اطلاعات نوشت: انتخابات، یکی از مهمترین کلید واژه های ادبیات سیاسی قلمدادمی شود، اما اهمیت آن بسیار فراتر از مرزهای سیاست است. مشارکت اجتماعی، اعتماد عمومی و از همه مهمتر سرمایه اجتماعی همگی تابع همین رخداد سیاسی هستند.
کنش شهروندان در آوردگاه سیاسی بزرگی مانند انتخابات است که در بسیاری موارد سنجه میزان اعتماد مردم به نظام سیاسی محسوب میشود. هفتمین دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا، اردیبهشت سال آینده برگزار می شود.
در آستانه ثبت نام داوطلبان انتخابات شوراها «محسن اسلامی» دبیر و سخنگوی ستاد انتخابات کشور درگفتگو با خبرنگاراطلاعات از اهمیت انتخابات و چگونگی انتخابات تناسبی که برای اولین بار در تهران برگزار می شود، گفته است :
به عنوان دبیر و سخنگوی ستاد انتخابات، بحث مشارکت در انتخابات و تأثیر آن بر سرمایه اجتماعی را چگونه ارزیابی میکنید؟ این مساله بهویژه پس از جنگ ۱۲روزه و فضای کنونی کشور دارای چه اهمیتی است؟
مشارکت در انتخابات یکی از ارکان بنیادین مردمسالاری دینی و از مهمترین مؤلفههای تقویت سرمایه اجتماعی، اعتماد عمومی و انسجام ملی در جمهوری اسلامی ایران بهشمار میرود. انتخابات در کشور ما همواره فراتر از یک فرایند صرفاً اجرایی یا رقابتی بوده و بهمثابه صحنهای برای تجلی پیوند پایدار میان مردم، نظام و حاکمیت معنا یافته است.
هر میزان که مشارکت عمومی گستردهتر، آگاهانهتر و همراه با احساس اثرگذاری شهروندان باشد، سرمایه اجتماعی و اعتماد متقابل میان جامعه و حاکمیت نیز تقویت خواهد شد. در شرایط حساس کنونی کشور و بهویژه پس از تجربه جنگ ۱۲روزه، اهمیت مشارکت انتخاباتی ابعاد مضاعفی پیدا میکند. این رخداد نشان داد که امنیت ملی، قدرت بازدارندگی و عبور موفق از تهدیدات و فشارهای خارجی، بیش از هر عامل دیگری متکی بر انسجام داخلی، همبستگی اجتماعی و همراهی مردم با نظام است. سرمایه اجتماعی در چنین بزنگاههایی خود را بهعنوان پشتوانهای راهبردی برای کشور نشان میدهد و انتخابات میتواند یکی از مهمترین ابزارهای بازتولید و تقویت این سرمایه باشد.
در این چارچوب، انتخابات نهتنها یک وظیفه قانونی، بلکه فرصتی ملی برای ارتقای اعتماد عمومی، افزایش انسجام و همبستگی و تقویت احساس همسرنوشتی جمعی میان آحاد جامعه تلقی میشود. از منظر ستاد انتخابات، مشارکت بالا صرفاً یک شاخص عددی یا آماری نیست، بلکه نشانهای از پویایی جامعه، کارآمدی سازوکارهای قانونی و باور مردم به مسیرهای رسمی، قانونی و مسالمتآمیز حل مسائل کشور است. بر همین اساس، رویکرد ما تمرکز بر فراهمسازی بستر انتخاباتی امن، سالم، رقابتی و قانونمند است تا شهروندان با اطمینان خاطر در این فرایند ملی حضور یابند و رأی خود را مؤثر و تعیینکننده ببینند.
در آستانه ثبتنام انتخابات شوراها قرار داریم؛ بفرمایید برگزاری انتخابات به شکل تناسبی چگونه شکل گرفت و چه تفاوتهایی با انتخابات به سبک و سیاق سابق دارد؟
حرکت به سمت انتخابات تناسبی در شوراهای اسلامی شهر و روستا، حاصل یک روند تدریجی، کارشناسی و مبتنی بر ارزیابی تجربیات چندین دوره برگزاری انتخابات شوراها در کشور است. در الگوی پیشین که مبتنی بر نظام اکثریتی بود، بهویژه در شهرهای بزرگ و کلانشهرها، در برخی موارد بخش قابل توجهی از آرای مأخوذه عملاً به نمایندگی در شوراها تبدیل نمیشد و ترکیب نهایی شوراها الزاماً بازتابدهنده تنوع واقعی دیدگاهها، سلایق و مطالبات موجود در جامعه محلی نبود.
الگوی تناسبی با هدف ارتقای عدالت انتخاباتی، افزایش احساس نمایندگی و تقویت کارآمدی شوراها طراحی شده است. در این شیوه، توزیع کرسیها متناسب با آرای کسبشده انجام میشود و این امر کمک میکند تا آرای گروهها و اقشار مختلف جامعه حتی اگر در اکثریت مطلق نباشند در ساختار تصمیمگیری محلی بازتاب پیدا کند. چنین رویکردی میتواند به افزایش قدرت و ظرفیت نهادی شوراها و تقویت ارتباط آنها با بدنه اجتماعی منجر شود.
تفاوت اصلی این مدل با شیوه سابق در آن است که انتخابات از یک رقابت صرفاً فردمحور خارج می شود و بهسمت رقابت برنامهمحور، فهرستمحور و مسئولانهتر حرکت میکند. این تغییر، زمینهساز انسجام بیشتر در شوراها، کاهش تعارضات درونی، شفافتر شدن مسئولیتها و در نهایت ارتقای کیفیت حکمرانی محلی خواهد بود. بهعبارت دیگر، انتخابات تناسبی میتواند شوراها را از یک نهاد صرفاً انتخابی به نهادی کارآمدتر در مدیریت امور محلی نزدیکتر کند.
انتخابات تناسبی چگونه میتواند میزان مشارکت را افزایش دهد و به دیدگاههای مختلف فرصت بروز و ظهور بدهد؟
یکی از چالشهای مهم در حوزه مشارکت انتخاباتی، شکلگیری احساس کماثر بودن رأی در میان بخشی از شهروندان است؛ احساسی که میتواند به بیانگیزگی و کاهش حضور در پای صندوقهای رأی منجر شود. انتخابات تناسبی این ظرفیت را دارد که این ذهنیت را تا حد قابل توجهی اصلاح کند، زیرا به رأیدهندگان اطمینان بیشتری میدهد که رأی آنان حتی در قالب یک جریان یا فهرست محدود میتواند در ترکیب نهاد منتخب اثرگذار باشد.
وقتی شهروند احساس کند که رأی او شنیده میشود و در معادلات تصمیمگیری محلی بازتاب پیدا میکند، انگیزه مشارکت افزایش مییابد. از سوی دیگر، این مدل انتخاباتی به دیدگاهها، سلایق و رویکردهای متنوع اجتماعی، سیاسی و تخصصی اجازه میدهد در چارچوب قانون و رقابت سالم وارد عرصه شوند. این تنوع، بهویژه در انتخابات شوراها که ماهیتی محلی، اجتماعی و معطوف به مسائل روزمره مردم دارد، میتواند موجب افزایش احساس تعلق شهروندان به نهاد شورا و تقویت اعتماد عمومی به کارآمدی آن شود.
در مجموع، انتخابات تناسبی اگر با اجرای دقیق قانون، نظارت مؤثر، شفافیت در تمامی مراحل، و اطلاعرسانی مناسب و بموقع همراه شود، میتواند به شکلگیری مشارکت پایدار، عقلانی و مسئولانهتر در سطح محلی کمک کند و در بلندمدت آثار مثبت خود را در سایر سطوح مشارکت سیاسی نیز نشان دهد.
زیرساخت اصلی انتخابات تناسبی، احزاب هستند. عدهای معتقدند نظام حزبی کشور به شکلی نیست که تجربه یک انتخابات تناسبی موفق را داشته باشیم. نظر شما چیست؟
بدون تردید، تحزب نقش مهم و تعیینکنندهای در کارآمدی نظامهای انتخاباتی تناسبی ایفا میکند، اما در عین حال باید به ویژگیها و اقتضائات خاص نظام سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران نیز توجه داشت. جامعه ایران علاوه بر احزاب رسمی، از ظرفیتهای متنوع بومی، محلی، صنفی و اجتماعی برخوردار است که میتوانند در چارچوب قانون در فرآیندهای انتخاباتی نقشآفرینی کنند. از منظر حاکمیتی، حرکت به سمت انتخابات تناسبی نه یک تغییر دفعی و پرریسک، بلکه گامی حسابشده و مرحلهای در مسیر تکامل نهادی نظام انتخاباتی کشور است.
این مدل میتواند بهتدریج به تقویت رفتارهای جمعی مسئولانه، شفافتر شدن فهرستها، افزایش پاسخگویی و شکلگیری ائتلافها و تشکلهای منسجمتر کمک کند؛ بدون آنکه ثبات سیاسی و اجتماعی کشور دچار خدشه شود.
مهم آن است که این تحول با رویکردی تدریجی، همراه با نظارت دقیق، آموزش عمومی، ارتقای سواد انتخاباتی و توجه به ملاحظات ثباتمحور نظام دنبال شود. در چنین چارچوبی،انتخابات تناسبی نهتنها با الزامات امنیت ملی و ثبات سیاسی تعارضی ندارد، بلکه میتواند به افزایش اعتماد عمومی، تقویت سرمایه اجتماعی و ارتقای حکمرانی محلی در کشور منجر شود.
