هفتمین همایش ملّی «زبان‌ها و گویش‌های ایران (گذشته و حال)» با مشارکت انجمن علمی ایران‌شناسی و به دبیری علمی محمود جعفری دهقی، در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.

به گزارش روابط‌عمومی این مرکز، سید محمــدکاظـم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در این همایش گفت: این مرکز به‌منظور بزرگداشت و حمایت از زبان‌ها و گویش‌های ایران، نخستین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایران را در خرداد ١٣٩١ بنیاد نهاد. امروز هفتمین همایش ملی زبان‌ها و گویش‌های ایران برگزار می‌شود. زبان‌ها و گویش‌های ایران اسناد هویت ملی، دینی و فرهنگی ما هستند. بنابراین پژوهش، حفظ و معرفی این اسناد که جزو مهم‌ترین گنجینه‌ها و ذخایر ملی محسوب می‌شوند از مهم‌ترین وظایف همه دوستداران فرهنگ و تمدن ایران‌زمین است. یادآوری می‌کنم که افزون بر زبان‌های ایرانی نظیر کردی، بلوچی و لری و غیره، زبان‌های ترکی و عربی نیز از سوی گروه بسیاری از هم‌میهنان ایرانی ما تکلم می‌شوند، موجب غنای فرهنگی و علمی زبان‌های ایرانی بوده و همواره به ارزش زبان‌های ایرانی افزوده‌اند .
او افزود: زبان فارسی به‌عنوان زبان رسمی به‌منزله یکی از عوامل و عناصر اتحاد و یگانگی میان همه ایرانیان تلقی می‌شود. این زبان از چنان گنجینۀ فرهنگی، ادبی و علمی سترگی برخوردار است که از دیرباز همه ایرانیان را به هم پیوند داده و هیچ عاملی توان جدایی آنها را از یکدیگر نداشته‌است.
موسوی بجنوردی هدف از برگزاری این همایش را آشنایی با آخرین دستاوردهای پژوهشی در زمینه زبان‌ها و متون ایرانی باستان، میانه و نو، بررسی گستره زبان‌های ایرانی به‌عنوان یکی از عوامل پیوند میان ملت‌های منطقه و ایجاد انگیزه در پژوهشگران جوان برای پژوهش‌های ژرف در عرصه زبان‌شناسی ایرانی برشمرد .
در ادامه ژاله آموزگار، عضو شورای عالی علمی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی اظهار کرد: نگرانی مشترک همه ما «ایران» است و این‌روزها بیشتر به یاد آن هستیم. نام ایران که می‌آید، زبان فارسی از راه می‌رسد زیرا همه‌باهم به یک‌ زبان ارتباط برقرار می‌کنیم. ما همه‌باهم شاهنامه و گلستان را می‌خوانیم و می‌فهمیم و همه‌باهم به فردوسی و سعدی تعظیم می‌کنیم .
او اضافه کرد: در این میان کشف گویش‌ها مثل کشف یک سایت باستان‌شناسی است و باید گویش‌ها را دریابیم تا از میان نروند. باید به گویش‌ها احترام بگذاریم و امیدوارم خداوند ایران و زبان فارسی را حفظ کند زیرا در دنیا به هیچ‌چیزی جز زبان‌ فارسی‌مان نمی‌نازیم و در ایران‌دوستی یکی هستیم.
سپس علی‌اشرف صادقی، عضو شورای عالی علمی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی بیان کرد: یونسکو تأکید دارد زبان‌های در خطر را حفظ کند چون هر زبان یک جهان‌بینی دارد و باید حفظ شوند. گویش‌های زیادی در ادوار گذشته ایران از بین رفته و برای مثال ما امروز از زبان شیرازیِ حافظ و سعدی قرن هفتم و هشتم چیزی نمی‌دانیم اما زبان رسمی دری بوده‌است. حتی قبل‌تر به‌قطع در روزگار ساسانیان به همین زبان دری صحبت می‌کردند. اما در روزگار میانه منشیان دربارها مانند میرزا مهدی‌خان استرآبادی بلایی بر سر زبان آوردند و دشوارش کردند.
او افزود: از مشروطه، زبان ساده شد و فرهنگستان اول که به‌همت محمدعلی فروغی شکل گرفت، شیوه‌های واژه‌سازی را که قرن‌ها زنگ خورده بود صیقل داد و تا اکنون هم در فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ٨٠ هزار واژه علمی ساخته‌ایم.
این زبان‌شناس پیشکسوت گفت: همه زبان‌ها واژه‌های گویشی دارند و وجود لغات بیگانه عیب نیست. مبادا فکر کنیم واژگان عربی برای فارسی سربار هستند. هزار سال است که جزئی از زبان ما شده‌اند و تمامی بزرگان ما با این زبان نوشته‌اند و سره‌نویسان شکست خورده‌اند. حتی زبان علمی عربی هم ساخته‌شده ذهن ایرانی است. روح ایرانی در کالبد زبان عربی است و اگر بر بیماری ذهنی سره‌گرایی و ناسیونالیسم قلابی پافشاری شود، تداوم و استمرار فرهنگی خود را از بین خواهیم برد. خوشحالیم که زبان فارسی را حفظ کرده‌ایم و همه ما وظیفه داریم آن را تقویت کنیم.
سپس محمود جعفری دهقی، دبیر علمی همایش گفت: زبان‌های ایرانی شاخه‌ای از زبان‌های هندوایرانی بوده و از خانواده زبان‌های هند و اروپایی به‌شمار می‌روند. زبان‌ اوستایی‌ احتمالاً به‌ موازات‌ و هم‌زمان‌ با زبان سانسکریت‌ جریان‌ داشته‌است. وی ادامه داد: اقوام ایرانی مجموعه بزرگی شامل مادها، پارس‌ها و پارت‌ها در فلات ایران، کیمری‌ها و شاخه دیگری از سکاها و سرمت‌های منطقه اوکراین، آسی‌ها در منطقه قفقـاز و سغـدها، خوارزمـیان، ختنی‌ها، هپتالیان و یوئه‌چی‌ها در آسیای میانه‌اند. گروهی از این اقوام مانند مادها و پارس‌ها در حدود هزاره نخست پیش از میلاد به فلات ایران وارد شدند و در دامنه‌های زاگرس سکونت یافتند و با اقوام بومی ایران درآمیختند. دو قوم ماد و پارس بعدها در سده‌های هشتم و هفتم پیش از میلاد حکومت‌های ماد و هخامنشی را تشکیل دادند.
دبیر علمی همایش درباره زبان‌های ایرانی باستان توضیح داد: این زبان‌ها شامل زبان‌های مادی، فارسی باستان، اوستایی و سکایی، و زبان‌های ایرانی میانه شامل زبان‌های پارتی، پهلوی، سغدی، ختنی، خوارزمی و بلخی می‌شدند که به‌واسطه سه امپراتوری جهانی هخامنشی، اشکانی و ساسانی در فلات ایران و بیرون از آن گسترش یافتند. به‌همین‌روی گستردگی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی به‌گونه‌ای است که امروزه بخش قابل توجهی از آنها در بیرون از مرزهای جغرافیای سیاسی ایران قرار گرفته‌اند. این زبان‌ها حامل فرهنگ و جهان‌بینی ایرانی‌اند و این فرهنگ را در سراسر جهان ایرانی منتشر می‌سازند. نگاهی به برخی شاخه‌های زبان‌های ایرانی، تنوع و گستردگی این زبان‌ها و گویش‌های آنها را نشان می‌دهد. درحال‌حاضر زبان‌ها و گویش‌های آسی، تالشی و کردی در مناطقی از قفقاز، داغستان، گرجستان، ارمنستان و اران تکلم می‌شوند.
جعفری دهقی افزود: گروهی از زبان‌ها و گویش‌های شرقی ایران در تاجیکستان، افغانستان، پاکستان، کشمیر، پنجاب و سند تا سین کیانگ در شمال‌غربی چین، رواج دارند. بخش مهمی از گویش‌های جنوب‌غربی ایران تا کشورهای جنوبی خلیج فارس گسترده شده‌اند. هم‌چنین، با همت شعرا و ادبای ایرانی، زبان فارسی دری در دوران اسلامی بخش قابل توجهی از شبه‌قاره هند، آسیای میانه و آسیای صغیر را فراگرفته است. این زبان برای سده‌های متمادی به‌عنوان زبان علمی و ادبی در این گستره بزرگ به کار رفته‌است.
رئیس انجمن ایران‌شناسی بیان کرد: افزون بر زبان‌های ایرانی نظیر کردی، بلوچی، لری و غیره، زبان‌های ترکی و عربی نیز که از سوی گروه بسیاری از هم‌میهنان ایرانی تکلم می‌شوند، موجب غنای فرهنگی و علمی زبان‌های ایرانی بوده و همواره به ارزش زبان‌های ایرانی افزوده است. در واقع زبان فارسی به‌عنوان زبان رسمی به‌منزله یکی از عوامل و عناصر اتحاد و یگانگی میان همه ایرانیان تلقی می‌شود. این زبان از چنان گنجینه فرهنگی، ادبی و علمی سترگی برخوردار است که از دیرباز همه ایرانیان را به هم پیوند داده و هیچ عاملی توان جدایی آنها را از یکدیگر نداشته‌است.
در این همایش هم‌چنین از کتاب «مجموعه مقالات ششمین همایش ملّی زبان‌ها و گویش‌های ایران (گذشته و حال)» نیز  
رونمایی شد.