مخابره کرد: تهران مصمم است از مسیر همگرایی با شرق و کشورهای عضو شانگهای، راه‌های تازه‌ای برای توسعه اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری بیابد. چراکه ظرفیت‌های بی بدیلی در توسعه روابط دوجانبه ایران با سه عضو کلیدی این سازمان یعنی چین، روسیه و هند و همچنین پاکستان به‌عنوان همسایه مهم با ظرفیت اقتصادی مشترک ،وجوددارد که تاکنون از آن غفلت شده یا آن گونه که باید وشاید به آن پرداخته نشده است.بااین وجود، تحریم های آمریکا وفعال شدن مکانیسم ماشه توسط سه کشور تروئیکای اروپایی در شورای امنیت، روند نزدیکی اقتصادی ایران به پیمان شانگهای را تسریع کرده ودرمجموع سکان کشتی تجارتا یران را به سوی ظرفیت های شرق تغییر داده است.درهمین حال نگاهی به ظرفیت های اقتصادی بازیگران اصلی پیمان شانگهای درستی این تغییر جعت را مشخص می کند.
 
چین؛ شریک راهبردی در چارچوب توافق ۲۵ ساله
به گزارش تسنیم، چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، نقشی محوری در سازمان همکاری شانگهای دارد. روابط تهران و پکن در سال‌های اخیر بر پایه توافق جامع ۲۵ ساله (امضا شده در ۲۰۲۱) وارد مرحله‌ای تازه شده است. در دیدار اخیر پزشکیان با شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، دو طرف بار دیگر بر اجرای این توافق تأکید کردند.
سرمایه‌گذاری در بخش انرژی، توسعه زیرساخت‌ها، انتقال فناوری و همکاری در حوزه سلامت و دارو از مهم‌ترین محورهای توافقات اخیر بوده است. ایران همچنین پیشنهاد ایجاد کارگروه مشترک دارو و تجهیزات حیاتی و همکاری در فناوری‌های نوین را مطرح کرده که می‌تواند علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، بستری برای صادرات محصولات ایرانی به بازارهای شرق آسیا باشد.
از منظر تجاری هم چین نخستین شریک وارداتی ایران است و بخش بزرگی از نفت ایران به این کشور صادر می‌شود. رفع موانع بانکی و گمرکی که در مذاکرات اخیر دوکشورمطرح شد، در صورت تحقق، می‌تواند حجم مبادلات تجاری دو کشور را به سطحی فراتر از وضعیت فعلی برساند و ایران را به یکی از حلقه‌های اصلی زنجیره تأمین شرق آسیا بدل کند.
دراین باره، سیدعلی مدنی زاده، وزیر اقتصاد که ریاست کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و چین را بر عهده دارد، در حاشیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، بر پیگیری موضوعات اقتصادی و افزایش حجم تبادلات تجاری میان دو کشور تأکید کرد.
 وی گفت:‌سعی می‌کنیم ظرف یکی دو ماه آینده موضوعات مطرح شده در سفر را پیگیری کنیم و به نتایج برسیم.
 
روسیه؛ همگرایی اقتصادی در اوراسیا
روسیه نیز به‌عنوان دیگر قدرت بزرگ عضو شانگهای، در سال‌های اخیر روابط راهبردی خود با ایران را گسترش داده است. دیدارمسعود پزشکیان با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، بر اجرای توافقنامه بلندمدت اوراسیا تمرکز داشت؛ توافقی که مجلس شورای اسلامی آن را تصویب کرده و می‌تواند زمینه‌ساز افزایش تعاملات تجاری ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا شود.
این توافق، فرصتی کم‌نظیر برای دسترسی بیشتر ایران به بازار کشورهای حوزه اوراسیا، از جمله روسیه، قزاقستان، بلاروس و ارمنستان فراهم می‌کند. همکاری در حوزه حمل‌ونقل ریلی و دریایی، تکمیل کریدور شمال ـ جنوب، و افزایش مبادلات کشاورزی و انرژی از جمله محورهای اصلی همکاری دو کشور است.
ایران و روسیه همچنین در سازمان شانگهای می‌توانند با هم‌افزایی ظرفیت‌های سیاسی و اقتصادی، سازوکارهای تازه‌ای برای مقابله با تحریم‌ها و گسترش همکاری‌های بانکی ایجاد کنند. این همگرایی، جایگاه ایران را در مسیر ترانزیتی شرق ـ غرب و شمال ـ جنوب تقویت خواهد کرد.
 
هند؛ فرصت‌های خاص  انرژی و ترانزیتی
هند، دیگر عضو کلیدی شانگهای، با رشد اقتصادی پایدار و نیاز فزاینده به انرژی، می‌تواند یکی از شرکای راهبردی ایران در آینده باشد. دهلی‌نو در سال‌های گذشته علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در بندر چابهار و کریدورهای ترانزیتی ایران بوده است.
با توجه به نیاز روزافزون هند به منابع انرژی و نزدیکی جغرافیایی ایران، امکان گسترش صادرات نفت و گاز ایران به این کشور وجود دارد. همچنین همکاری در بخش فناوری اطلاعات و داروسازی از دیگر زمینه‌های قابل توجه برای توسعه روابط است.
دراین راستا، ایران می‌تواند با استفاده از ظرفیت شانگهای، چارچوبی پایدار برای همکاری با هند تعریف کند؛ چارچوبی که از فشار تحریم‌های غرب بکاهد و مسیر سرمایه‌گذاری‌های مشترک در پروژه‌های زیرساختی را هموار سازد.
 
پاکستان؛ همسایه راهبردی با ظرفیت‌های اقتصادی مشترک
پاکستان به‌عنوان همسایه شرقی ایران و عضو فعال سازمان همکاری شانگهای، ظرفیت‌های گسترده‌ای برای همکاری اقتصادی دارد. در سفر اخیر دکتر پزشکیان، ایران و پاکستان بر توسعه مبادلات تجاری، سرمایه‌گذاری مشترک در انرژی و زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ایجاد سازوکارهای بانکی برای تسهیل تراکنش‌ها تأکید کردند. ارتباط نزدیک جغرافیایی، وجود کریدورهای ترانزیتی مشترک و اشتراک منابع طبیعی می‌تواند فرصت‌های اقتصادی تازه‌ای برای ایران فراهم کند. همکاری‌های دوجانبه با پاکستان، علاوه بر تقویت تجارت، می‌تواند راه را برای دسترسی بهتر ایران به بازارهای جنوب آسیا هموار سازد و اثرگذاری سازمان شانگهای را در اقتصاد منطقه افزایش دهد.
درنهایت، سازمان همکاری شانگهای از آغاز تأسیس خود بستری برای مقابله با یکجانبه‌گرایی و فشارهای غرب بوده است. ایران در اجلاس اخیر با ارائه ابتکاراتی همچون ایجاد مرکز مطالعات امنیتی و همکاری در فناوری‌های نوین نشان داد که به دنبال نقش‌آفرینی فعال در این بلوک است.
تقویت روابط دوجانبه با چین، روسیه، هند و پاکستان، همزمان با گسترش همکاری‌های چندجانبه در شانگهای، می‌تواند به ایران کمک کند تا مسیر تازه‌ای برای رشد اقتصادی ترسیم کند؛ مسیری که متکی بر ظرفیت‌های داخلی و همگرایی منطقه‌ای است و توان تاب‌آوری اقتصاد ملی را افزایش می‌دهد.
سفر رئیس‌جمهور ایران به چین و حضور در اجلاس شانگهای با امضای بیش از ۲۰ سند همکاری، نشانه‌ای از عزم تهران برای تعمیق روابط اقتصادی با شرق است. چین، روسیه، هند و پاکستان هر کدام ظرفیت‌های ویژه‌ای برای همکاری با ایران دارند؛ از سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و انرژی تا توسعه کریدورهای ترانزیتی و ایجاد سازوکارهای مالی مستقل.
شانگهای امروز تنها یک سازمان امنیتی ـ منطقه‌ای نیست؛ بلکه به بستری راهبردی برای شکل‌دهی به نظم اقتصادی نوین بدل شده است. ایران اگر بتواند از این ظرفیت‌ها بهره‌برداری کامل کند، راه تازه‌ای برای توسعه اقتصادی، کاهش وابستگی به غرب و افزایش قدرت چانه‌زنی در عرصه بین‌المللی خواهد یافت.به نظر می رسد برنامه ریزان کشور درکوران افزایش تهدیدها وتحریم ها،می خواهندازشاه کلید شانگهای بیشترین استفاده راببرند وطرحی نودر اقتصاد ودیپلماسی کشور دراندازند.